«Alors, c’ est la guerre!» Με αυτή τη φράση υποδέχθηκε ο Ι. Μεταξάς, το ιταμό τελεσίγραφο του Ιταλού πρέσβη Grazzi στο οποίο κατέληξαν σειρά ιταμών προκλήσεων της φασιστικής Ιταλίας σε βάρος της μικρής Ελλάδας τον Οκτώβριο του 1940. Aυτή περίπου τη φράση χρησιμοποίησε και ο Γάλλος Πρόεδρος F. Hollande προκειμένου να κηρύξει τον πόλεμο στο βάρβαρο «Ισλαμικό Κράτος» μετά την κτηνώδη και άνανδρη δολοφονική επίθεση της Παρασκευής 13 Νοεμβρίου στο κέντρο του Παρισιού.
Η επίθεση αυτή, που ελπίζουμε να αποτέλεσε τη σταγόνα που «ξεχείλισε το ποτήρι», δεν ήταν απλά μία τυφλή εγκληματική πράξη εκδικητικού μίσους. Ήταν μία, σημειολογικά, εξαιρετικά επεξεργασμένη τακτική επίθεση η οποία απέβλεπε να υπηρετήσει τον στρατηγικό στόχο του ISIS, να πλήξει καίρια τη δυτική οικονομία (εμπόριο, τουρισμός, υπηρεσίες) και το δυτικό τρόπο ζωής στην καθημερινότητά του και, ταυτόχρονα, να προκαλέσει χάος, φόβο και παράλυση στις δυτικές κοινωνίες δοκιμάζοντας τις αντοχές τους και καθιστώντας τες ολοένα και πιο ευάλωτες.
Το ISIS αποτελεί την πλέον ακραία σαλαφιστική, φονταμεταλιστική εκδοχή του σουνιτικού Ισλάμ και, κατά κάποιον τρόπο, μετεξέλιξη της Al Qaeda μακράν όμως πιο οργανωμένο, συγκροτημένο, μαζικό, δυναμικό και αξιόμαχο μόρφωμα απ’ όσα κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί στον ισλαμικό τρομοκρατικό γαλαξία. Αλλά όχι μόνον αυτά. Αποτελεί και ό, τι πιο φανατικό, βάρβαρο και σκοταδιστικό έχει εμφανιστεί στο χώρο της Μέσης Ανατολής τις τελευταίες δεκαετίες. Στόχος του η με βίαιο τρόπο κυριαρχία του Ισλάμ και η εφαρμογή της Σαρία σε μία τεράστια έκταση της Ευρασίας. Σημαία του το μίσος και η εκδίκηση. Σύμμαχοί του η άγνοια, η θρησκοληψία, η φτώχια, τα κενά εξουσίας λόγω των εμφυλίων συρράξεων, η ασύλληπτη ραθυμία και αποχαύνωση της Δύσης και, κυρίως, η πολιτική καταπίεση αλλά και η περιθωριοποίηση τεραστίων μαζών στις χώρες της περιοχής αλλά και των μουσουλμάνων της Ευρώπης. Χρηματοδότες του οι συνήθεις ύποπτοι… Οι ιδεολογικοί δηλαδή συγγενείς του των οποίων τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα, κοντόφθαλμα ερμηνεύοντάς τα, θεωρούν πως εξυπηρετούνται από το ISIS. Και πράγματι, πρόσκαιρα, αυτό πιθανότατα μπορεί να ισχύει.
