Οι θέσεις του Ποταμιού για την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές

Τρεις Τομείς Πολιτικής του ΠΟΤΑΜΙΟΥ που ασχολούνται με το περιβάλλον είχαν εκπονήσει τον Ιούνιο 2015, μετά από διαβούλευση των μελών τους, θέσεις για την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές και γενικότερα στην Ανατολική Χαλκιδική:

Το ζήτημα της εξόρυξης χρυσού στις Σκουριές και γενικότερα στην Ανατολική Χαλκιδική είναι πολυσύνθετο, με αναπτυξιακές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις. Μια σοβαρή πολιτική προσέγγισή του πρέπει να βασίζεται σε εμπεριστατωμένα επιστημονικά και τεχνολογικά δεδομένα, να λαμβάνει υπόψη την πραγματική κοινωνική κατάσταση στην περιοχή και ιδιαίτερα τις ανάγκες απασχόλησης και τις δεξιότητες των κατοίκων, την πραγματική τρωτότητα του τοπικού περιβάλλοντος, τις δυνατότητες άλλων τρόπων ανάπτυξης στο πλαίσιο των αναγκών και των υπαρχουσών προοπτικών χρηματοδότησης.

Μια αντικειμενική και ολοκληρωμένη τοποθέτηση πρέπει να θεωρήσει τις ακόλουθες θέσεις και διαπιστώσεις:

• Η βιομηχανική ανάπτυξη και η αξιοποίηση με εξαγωγικό προσανατολισμό των φυσικών πόρων είναι απολύτως απαραίτητες για την ανάκαμψη της οικονομίας. Η εκμετάλλευση των αποθεμάτων ορυκτών πόρων μπορεί να αποτελέσει βασικό αναπτυξιακό πυλώνα για πολλές περιφέρειες της χώρας.

• Η μαζική, βιώσιμη και μακροχρόνια δημιουργία ή/και διατήρηση θέσεων εργασίας είναι πρωτεύων στόχος για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, καθώς και για την τοπική κοινωνία της περιοχής, όπου εντοπίζονται τα αποθέματα ορυκτών πόρων.

• Ο σεβασμός των νόμιμων διαδικασιών, κρατικών αποφάσεων και συμβάσεων είναι απολύτως απαραίτητος για την ευρωπαϊκή πορεία και την ανάπτυξη της χώρας.

• Είναι πολύ επιζήμιο να αντιμετωπίζονται οι αναπτυξιακές διεργασίες με δογματισμό και ακραίες πράξεις (κλασική οπτική στελεχών ΣΥΡΙΖΑ και άλλων φανατικών).

• Η εξόρυξη μεταλλευμάτων ή άλλων ορυκτών, ιδιαίτερα η επιφανειακή, δεν μπορεί να είναι περιβαλλοντικά ανώδυνη. Αλλά και η υπόγεια εκμετάλλευση είναι περιβαλλοντικά επιζήμια, ιδιαίτερα αν υπάρχει θειούχα μεταλλοφορία και υπόγεια υδροφορία. Σε συνδυασμό με τη διάθεση των στερεών και υγρών αποβλήτων και την άντληση υπόγειου νερού, οι εξορύξεις προκαλούν σοβαρή τοπική υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι ωστόσο δυνατό να μειωθεί κατά πολύ η περιβαλλοντική επιβάρυνση με τη χρήση κατάλληλης και υπαρκτής τεχνολογίας. Η διασφάλιση εφαρμογής των κατάλληλων τεχνικών πρέπει να γίνεται με συστηματικούς ελέγχους, στους οποίους η τοπική κοινωνία να έχει σημαντικό ρόλο. Η σχετική νομοθεσία πρέπει να προσαρμόζεται τακτικά στα σύγχρονα επιστημονικά και τεχνολογικά δεδομένα.

• Στην περιοχή της Ανατολικής Χαλκιδικής είναι σχετικά απείραχτο το φυσικό οικοσύστημα και τοπίο, σε καμία περίπτωση όμως δεν είναι αρχέγονο ή παρθένο. Η συγκεκριμένη περιοχή έχει φυσική μεταλλοφορία (τα ονόματα των κυριότερων ρεμάτων όπως Κοκκινόλακκας, Μαυρόλακκας το αποδεικνύουν) και μεταλλευτική δραστηριότητα επί χιλιάδες χρόνια. Υπάρχει σημαντική ρύπανση στο έδαφος και στα νερά, κυρίως με μορφή βαρέων μετάλλων και αρσενικού, η οποία προέρχεται από επιφανειακές και υπόγειες εκμεταλλεύσεις αιώνων και είναι δυνάμει τοξική για ανθρώπους και οικοσυστήματα.

