Το Ποτάμι και τα τρία ρεύματα

ένα ρεύμα τρέχει σαν καταρράχτης και παρασύρεται στο γκρεμό 

ένα ρεύμα κατακάθεται στο βάλτο

κι ένα ρεύμα εμπλουτίζει μια θάλασσα πλατιά

Κάποιες πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν τους ψηφοφόρους του Ποταμιού χωρισμένους ακριβώς στα τρία. Το Ποτάμι έχει μπροστά του τρεις δρόμους, αλλά όχι αναγκαστικά ακριβώς αυτούς που δείχνουν οι δημοσκοπήσεις. Το κακό με την πολιτική (και με τη ζωή γενικά) είναι πως δεν πρόκειται για επιτραπέζιο παιχνίδι που μπορείς να παίζεις ξανά και ξανά. Όταν ξεκινήσεις μια πορεία, δεν υπάρχει οδός επιστροφής. Ανοίγονται όμως παρακαμπτήριοι για να ξαναβγείς στη λεωφόρο. Αλλά και παρακαμπτήριοι για να πέσεις στο αδιέξοδο ή να κάνεις συνεχώς κύκλους γύρω από τον εαυτό σου.

Η εκλογική υποχώρηση του Σεπτέμβρίου έφερε πάγωμα. Ήδη, και πριν την εκλογική αναμέτρηση πολλοί είχαν αρχίσει να κρατούν αποστάσεις – και μάλιστα κάποιοι από τους καλύτερους. Οι λόγοι αφορούσαν και την πολιτική παρουσία του κόμματος και την εσωτερική του λειτουργία. Με το κακό εκλογικό αποτέλεσμα και το δημοσκοπικό κατήφορο η απογοήτευση επιτάθηκε. Η κρισιμότητα έχει κυριολεκτικά υπαρξιακά χαρακτηριστικά.

Πολλοί εντοπίζουν το πρόβλημα στην έλλειψη πολιτικών θέσεων. Ωστόσο το Ποτάμι δεν πάσχει από αυτό. Για το ασφαλιστικό ο Θεοχάρης, για το προσφυγικό ο Κύρκος, για τη δημόσια διοίκηση ο Καρκατσούλης –για να αναφέρω μόνο τρία παραδείγματα–, έχουν καθαρό λόγο, με συγκεκριμένες θέσεις και προτάσεις, μακρια από λαϊκισμό ή γενικολογίες. Οι βουλευτές κάνουν δουλειά υψηλής ποιότητας και παρεμβάσεις ουσίας (όπως πρόσφατα ο Δανέλλης για ένα ιδιαίτερα προσφιλές μου ζήτημα, την προστασία του αρχιτεκτονικού τοπίου). Στο εσωτερικό του κόμματος αρκετοί Τομείς Πολιτικής με τους εμπειρογνώμονές τους επεξεργάζονται με πλήρη επάρκεια θέσεις για συγκεκριμένα κρίσιμα ζητήματα, όπως π.χ. οι Τομείς Περιβάλλοντος σχετικά με τις Σκουριές. Και ο ίδιος ο Σταύρος Θεοδωράκης πρόσφατα υιοθέτησε δημόσια τις προτάσεις για το Βασικό Εισόδημα, μια πραγματικά δημοκρατική ριζοσπαστική ιδέα, και για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, αφού διαβουλεύτηκε με τους σχετικούς Τομείς Πολιτικής και άλλους ειδικούς αντιστοίχως.

Θέσεις λοιπόν υπάρχουν, παρεμβάσεις στη Βουλή/Ευρωβουλή γίνονται. Τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε; Είναι αλήθεια ότι οι επεξεργασμένες θέσεις δεν μπόρεσαν να φτάσουν στο ευρύ κοινό. Πράγμα οξύμωρο, σε μιαν εποχή όπου ο καθένας έχει πρόσβαση σε άπειρες τεχνολογικές δυνατότητες επικοινωνίας! Νομίζω όμως πως το επικοινωνιακό είναι το σύμπτωμα, όχι το πρόβλημα.

Πολλοί εντοπίζουν το πρόβλημα στην έλλειψη αποτελεσματικών οργανωτικών δομών και εσωτερικής δημοκρατίας. Σίγουρα και τα δύο είναι απαραίτητα, αλλά δεν είναι παρά εργαλεία, που εξυπηρετούν το στόχο της επαφής με την κοινωνία. Ο τύπος της οργανωτικής δομής δεν εξασφαλίζει απαραίτητα και τη δημοκρατικότητα, την ισονομία, το πολιτικό ήθος. Δυο ακραία παραδείγματα με δομές διαμετρικά αντίθετες: τα σταλινικά κόμματα με την αυστηρά πυραμιδοειδή ιεραρχική δομή και από την άλλη η Αλ Κάιντα, οργανωμένη σ’ ένα χαλαρό δίκτυο κάτω από τη γενική ομπρέλα του δόγματος, και τα δύο πολιτικά μορφώματα εξίσου ολέθρια. Αυτό που έχει σημασία είναι το πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο, η ειλικρινής πρόθεση για δημοκρατική λειτουργία. Τα άλλα βρίσκονται: καλές πρακτικές μπορούν να αντληθούν από τις αρχές λειτουργίας των δημοκρατικών ευρωπαϊκών κομμάτων. Αν όμως το Ποτάμι στο συνέδριό του επιδοθεί σε βυζαντινισμούς και εξαντλήσει τον προβληματισμό στο οργανωτικό, θα βαλτώσει.