Οι αιτίες που ευνοούν τη γένεση και δράση τέτοιων μορφωμάτων και, πολύ περισσότερο, κινημάτων σαν το ISIS, μπορούν να εντοπιστούν σε μεγάλο ιστορικό βάθος και αφορούν σε δύο επίπεδα. Το ένα, όπως προαναφέραμε, σχετίζεται με τις ειδικές συνθήκες και ιδιομορφίες της περιοχής. Την πολιτική υπανάπτυξη και θεσμική ανεπάρκεια, τη μορφωτική υστέρηση, την εξ αυτής ακραία θρησκοληψία, την εθνολογική, φυλετική και θρησκευτική ανομοιογένεια, την κοινωνική ανισότητα που, όλα αυτά μαζί, καθιστούν την περιοχή ένα εξαιρετικά δύσκολα ελέγξιμο και ανά πάσα ώρα αναφλέξιμο κράμα επικίνδυνων υλικών. Το άλλο αφορά στην εμπλοκή εξωτερικών παραγόντων. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που το «Ανατολικό Ζήτημα» βρισκόταν στην ακμή της ωρίμανσής του και ζητούσε οριστική διευθέτηση και λύση. Ήταν τότε που, κατά τη φάση αποσύνθεσης και διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τη νέα ρευστή κατάσταση που δημιουργείτο, οι τότε και σήμερα Μεγάλες Δυνάμεις επιδίωξαν να διευθετήσουν και να ελέγξουν προς όφελος των συμφερόντων τους αγνοώντας τις διαθέσεις των λαών της περιοχής και συντρίβοντας κάθε διεκδίκησή τους για αυτοδιάθεση, πολιτική αυτονομία και έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών τους. Δεν είναι εύκολο, ούτε και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποφανθούμε πoιο από τα δύο προαναφερθέντα επίπεδα έχει μεγαλύτερη βαρύτητα ευθύνης για την κατάσταση που έχει προκύψει. Το βέβαιον πάντως είναι πως η πρακτική της Δύσης, οι άστοχες επιλογές και η επίδειξη δύναμης και η από μέρους της επιβολή σιδηράς πυγμής από τη μία και η ανωριμότητα, ανευθυνότητα και η έλλειψη δημοκρατικής παιδείας και εμπειρίας των κρατών της περιοχής από τη άλλη, πυροδότησαν μία εκρηκτική κατάσταση διαρκείας που χαρακτηρίζονταν από εμφύλιες συγκρούσεις, συρράξεις, επεμβάσεις, τρομοκρατία, καθιστώντας έτσι τη Μέση Ανατολή μία άλλη πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή.
Μέχρι που, φθάνοντας στις μέρες μας, μετά από μία αλυσίδα ποικιλότροπων επεμβάσεων προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά της, η Δύση, προεξαρχουσών των ΗΠΑ, ανοήτως αναλαμβάνει την ευθύνη εξαπόλυσης σειράς πολεμικών επιχειρήσεων (Αφγανιστάν, 1ος & 2ος Πόλεμος του Κόλπου) μετά τους οποίους τίποτα πλέον δεν θα είναι ίδιο. Είναι τότε που απελευθερώθηκε το τζίνι, τότε που άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου ή, αλλιώς, οι Πύλες της Κολάσεως. Καταστρέφοντας τα σταθερά γεωπολιτικά στοιχεία της περιοχής, τους πυλώνες ισορροπίας που αντιπροσώπευαν τα, βεβαίως, αυταρχικά όσο και διεφθαρμένα, καθεστώτα του Saddam Hussein στο Iraq, του Muammar El Qaddafi στη Λιβύη και του Bashar Al Assad στη Συρία, δημιούργησε όλες τις συνθήκες ρευστότητας που επέτρεψαν σε δυνάμεις σαν το ISIS να εμφανιστούν και να ευδοκιμήσουν ισοπεδώνοντας με αδιανόητη βαρβαρότητα και κτηνωδία τα πάντα στο πέρασμά τους. Αξίες, ανθρώπους, μνημεία, πολιτισμό… Ο αιωνίως μωρός, γεωπολιτικά, γίγαντας, οι Η.Π.Α., όμηρος μίας ακραίας ομάδας θρησκόληπτων και εμμονικών (G.W. Bush, D. Cheney, D.R umsfeld, P. Wolfowitz κ.λπ.) αλλά και συνολικά η Δύση, με μία ανεπαρκέστατη πολιτική ηγεσία (T. Blaire, N. Sarkozy), διέπραξαν το ένα μετά το άλλο, κεφαλαιώδη λάθη γεωπολιτικής σύλληψης και εφαρμογής. Αποτέλεσμα, το τεράστιο και πολύπλοκο μωσαϊκό της περιοχής να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη. Και είναι εντελώς αβέβαιο, δεδομένης αφενός μεν της πολυπλοκότητας των υφιστάμενων παραγόντων, αφετέρου δε των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, αν υπάρχει τρόπος ανασύνθεσης και επανασυγκόλλησής του.
