Υπάρχουν πολλά θέματα που όσο τα συζητάμε βασιζόμενοι σε πρωτοσέλιδα και τίτλους άρθρων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, δεν θα καταφέρουμε να εμβαθύνουμε και να κάνουμε ουσιαστικό διάλογο για αυτά. Η πληροφόρηση είναι συνεχής και με σχετική ευκολία πλέον μια ανάρτηση σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο προκαλεί πιο έντονες εντυπώσεις από ό,τι ολόκληροι τόμοι επιστημονικών αναλύσεων. Με αυτό τον τρόπο λοιπόν κυκλοφορούν τις τελευταίες μέρες άρθρα και σχόλια για το Εθνικό Θέατρο και την παράσταση «Ισορροπία του Nash» που ανεβαίνει στην Πειραματική Σκηνή, επειδή στα κείμενα που χρησιμοποιούνται για την παράσταση συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, αποσπάσματα από το βιβλίο «Η μέρα εκείνη…» του Σάββα Ξηρού.
Πλήρως προετοιμασμένη λοιπόν, όπως πάντα, η ελληνική κοινωνία έσπευσε να καταδικάσει σκληρά ή να υπερασπιστεί την επιλογή της σκηνοθέτιδος και των υπολοίπων αρμοδίων να «αναδείξουν» τον καταδικασμένο τρομοκράτη. Η ουσία, όπως γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, θα χαθεί κάπου ανάμεσα στα τσιτάτα δεξιών και αριστερών τοποθετήσεων, προκατειλημμένων ή όχι. Κανείς δεν θα αναρωτηθεί αν και πώς οφείλει μια εκσυγχρονισμένη κοινωνία να συζητήσει πάνω σε θέμα τόσο σημαντικό όπως είναι αυτό της τρομοκρατίας στην Ελλάδα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σάββας Ξηρός είναι στυγνός δολοφόνος που σκόρπισε φρίκη και καταστροφή με τη δράση του. Ο λόγος όμως που η Ελλάδα ήταν τόπος όπου η 17Ν υπήρξε δραστήρια –όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη όλες οι τρομοκρατικές οργανώσεις είχαν εξαρθρωθεί ή παραιτηθεί– μας αφορά ως κοινωνία. Είναι εύκολη τακτική να σπρώξουμε με αποφασιστικότητα τη βρώμα κάτω απ’ το χαλί προτού την επεξεργαστούμε και καταλάβουμε από πού προήλθε. Είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι πρόκειται για μέρος του κόσμου μας και πρέπει να το συμπεριλάβουμε σε συζητήσεις προκειμένου να μην επαναληφθεί.
Ελάχιστοι ασχολήθηκαν με την ανακοίνωση του Εθνικού Θεάτρου που έσπευσε να υπερασπιστεί την επιλογή του, μεταξύ άλλων, με την εξής σημείωση:
«Καμία ιδέα δεν μπορεί να δικαιολογήσει εγκλήματα εναντίον της ανθρώπινης ζωής» με αυτή τη φράση τελειώνει το κείμενο της παράστασης…
Και βεβαίως, πολλοί λιγότεροι από τους διαμαρτυρόμενους είδαν την παράσταση προτού εκφέρουν άποψη για αυτή.
Πραγματικά είναι τολμηρή, ίσως και λάθος, επιλογή να χρησιμοποιήσει κάποιος τα κείμενα αμετανόητου εγκληματία, ειδικά εφόσον ο συγκεκριμένος πολύ συχνά στηρίζεται από πολλούς, για να ανεβούν στην Κεντρική Σκηνή της χώρας. Από την άλλη, όμως, δεν θυμάμαι να κάναμε κάποιο μάθημα στο σχολείο για την ιστορία της μεταπολίτευσης. Για τις πληγές του εμφυλίου που εκμεταλλεύτηκαν ακραία στοιχεία, εξίσου από την Αριστερά και τη Δεξιά κατά καιρούς, για να ασκήσουν ωμή βία. Η άρνησή μας στην αυτοκριτική είναι που δεν ξεκαθαρίζει τα πράγματα. Κι έτσι, αντί να πάμε να μάθουμε γιατί οι πολιτικές πεποιθήσεις δεν δικαιολογούν δολοφονίες, είτε θα στραφούμε κατά του θεσμού του Εθνικού και των παραγόντων της παράστασης, είτε άλλοι, από πείσμα, θα υπερασπιστούμε τυφλά έναν καταδικασμένο εγκληματία.
Η τέχνη είναι ίσως το μοναδικό καταφύγιο για προβληματισμό όταν ο φανατισμός κυριαρχεί σε κάθε άλλο επίπεδο της κοινωνικής ζωής. Η ταινία «Der Baader Meinhof Komplex» (2008) ασχολήθηκε με τη δράση των τρομοκρατών της RAF στη Γερμανία της δεκαετίας του ’60 και ’70 αποσπώντας υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης παραγωγής. Χρησιμοποιήθηκαν πάρα πολλές μαρτυρίες, κείμενα και απόψεις των μελών της RAF και προέκυψε άρτιο καλλιτεχνικό θέαμα που αμφισβητούσε τόσο την τάξη πραγμάτων της διχοτομημένης Γερμανίας όσο και την επιλογή της ωμής βίας ως αντίδραση.
Δεκάδες ταινίες και άλλα καλλιτεχνικά έργα έχουν γίνει για το Γ΄ Ράιχ και τη ζωή του ίδιου του Χίτλερ, προσωποποίηση του κακού, πολλές φορές προσπαθώντας να εστιάσουν στην προσωπικότητά του αλλά και στο ανθρώπινο σκέλος του χαρακτήρα του. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα τέχνης είναι αριστουργήματα και καμία σχέση δεν έχουν με προβολή ναζιστικών ιδεών.
Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι η παράσταση προάγει την απόλυτη καταδίκη των πράξεων του Ξηρού. Αλλά ακόμα κι αν δεν το κάνει, και απλώς θέτει με χλιαρό ύφος ερωτήματα για το τι τον παρακίνησε στη δράση του, δεν είναι στο χέρι μας ως ενσυνείδητοι πολίτες να δούμε και να αποφασίσουμε; Να ζήσουμε και να διδαχτούμε μέσα από τη θεατρική εμπειρία; Να φτάσουμε «δι’ ελέου και φόβου» στην πολυπόθητη κάθαρση;
Η σκηνοθέτις της παράστασης, Πηγή Δημητρακοπούλου, δήλωσε μεταξύ άλλων «Ένας άνθρωπος είναι άνθρωπος ό,τι κι αν κάνει». Πρέπει να σταθούμε σε αυτό. Αν θέλουμε να είμαστε κοινωνία ανθρωπιστική, που οι φυλακές είναι σωφρονιστικά ιδρύματα και όχι εκδικητικοί μηχανισμοί, οφείλουμε να ερευνήσουμε την ψυχοσύνθεση του ατόμου και να μη φοβόμαστε να έρθουμε αντιμέτωποι με τη σκληρότητα. Η σκληρότητα βρίσκεται παντού και δεν θα την εξαφανίσουμε με την αδιαφορία. Ίσως είναι πολύ νωρίς για την ελληνική κοινωνία, αυτό το δέχομαι. Η δράση της 17Ν είναι ακόμα σχετικά πρόσφατη. Αλλά το να αποφεύγουμε να ασχοληθούμε με τα κείμενα και τις πράξεις του Σάββα Ξηρού σε βάθος, και με την ελευθερία που μας προσφέρουν οι τέχνες, θα είναι η νίκη της τρομοκρατίας του.
19°