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από το Ποτάμι: Μικρό αλλά καθαρό κόμμα

Νομίζω ότι αυτή η τάση είναι η πιο επικίνδυνη. Πρόκειται για ναρκισσιστική αναδίπλωση. Η τάση αυτή υποστηρίζει ότι το Ποτάμι έχασε τις ρίζες του, πρέπει να ξαναγυρίσει στο «πολιτική χωρίς πολιτικούς», έχασε γιατί άνοιξε τις πόρτες του σε πρόσωπα του «παλιού» πολιτικού προσωπικού. Εμείς έχουμε όλα τα δίκια και όλοι οι άλλοι άδικο. Εμείς κατέχουμε την απόλυτη αλήθεια και όλοι οι άλλοι είναι συντηρητικοί και ηλίθιοι». Το έχουμε ξανακούσει αυτό το τροπάρι και σε κόμματα που εξαφανίστηκαν ή φυτοζωούν επί δεκαετίες. Εξάλλου, αν ήταν αλήθεια, ότι μόνο το Ποτάμι του 4% έχει δίκιο και όλοι οι άλλοι άδικο, τότε δεν υπάρχει ελπίδα γι’ αυτή τη χώρα, άρα τι συζητάμε... Η τάση αυτή οφείλεται αφενός σε έλλειψη πολιτικής πείρας, αλλά κυρίως σε αλαζονεία και μικρομεγαλισμό που συγκαλύπτουν μια φοβία να αναμετρηθεί κανείς ελεύθερα στον πολιτικό στίβο με συγκρούσεις και συμμαχίες. Οδηγεί σε πλήρη απομονωτισμό και εξαφάνιση. Φανταστείτε ένα ποταμάκι που παρασέρνεται όλο και πιο γρήγορα σε τυφλή κατηφορική πορεία και σχηματίζοντας καταρράχτη γκρεμίζεται σε μιαν υπόγεια άβυσσο.

Το Ποτάμι έκανε πολιτικά λάθη 

Επί πολλούς μήνες, μέχρι τα μέσα του ’15 έστελνε ασαφές μήνυμα σε σχέση με τη στρατηγική συμμαχιών – ο έξω κόσμος, ακόμα και οι συμπαθούντες, δεν μπορούσαν να βγάλουν συμπέρασμα αν το κόμμα ήθαλε να συνεργαστεί με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ή όχι. Μετά το μήνα του μέλιτος με ένα σημαντικό τμήμα των σκεπτόμενων ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία, το Ποτάμι έχασε την επαφή.

Η οργανική σχέση με την κοινωνία δεν είναι τόσο ζήτημα θέσεων, όσο πολιτικών χειρονομιών. Το πιο ελπιδοφόρο πολιτικό γεγονός της τελευταίας περιόδου ήταν κατά τη γνώμη μου το κίνημα Μένουμε Ευρώπη, που ξεπερνώντας κομματικά στεγανά, με μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις και με μια ισχυρή μειοψηφία του 38% εξέφρασε με το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα τη βούληση για μεταρρυθμίσεις και για στήριξη της ευρωπαϊκής ταυτότητας της χώρας – και όχι μόνο στο οικονομικό αλλά και στο πολιτισμικό επίπεδο. Αυτό το πολύτιμο ανθρώπινο κεφάλαιο το Ποτάμι θα μπορούσε να το είχε αξιοποιήσει, να σερφάρει πάνω στο κύμα χωρίς να το χειραγωγήσει. Σίγουρα μια τέτοια λεπτή ισορροπία ήταν δύσκολη, αν όμως είχε πιάσει την πολιτική σημασία αυτού του κινήματος και το είχε αγκαλιάσει στο σωστό timing με μεγαλοψυχία, θα είχε αποδείξει ότι νοιάζεται περισσότερο για τη χώρα παρά για την κομματική του υπόσταση και πιστεύω πως θα είχε και εκλογικό όφελος, ως ο πιο γνήσιος εκφραστής της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας. Μια ευκαιρία που χάθηκε. Ωστόσο, ας δούμε το παρόν: Αυτό το φιλοευρωπαϊκό/μεταρρυθμιστικό ρεύμα εξακολουθεί να είναι υπαρκτό. Ένα μέρος του εκφράστηκε με την εκλογή του Κ. Μητσοτάκη. Ένα άλλο όμως μεγάλο μέρος αυτού του ανθρώπινου κεφαλαίου δεν έχει βρει πολιτική αντιπροσώπευση και το Ποτάμι θα μπορούσε να το εκφράσει – φτάνει να βγει μπροστά θαρραλέα και με σαφήνεια.