• Ειδικότερα στην περιοχή Στρατωνίου υπήρχε τα τελευταία 120 χρόνια έντονη και σε σημαντικό βαθμό ανεξέλεγκτη μεταλλευτική δραστηριότητα, πολλές φορές βάναυση για το περιβάλλον, εξαιτίας αδιαφορίας ή έλλειψης γνώσεων, κανονιστικών διατάξεων και ελέγχων. Όσο για το δάσος των Σκουριών, πρόκειται για ένα δάσος υπό εκμετάλλευση, με δρυ και σε μεγαλύτερο υψόμετρο οξυά, ηλικίας μερικών δεκαετιών. Η ευρύτερη δασική περιοχή υπόκειται σε ετήσιες υλοτομίες βάσει διαχειριστικών μελετών του Δασαρχείου Αρναίας.

• Υπάρχουν δύο χώροι παλιοί (από προηγούμενες εκμεταλλεύσεις) απόθεσης τελμάτων εμπλουτισμού (ρευστά απόβλητα) οι οποίοι αποκαλούνται λίμνες από τους μελετητές και χαβούζες από τους ντόπιους. Μέχρι πρόσφατα, τα τοιχώματά τους και τα φράγματα αντιστήριξης διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο να διαρραγούν, π.χ. σε περίπτωση πλημμύρας, οπότε θα προκαλούσαν εκτεταμένη τοξική ρύπανση, ιδίως των κατάντη ρεμάτων. Οι χώροι απόθεσης τελμάτων εμπλουτισμού στο Στρατώνι έχουν τώρα στεγανοποιηθεί, σταθεροποιηθεί και ενοποιηθεί, ενώ το τέλμα εμπλουτισμού διατίθεται αφυγρασμένο από τη σημερινή εκμετάλλευση. Ο χώρος απόθεσης στην Ολυμπιάδα, που λειτούργησε στο διάστημα 1976-1996, αποκαθίσταται με την κατεργασία των τελμάτων εμπλουτισμού. Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η παρούσα εκμετάλλευση έχει αναλάβει να εκμεταλλευθεί παλιά τέλματα εμπλουτισμού και εδαφικούς σωρούς, καθαρίζοντας έτσι την περιοχή από παλιά απόβλητα και μάλιστα με κέρδος, διότι περιέχουν χρυσό. Αυτή η παρέμβαση είναι εξαιρετικά σημαντική για την προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος και της υγείας κατοίκων και τουριστών της περιοχής.

• Οι μελέτες για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις έχουν γίνει με αξιόπιστες διαδικασίες και κρατικούς ελέγχους. Οι τεχνολογίες που προτείνεται να χρησιμοποιούνται για τις εξορύξεις και την κατεργασία είναι στο επίπεδο των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών (BAT). Οι Περιβαλλοντικοί Όροι κρίθηκαν ικανοποιητικοί από τις δικαστικές διαδικασίες (επανειλημμένες θετικές αποφάσεις του ΣΤΕ).

• Εάν εκτιμηθεί από αξιόπιστους οργανισμούς ότι η ισχύουσα νομοθεσία δεν έχει ενσωματώσει όλες τις σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις και βέλτιστες τεχνικές στους τομείς των εξορύξεων, οφείλει το αρμόδιο υπουργείο, σε συνεργασία με ειδικευμένους επιστήμονες, να ξεκινήσει διαδικασίες για την επικαιροποίηση της νομοθεσίας και να αναθεωρεί τους περιβαλλοντικούς όρους στα σημεία που θα κριθεί ότι χρειάζεται, υποχρεώνοντας τον επενδυτή να βελτιώνει τις διεργασίες εξόρυξης και παραγωγής, πάντα σύμφωνα με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές.

• Κατά καιρούς έχουν εμφανισθεί δηλώσεις εκπροσώπων του ΤΕΕ ή πανεπιστημιακών ομάδων που αντιτίθενται στην επένδυση στις Σκουριές. Κατά κανόνα, οι παρεμβάσεις αυτές είναι πρόχειρες, δεν γίνονται από κατάλληλους επιστήμονες, εξετάζουν το έργο αποσπασματικά χωρίς ειδικά κριτήρια, και, επομένως, στερούνται επαρκούς αξιοπιστίας. Ακόμα λιγότερη αξιοπιστία έχουν οι σχετικές καταγγελίες γενικώς κατά του νεοφιλελευθερισμού, των κακών ξένων ή βιομηχάνων ή μελετητών, όπως και οι έπαινοι για τον καλό αντιστεκόμενο λαό.

