Ιδιωτικά μονοπώλια και νέοι ολιγάρχες

Οι αποκρατικοποιήσεις δεν έχουν στην ουσία ξεκινήσει. Συνεπώς τα όσα ακολουθούν δεν αφορούν ούτε αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα συμφέροντα, αφού δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς ποια συμφέροντα τελικά θα επικρατήσουν στους διαγωνισμούς που πρόκειται να πραγματοποιηθούν. Αποτελούν μια γενική και έγκαιρη προειδοποίηση, με δεδομένο ότι ήδη γνωρίζουμε ότι οι περισσότερες αποκρατικοποιήσεις αφορούν εθνικά ή τοπικά μονοπώλια. Ενδεικτικά αναφέρω τις αποκρατικοποιήσεις του ΟΠΑΠ, της ΔΕΠΑ/ΔΕΣΦΑ, του ΟΔΙΕ, των ΕΛΤΑ, της ΕΥΔΑΠ, της ΕΥΑΘ, της ΤΡΑΙΝΟΣΕ κ.λπ. Ακόμα χαρακτηριστικά τοπικού μονοπωλίου έχουν (σε μικρότερο βαθμό), τα περιφερειακά λιμάνια και αεροδρόμια, που επίσης πρόκειται να αποκρατικοποιηθούν.

Όταν και εφόσον ολοκληρωθούν οι αποκρατικοποιήσεις τα μονοπώλια αυτά από κρατικά θα μετατραπούν σε ιδιωτικά. Αυτό κατά την τρόικα θα οδηγήσει σε αύξηση της αποτελεσματικότητάς τους, από πλευράς διοικητικής. Επ’ αυτού δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, αφού κανείς ιδιώτης δεν θέλει να ξοδεύει τα χρήματά του χωρίς λόγο. Από τη φύση τους εντούτοις τα ιδιωτικά μονοπώλια έχουν ισχυρό κίνητρο να επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν τη θέση τους αποκομίζοντας μονοπωλιακό κέρδος ή ακολουθώντας πρακτικές που αυξάνουν το ιδιωτικό κέρδος εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, όπου οι δραστηριότητες έχουν αρνητικές εξωτερικότητες (externalities ονομάζουμε το φαινόμενο αυτό στα οικονομικά και περιλαμβάνει περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, εθισμό στο τζόγο σε ό,τι αφορά τα τυχερά παιχνίδια κ.λπ.).

Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα άφησε να αναπτυχθεί (αν δεν ενθάρρυνε κιόλας), μια αρρωστημένη σχέση διαπλοκής μεταξύ ισχυρών μέσων ενημέρωσης και μεγάλων κρατικών προμηθευτών. Η περίφημη διαπλοκή για την οποία τόσο μελάνι έχει χυθεί στη χώρα μας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ελληνική χρεοκοπία μια που οι επωφελούμενοι από την ακραία σπατάλη των δανεικών ήταν προπαντός οι προμηθευτές του δημοσίου, οι οποίοι επηρέαζαν με διάφορους τρόπους τα κατεστημένα ΜΜΕ, που με την σειρά τους συντηρούσαν το μύθο της διαρκούς λιτότητας, την ίδια εποχή που η χώρα διήγε βίο ακραίας σπατάλης.

Τώρα τα δανεικά τελείωσαν. Οι παραδοσιακές σχέσεις διαπλοκής χάνουν συνεπώς το καύσιμο που τις συντηρούσαν. Όμως, όπως συνέβη και στις τέως σοβιετικές δημοκρατίες, η αποκρατικοποιήσεις μονοπωλίων, αν δεν γίνουν σωστά, είναι πιθανό να αναδείξουν μια άλλη σχέση διαπλοκής, παρόμοια με τις πρακτικές των ανατολικών ολιγαρχών, με τη δημιουργία (σε συνεργασία με το εκάστοτε πολιτικό και μιντιακό σύστημα) και εκμετάλλευση του μονοπωλιακού κέρδους, εις βάρος του μέσου καταναλωτή και πολίτη.

Πάρτε για παράδειγμα τον ΟΠΑΠ, η μονοπωλιακή θέση του οποίου ενισχύθηκε με την απόκτηση των λαχείων. Η τρόικα και η κυβέρνηση δημιούργησαν ένα μονοπώλιο στα τυχερά παιχνίδια εκτός διαδικτύου μέχρι το 2030. Το μονοπώλιο αυτό θα γίνει ιδιωτικό. Επειδή δεν μπορεί να αυξήσει το ποσοστό κέρδους χωρίς να χάσει τους πελάτες, έχει κάθε λόγο να αυξήσει τα κέρδη του, αυξάνοντας μέσω της διαφήμισης τη συμμετοχή στο τζόγο και κρατώντας τα δελτία του ανώνυμα. Και οι δύο αυτές πρακτικές (που ακολουθούνται εν μέρει όλα τα τελευταία χρόνια), έρχονται σε ευθεία αντίθεση με το λόγο ύπαρξης του μονοπωλίου, που είναι ο περιορισμός της έκτασης του τζόγου, για να αποφεύγεται ο εθισμός[1], και ο έλεγχος του ξεπλύματος μαύρου χρήματος [2]. Το ιδιωτικό μονοπώλιο που θα προκύψει και θα διαθέτει τον μεγαλύτερο ίσως διαφημιστικό προϋπολογισμό στην ελληνική αγορά, θα έχει τη δυνατότητα, αν τα θέματα αυτά δεν λυθούν άμεσα -προ της αποκρατικοποίησης- με το δραστικό περιορισμό της δυνατότητας διαφήμισης του ΟΠΑΠ και την καθιέρωση (νομοθετικά) επωνύμων δελτίων, να «αγοράσει» μιντιακή και πολιτική επιρροή για να συνεχίσει και να επεκτείνει αυτές τις πρακτικές.

Αντίστοιχα στο φυσικό αέριο η ενδεχόμενη αγορά των κρατικών δικτύων από φορείς που είναι ταυτόχρονα και ολιγοπωλιακοί διεθνείς προμηθευτές φυσικού αερίου, μπορεί να οδηγήσουν –αν δεν ληφθεί η σχετική πρόνοια- σε δέσμευση της χώρας με μακροχρόνιες ακριβές συμβάσεις και παρεμπόδιση του ανταγωνισμού.

Ο κίνδυνος να δημιουργηθεί μια νέα σχέση διαπλοκής και μια νέα κατηγορία ισχυρών οικονομικών παραγόντων με ολιγαρχικά χαρακτηριστικά, που θα επηρεάζουν και θα ελέγχουν μέσω (και για τη διατήρηση) του μονοπωλιακού τους κέρδους, όχι μόνο την οικονομική ζωή στους τομείς ενδιαφέροντός τους αλλά και την πολιτική ζωή, είναι υπαρκτός.

Ο ευνουχισμός της Βουλής, που παρακολουθεί πλέον τη νομοθεσία ως παρατηρητής, αφού γίνεται με κατεπείγοντα νομοσχέδια του ενός άρθρου ή με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, δεν είναι στην προκειμένη περίπτωση καλό σημάδι. Όσοι δε με αφέλεια εμπιστεύονται τυφλά τους δανειστές και την τρόικα, για την προστασία του συμφέροντος του απλού Έλληνα πολίτη, ας κρατούν μικρό καλάθι. Οι δανειστές έχουν κυνικά προστατεύσει άνομα συμφέροντα και πρακτικές (κουκούλωμα υπόθεσης Ζήμενς και ποινές χάδι στους Γερμανούς και γερμανοποιημένους εμπλεκόμενους), όταν αφορούν τις δικές τους εταιρίες. Αν η Ελλάδα αρχίσει πάλι να τους πληρώνει τόκους και χρεολύσια, λίγο θα τους νοιάξει αν μονοπωλιακά οικονομικά-πολιτικά συμφέροντα ελέγχουν την ελληνική πολιτική ζωή απομυζώντας τους Έλληνες πολίτες και καταναλωτές.

[1] Το πρόβλημα του εθισμού είναι εξαιρετικά σοβαρό. Με βάση την έκθεση «Problem gambling in Europe: An overview», το πρόβλημα του εθισμού στα τυχερά παιχνίδια κυμαίνεται μεταξύ 0,5 %-2 % του πληθυσμού και μπορεί σε ορισμένες χώρες η εξάπλωση της προβληματικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια να φτάνει και πάνω από το 3 %. Ο εθισμός έχει συνήθως καταστροφικές επιπτώσεις στην προσωπική και κοινωνική ζωή των εθισμένων και των οικογενειών τους, ενώ υπάρχουν σχεδόν πάντα και πολύ σοβαρές παράπλευρες οικονομικές επιπτώσεις. Στην Ελλάδα από πρόσφατη έρευνα της VPRC τον Ιούλιο του 2010, προκύπτει ότι σοβαρά προβλήματα υπάρχουν στο 5-6% τουλάχιστον των οικογενειών, δηλαδή σε 200.000 περίπου οικογένειες, ποσοστό που είναι ασφαλώς πολύ υψηλό για ευρωπαϊκή χώρα. Επίσης με βάση νέα ευρωπαϊκά στοιχεία, στην Ελλάδα τα μικτά έσοδα από τα τυχερά παιχνίδια (Gross Gaming Revenues), είναι διπλάσια του μέσου όρου της Ευρώπης των 27 και φτάνουν το 1,3% του ΑΕΠ.

[2] Από ενδεικτική εξέταση δημοσιευμάτων του τύπου των τελευταίων ετών (ομολογία μεγαλέμπορου ναρκωτικών -2005, σύλληψη δημόσιου λειτουργού που ήλεγχε τυχερά παιχνίδια -2007, ξέπλυμα από κύκλωμα πορνείας -2009, εξάρθρωση παραρτημάτων ρωσικής και γεωργιανής μαφίας -2011, φορολογική έρευνα γιατρών και δικηγόρων από το ΣΔΟΕ -2011, υπόθεση Καραμπέρη 2011), προκύπτει ότι το φαινόμενο του ξεπλύματος μαύρου χρήματος, μέσω των ανώνυμων δελτίων του ΟΠΑΠ, έχει συστηματικό χαρακτήρα και πολύ μεγάλη έκταση.