Ένα μικρό κόμμα μπορεί να παίξει ρόλο σημαντικότερο από το μέγεθός του, αν στοχεύει σε συγκεκριμένο και δυναμικό τμήμα του πληθυσμού. Σε κάθε πολιτισμένη χώρα οι κύριες πολιτικές δυνάμεις είναι η δημοκρατική μετριοπαθής δεξιά και η σοσιαλδημοκρατία. Και μικρότερα καινοτόμα κόμματα μπορούν να παίξουν ρόλο καταλύτη προς το καλό της κοινωνίας, όπως αυτόν που έπαιξαν π.χ. για ένα διάστημα στην Ευρώπη τα Πράσινα κόμματα. Ωστόσο όλα αυτά δεν είναι γραμμένα σε μαρμαρένιες πλάκες. Στη στρεβλή πολιτική κατάσταση της Ελλάδας, τίποτα δεν μας εγγυάται ότι αποκλείεται να καταλήξουμε σε διπολισμό συντηρητικής δεξιάς-αλλοπρόσαλλης αριστεράς. Αν το Ποτάμι θέλει να συμβάλει για να αποτραπεί μια τέτοια κακή εξέλιξη, πρέπει χωρίς φόβο και εμμονές να αναζητήσει συνεννοήσεις και συμμαχίες με όλες τις πραγματικά μεταρρυθμιστικές, καινοτόμες φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις. Να γίνει το ρεύμα που εισρέει στην πλατιά θάλασσα και παραμένει σαφώς διακριτό χάρις στην ιδιαίτερη δροσιά του.

Μήπως δεν ανησυχούμε αρκετά;

Η πατρίδα κινδυνεύει. Ο πολιτικός χρόνος είναι σε fast forward. Μέχρι τον Ιούνιο μπορεί να βρεθούμε πάλι μπροστά στο φάσμα της στάσης πληρωμών. Πρέπει να παρθούν άμεσες αποφάσεις. Το Ποτάμι οφείλει να ξεκαθαρίσει: 1. Ποια από τα μνημονιακά μέτρα είναι σωστές και δίκαιες μεταρρυθμίσεις και τις στηρίζει. 2. Ποια είναι ασαφή ή απορρέουν από δογματισμούς που δεν παίρνουν υπόψη την πραγματική κατάσταση στην Ελλάδα και να προτείνει τρόπους βελτίωσής τους. 3. Ποια μέτρα είναι άδικα και αντιαναπτυξιακά και πρέπει να απορριφθούν.

Αν ξεφύγουμε από το μικρόκοσμό μας, θα διαπιστώσουμε ότι οι αποφάσεις που πρέπει να πάρει η Ελλάδα μοιάζουν απλές και αυτονόητες σε σύγκριση με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και ολόκληρος ο πλανήτης. Ζούμε σε ένα εξαιρετικά ασταθές και επικίνδυνο περιβάλλον. Όσο και αν η Ελλάδα επιμένει να ομφαλοσκοπεί, π.χ. να μαλώνει ακόμα για τις πρόωρες συντάξεις, δεν μπορεί να μη βλέπει ότι οι πλανητικές προκλήσεις είναι πλέον εντός των τειχών: οι μετακινήσεις πληθυσμών βιβλικών διαστάσεων, η τρομοκρατία, οι ασταθείς γεωπολιτικές ισορροπίες, η κλιματική αλλαγή. Και το πιο ελπιδοφόρο μεταπολεμικό εγχείρημα, η Ένωση της Ευρώπης κινδυνεύει. Στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ε.Ε. ο εθνικισμός και ο αντιευρωπαϊσμός κερδίζουν έδαφος. Τα προβλήματα αυτά ξεπερνούν τις δυνατότητες μιας μεμονωμένης χώρας – πόσο μάλλον μιας χώρας με κατεστραμμένη οικονομία, έλλειματικούς θεσμούς, παραπαίουσα κοινωνική συνοχή.

Γι’ αυτό, τουλάχιστον, οι υγιείς πολιτικές δυνάμεις, ανάμεσά τους και το Ποτάμι, πρέπει να βιαστούν ώστε η χώρα να αρχίσει να πετάει από πάνω της τα αναχρονιστικά βαρίδια που την κρατούν καθηλωμένη. Σε λίγο θα είναι πολύ αργά...