Πέραν όμως των όποιων ευθυνών της Δύσης και των άλλων, εξίσου σημαντικών, αιτιών εμφάνισής του, το ISIS αποτελεί μία μείζονα, τρομακτική και εξαιρετικά σοβαρή απειλή για τη Δύση και όχι μόνο μακροπρόθεσμα. Η ταχύτατη και ραγδαία εξάπλωση του ISIS, η κατάληψη τεραστίων εκτάσεων στο Ιράκ, στη Συρία και στη Λιβύη, έστω και ερημικών, η εγκατάσταση κοινωνικών υποδομών στην «επικράτεια» «χαλιφάτου» προκειμένου αυτό να προσεταιριστεί τις τοπικές κοινωνίες, οι στοχευμένες και άρτια οργανωμένες κτηνώδεις επιδρομές του αυτό ακριβώς επιβεβαιώνουν. Και ο κίνδυνος αυτός είναι πολλαπλός. Για τον πολιτισμό της Δύσης που ασφαλέστατα αποτελεί ό,τι ευγενέστερο έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, για την κοινωνία της, για τις αρχές της, για τον τρόπο ζωής της, για τα μεσο-μακροπρόθεσμα συμφέροντά της. Η ράθυμη και, όχι μόνο δημογραφικά, «Γηραιά Ήπειρος», αλλά και οι Η.Π.Α., για τις οποίες εύχομαι ο Ατλαντικός Ωκεανός να μην αποδειχθεί πολύ μικρός για να τις προστατέψει, αν θέλουν να μην δούμε εκ νέου τους βάρβαρους ante portas, οφείλουν να αφυπνιστούν από τον λήθαργο, να αντιληφθούν τον κίνδυνο και να ενεργήσουν δραστικά και άμεσα. Και αυτό αφορά τόσο σε Στρατηγικές & Πολιτικές όσο και σε Στρατιωτικές ενέργειες.
• H Δύση πρωτίστως οφείλει να επεξεργαστεί ουσιαστικά και σε βάθος τις παραμέτρους και τις συνθήκες που ισχύουν στην περιοχή και συνιστούν την ιδιομορφία της, αποδεχόμενη στο εξής αυτές ως παραδοχές ανάλυσης. Να διαβάσει με λίγα λόγια, τον γεωπολιτικό χάρτη σε βάθος.
• Βασικός κανόνας της γεωπολιτικής είναι η πρόταξη του μείζονος και πλέον σημαντικού έναντι του ήσσονος και η πρόληψη των παρενεργειών και συνεπειών που απορρέουν από τις ενέργειες των εμπλεκομένων μερών και, κυρίως, τις δικές σου. Εν προκειμένω, ο κίνδυνος που αντιπροσωπεύει το ISIS είναι απείρως πιο μεγάλης σημασίας απ’ την ανάγκη απομάκρυνσης του Αλεουίτη B.Assad από την εξουσία. Πολύ περισσότερο, όταν είναι σαφές πως το καθεστώς του έχει βαθιές ρίζες σε ένα σημαντικό μέρος της συριακής κοινωνίας και διαθέτει ισχυρότατα διεθνή ερείσματα. Η απόφαση της Βιέννης είναι σίγουρα ένα θετικό βήμα προς μία πολιτική λύση καθώς αυτή και η εξ αυτής λήξη του εμφυλίου στην Συρία αποτελούν τη μία, απ’ τις δύο, προϋποθέσεις για τη συντριβή του ISIS και, στη συνέχεια, των λοιπών τρομοκρατικών οργανώσεων της ευρύτερης περιοχής (Boko Haram κ.λπ.). Πάντως συντεταγμένη πολιτική λύση χωρίς τον Assad δεν φαίνεται πως μπορεί να υπάρξει. Είτε αρέσει στην Δύση ή στην Τουρκία, είτε όχι.
• Θα πρέπει, κατά συνέπεια, να υπάρξει επανεξέταση και ουσιαστικός επαναπροσδιορισμός των γεωπολιτικών σταθερών και προτεραιοτήτων που αφορούν εμπλεκόμενα περιφερειακά συμφέροντα της περιοχής. Ο ρόλος των σουνιτικών κρατών της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και των λοιπών Εμιράτων του Κόλπου είναι διφορούμενος και υπονομευτικός καθώς και οι δύο αυτές δυνάμεις θεωρούν, εξαιρετικά κοντόφθαλμα, το ISIS σαν ένα χρήσιμο, πρόσκαιρα, εργαλείο που εξυπηρετεί τις στρατηγικές επιδιώξεις τους στην περιοχή. Έχουν καταστεί έτσι βασικοί χρηματοδότες και εμμέσως και υπογείως υποστηρικτές του.
• Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει για την Τουρκία του επηρμένου και αλαζόνα νέο-Σουλτάνου R.T. Erdogan και του πονηρού ανατολίτη A. Davutoglu. Η κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού αποτελεί μοιραίο λάθος, προϊόν της έπαρσης που προανέφερα, ωστόσο καταδεικνύει τρία βασικά πράγματα: Πρώτον, την επιμονή της Τουρκίας να μην υπάρξει λύση μη αρεστή σ’ αυτήν. Δεύτερον, την επιδίωξή της, ο σχηματισμός, με τη συμμετοχή σ’ αυτόν και της Ρωσίας, ενός ευρύτερου συνασπισμού που θα αφανίσει το ISISνα αποτύχει. Και αυτό, καθώς η συγκρότηση του και η μεσοπρόθεσμη επαναπροσέγγιση της Ρωσίας με την Ε.Ε., αυτόματα, τη θέτουν σε δεύτερη μοίρα. Τρίτον, οι επιχειρήσεις των ρωσικών βομβαρδιστικών σε βάρος των υποδομών και των δικτύων λαθρεμπορίου πετρελαιοειδών του ISIS, στο οποίο μετέχει συστηματικά συναλλασσόμενη με τους τζιχαντιστές η Τουρκία, υπήρξαν σαφώς πιο αποτελεσματικές και καίριες συγκριτικά με των άλλων δυτικών. Και αυτό προκαλεί ανησυχία στον Erdogan ο οποίος διαπιστώνει τη γενικότερη απομόνωση της Τουρκίας στην περιοχή, τη γεωπολιτική της θέση να κλυδωνίζεται και τα σχέδιά του να εκφράσει πατερναλιστικά, ηγεμονικά, τον σουνιτικό κόσμο να εξανεμίζονται. Ιδίως μετά τη στρατηγική συμφωνία σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τη διαφαινόμενη ιδιότυπη προσέγγισή του με τη Δύση αλλά και εξαιτίας της ιδιαίτερης αντοχής που επέδειξε ο σιιτικός άξονας Συρίας, Λιβάνου, Ιράν, ο οποίος, με τη βοήθεια της Μόσχας παραμένει ακλόνητος, όπως επίσης και της αναβαθμισμένης σημασίας των κουρδικών δυνάμεων (Πεσμεργκά κ.λπ.), μετά τις επιτυχίες τους στο Κομπάνι και αλλού.
• Από την άλλη, ο νέος Τσάρος V. Putin, ασυναγώνιστος στη γεωπολιτική σκακιέρα, επιδιώκει εμφανώς την επάνοδο της Ρωσίας ως υπερδύναμης και, ταυτόχρονα, δεν κρύβει την επιθυμία του για επαναπροσέγγιση με τη Δύση σε, όσο το δυνατόν, πιο ισότιμη βάση. Ως εκ τούτου, είναι δεδομένο πως, ούτε κατά διάνοια, θα επιτρέψει την απώλεια της βάσης της Λαττάκειας και της πρόσβασης της Μόσχας στα «ζεστά νερά» της Μεσογείου.
• Το ISIS και οι άλλες θηριώδεις, απάνθρωπες οργανώσεις-παραφυάδες του πρέπει να συνθλιβούν. Κυριολεκτικά, να εξολοθρευτούν. Και αυτό θα γίνει πρωτίστως με στρατιωτικά μέσα. Είναι σαφές πως, αν η Δύση περιοριστεί αποκλειστικά σε βομβαρδισμούς, τα αποτελέσματα θα είναι ισχνά. Μπορεί να τραυματίσουν ίσως τις υποδομές του ISIS, να περιορίσουν τις δυνάμεις του, όμως δεν θα επιτύχουν τα καίρια πλήγματα που είναι απαραίτητα για την υποχώρησή του, την απομάκρυνσή του από τις κατακτημένες περιοχές του και, εντέλει, την συντριπτική του ήττα. Το καίριο πλήγμα στο ISIS θα δοθεί μόνο με την εμπλοκή στη μάχη χερσαίων δυνάμεων που θα το κατατροπώσουν. Δεν γνωρίζω ποιες θα είναι αυτές. Όμως χωρίς αυτές, η νίκη σ’ αυτόν το δύσκολο πόλεμο θα παραμένει μακριά. Παράλληλα, βεβαίως, θα χρειαστούν και πολλά άλλα συνδυαστικά. Η ανάγκη ισχυροποίησης του συστήματος εσωτερικής ασφάλειας και οχύρωσης των δυτικών πόλεων, η επιτυχής έκβαση της μάχης της πληροφορίας, η ανάγκη εντοπισμού και εξάρθρωσης των τζιχαντιστικών θυλάκων εντός των τειχών καθώς και το ανθρώπινο δράμα των προσφύγων και της μετατόπισής τους σε ευρωπαϊκές χώρες είναι τεράστιες προκλήσεις τις οποίες η Ευρώπη πρέπει αντιμετωπίσει θετικά, αποφασιστικά και αποτελεσματικά. Βεβαίως, η λήξη του εμφυλίου στην Συρία είναι ο παράγων εκείνος που θα επενεργήσει δραστικά στο όλο πρόβλημα.
• Είναι σημαντικό, ο πόλεμος αυτός να μην αποκτήσει ποτέ θρησκευτικό ή πολιτιστικό χαρακτήρα και αυτό είναι κάτι που η Δύση, σε όλους τους τόνους, να διακηρύσσει προς πάσα κατεύθυνση και ιδίως προς την παγκόσμια μουσουλμανική κοινότητα. Δεν είναι μάχη θρησκειών, δεν πρόκειται για άλλες σταυροφορίες που έτσι κι αλλιώς αποτελούν ιστορικό όνειδος της Δύσης. Και βεβαίως δεν πρόκειται καν για πόλεμο μεταξύ πολιτισμών καθώς η κτηνωδία του ISIS δεν συνιστά …πολιτιστική πρόταση. Ο πόλεμος αυτός πρέπει να μη λάβει ποτέ αυτά τα χαρακτηριστικά, καθώς αυτή είναι και μία απ’ τις βασικές επιδιώξεις του ISIS Αντιθέτως, ο πόλεμος αυτός είναι ανηλεής και τελειωτική μάχη του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας.
• Είναι εξίσου αναγκαίο το μετριοπαθές Ισλάμ να καταγγείλει και να απομονώσει τους αιμοσταγείς μακελάρηδες του ISIS καταδεικνύοντας πως η πεμπτουσία της θρησκείας αυτής είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τις φρικαλέες πρακτικές των τζιχαντιστών.
• Ο χάρτης της περιοχής θα πρέπει να επανεξεταστεί και η Δύση θα πρέπει να συμβάλει καθοριστικά έτσι ώστε η νέα διαμόρφωσή του να αποτυπώνει την ανάγκη αυτοδιάθεσης των λαών της περιοχής και να παρέχει τη δυνατότητα αυτονομίας, έκφρασης και εκπροσώπησης των διαφόρων εθνοτήτων ή θρησκευτικών ομάδων και φυλών στα πλαίσια των διαφόρων κρατών (Συρία, Ιράκ, Λιβύη) μη εξαιρουμένης της Τουρκίας.
• Είναι καιρός, επίσης, η Δύση να επανεξετάσει και την ανάγκη εκσυγχρονισμού του παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας (Ο.Η.Ε. κ.λπ.) και, παράλληλα, τη δυνατότητα υπονόμευσής του που έχουν οι μεγάλοι ένοχοι, οι πολεμικές βιομηχανίες, οι έμποροι όπλων και οι πετρελαϊκές εταιρίες και να περιορίσει το ρόλο τους με την αναγκαία τροποποίηση του θεσμικού (προληπτικού και κατασταλτικού) πλαισίου ώστε αυτές να μην κινούνται ανεξέλεγκτα σπέρνοντας το θάνατο όπου γης.
• Η πιο σημαντική μάχη όμως θα είναι αυτή των ιδεών. Η Δύση θα πρέπει να εγκαταλείψει αντιλήψεις και πρακτικές που μέχρι τώρα επέφεραν μόνο αρνητικά αποτελέσματα. Αντιθέτως, τώρα είναι σημαντικό να γίνει περισσότερο από σαφές πως η εγκατάλειψη της εκμετάλλευσης και η προσέγγιση των κρατών αυτών σε βάση σεβασμού, συναίνεσης και ισοτιμίας, η ουσιαστική ενσωμάτωση των μεταναστών στις κοινωνίες της Δύσης, τα κεφάλαια της υπό μορφή επενδύσεων στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου και, ειδικότερα, της Μέσης Ανατολής, η παραγραφή των χρεών, η ουσιαστική βοήθεια για την ανάπτυξη των υποδομών, η δημιουργία με αυτούς τους τρόπους θέσεων εργασίας και η εφαρμογή εκσυγχρονιστικών μοντέλων σε κάθε επίπεδο (παιδεία, υγεία, συγκοινωνία κ.λπ.) και η συνεισφορά στις προσπάθειες εκδημοκρατισμού είναι αυτά που θα νικήσουν το ISIS και τη φρικιαστική ιδεολογία του, θα εξαλείψουν μία και καλή τις γενεσιουργούς αιτίες του προβλήματος και θα δημιουργήσουν προϋποθέσεις ειρηνικής συνύπαρξης ανάμεσα στους λαούς της περιοχής. Αν δεν γίνουν αυτά, το ISIS μπορεί να ηττηθεί αύριο, όμως τίποτα δεν θα εξασφαλίσει πως δεν θα γεννηθεί ξανά ένα άλλο τέρας, ακόμα πιο άγριο απ’ αυτό.
• Οι φονικές επιθέσεις που δέχθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να σηματοδοτήσουν την ενίσχυση των ακραίων ξενοφοβικών, ρατσιστικών και ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων και την ανάπτυξη των κεντρόφυγων, αποσχιστικών τάσεων. Αντιθέτως, οι ηγεσίες οφείλουν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να υποστηρίξουν, σε απάντηση όλων αυτών, την ταχύτερη εφαρμογή των διαδικασιών ολοκλήρωσης του οικοδομήματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Την ταχεία συγκρότηση της Ομοσπονδιακής Ευρώπης! Των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης!
Σε όλη αυτή τη χαώδη και επικίνδυνη ρευστότητα που επικρατεί, ποια άραγε είναι η θέση και τι καλύτερο μπορεί να πράξει σήμερα η Ελλάδα ώστε και να εκμεταλλευτεί, κατά το δυνατόν, τη συγκυρία προς όφελός της; Πώς θα διασφαλίσει τα ύψιστα εθνικά συμφέροντά της και την ίδια την επιβίωσή της; Πολλώ δε μάλλον, τα ερωτήματα πυκνώνουν, αν λάβουμε υπ’ όψη μας την τραγική ανεπάρκεια των κυβερνώντων και τα ελλείμματα του πολιτικού συστήματος γενικότερα. Αλλά γι’ αυτά θα τοποθετηθώ σε προσεχές πόνημά μου.
14°