• Η διαχρονική παρέμβαση της τοπικής κοινωνίας είναι αναγκαία και χρήσιμη, η δε εταιρεία μπορεί να συνδράμει οικονομικά στην αποτελεσματική λειτουργία της. Πρέπει να στοχεύει σε μια τεκμηριωμένη παρακολούθηση της εφαρμογής των Περιβαλλοντικών Όρων και της κατάστασης του περιβάλλοντος από ανεξάρτητους επιστήμονες ή από αξιόπιστες περιβαλλοντικές οργανώσεις, σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες τεχνικές προδιαγραφές. Ο έλεγχος τήρησης των περιβαλλοντικών όρων θα πρέπει να είναι μία σοβαρή εργασία που γίνεται με αντικειμενικούς όρους  και όχι εργαλείο πολιτικών ή οικονομικών εκβιασμών της εκάστοτε κυβέρνησης προς τους επενδυτές. Η λειτουργία ενός περιβαλλοντικού παρατηρητηρίου, το οποίο θα έδινε στους κατοίκους με αξιόπιστο, αποτελεσματικό, διαφανή και αδιάβλητο τρόπο ποσοτικά στοιχεία για την περιβαλλοντική κατάσταση των υδάτων, εδάφους κ.λπ. με βάση τα αποτελέσματα της περιβαλλοντικής παρακολούθησης του έργου εξόρυξης/εκμετάλλευσης θα παρείχε στην περιοχή τη ζητούμενη έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση. Θετικό παράδειγμα είναι το αίτημα από δημοτική αρχή προς τα Πολυτεχνεία της χώρας (που ανταποκρίθηκαν θετικά) για να συμμετέχουν σε μια ανεξάρτητη ομάδα ελέγχου της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και αξιολόγησης της κατάστασης του περιβάλλοντος από τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Σε μια σχετική επιτροπή θα μπορούσαν να συμμετέχουν και ανεξάρτητοι επιστήμονες όπως και δημοτικοί σύμβουλοι με κατάλληλη εμπειρία. Αρνητικό όμως φαινόμενο είναι ότι τέτοιες επιτροπές δυσκολεύονται να εργασθούν επιτόπου λόγω απειλών ή επεισοδίων. 

• Το βασικό κέρδος από μια τέτοια επένδυση για τη χώρα προέρχεται κυρίως από τις θέσεις εργασίας και τους φόρους. Συμπληρωματικά, πρέπει να εξετασθεί αν μπορούν να υπάρξουν μεταλλευτικά δικαιώματα για το δημόσιο και πρόσθετα αντισταθμιστικά οφέλη για την τοπική κοινωνία, που θα εξαρτώνται από την παραγωγή και τις διεθνείς τιμές των μεταλλευμάτων. Μπορούν να εξετασθούν και άλλοι τρόποι (π.χ. 3-μερής συμφωνία μεταξύ Κυβέρνησης-ΟΤΑ-Εταιρείας, όπως γίνεται σε Καναδά, ΗΠΑ). Πάντως, αν και η περιοχή έχει μεγάλη μεταλλευτική αξία, η διαπραγμάτευση μεταλλευτικών δικαιωμάτων σε πλαίσιο μεγιστοποίησης του δημόσιου συμφέροντος και σε εποχή οικονομικής κρίσης και ανάγκης για μεγάλες ξένες επενδύσεις είναι δύσκολη, ιδιαίτερα εάν ανταγωνιστικές χώρες προσφέρουν ελκυστικότερο καθεστώς εκμετάλλευσης για την προσέλκυση επενδυτών. Εξ άλλου, το ζήτημα των μεταλλευτικών δικαιωμάτων πρέπει να εξετασθεί γενικότερα, διότι συνδέεται και με άλλες εξορύξεις, όπως αδρανών, λιγνίτη κ.λπ. και η πολιτεία οφείλει ενιαία να αντιμετωπίζει τα δικαιώμαται.

Οι θέσεις μας του Ιουνίου γίνονται σήμερα εξαιρετικά επίκαιρες, μετά την απόφαση της εταιρείας να δρομολογήσει μια διαδικασία που ουσιαστικά οδηγεί στην παύση των δραστηριοτήτων της μεγαλύτερης εξορυκτικής και βιομηχανικής επένδυσης των τελευταίων ετών. Θα ακολουθήσει η απόλυση χιλιάδων εργαζομένων ή εργασιακά εξαρτώμενων από αυτή τη σημαντική παραγωγική δραστηριότητα και η ακόμα μεγαλύτερη δυσφήμηση της χώρας στην παγκόσμια επενδυτική αγορά. Η δήλωση του αρμόδιου υπουργού ότι δεν υποκύπτει σε εκβιασμούς αντιστρέφει την πραγματικότητα. Η κυβέρνηση, μέσω διαφόρων γραφειοκρατικών παρεμβάσεων για άρσεις αδειοδοτήσεων, επιδίδεται επί μήνες σε ένα ακραίο ανταρτοπόλεμο κατά της επένδυσης, εφευρίσκει συνεχώς προσχήματα για να την παρεμποδίσει και δημιουργεί στους επενδυτές αδικαιολόγητο και απρόβλεπτο κόστος. Χρησιμοποιεί το περιβάλλον ως πρόσχημα για να ικανοποιήσει άλλους δικούς της στόχους. Ας είχε τουλάχιστον τη γενναιότητα να ανακοινώσει φανερά την εκδίωξη της ιδιωτικής επιχείρησης, υποκύπτοντας στις πιέσεις κάποιων ντόπιων κομματαρχών και συμφερόντων, αναλαμβάνοντας παράλληλα το βαρύ πολιτικό και οικονομικό κόστος.

*Εκ μέρους των Τομέων Αστικού Περιβάλλοντος, Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής,