Στο «Δέρμα που κατοικώ», ο Αντόνιο Μπαντέρας υποδύεται μία παρανοϊκή μεγαλοφυΐα της χειρουργικής. Για λόγους που δεν είναι της στιγμής, έχει αιχμαλωτίσει ένα νεαρό τον οποίο υποβάλλει σε συνεχείς επεμβάσεις με σκοπό να τον μεταμορφώσει σε γυναίκα. Και η αλήθεια είναι ότι τα καταφέρνει μια χαρά. Ο μαντράχαλος μετατρέπεται σε νόστιμη κοπελιά του Τολέδο που θέλεις να την πάρεις από το χέρι και να της εξηγήσεις ότι είσαι απόγονος του Ελ Γκρέκο και μάλιστα σε ευθεία γραμμή.
Δύο φορές είδα την ταινία. Και τις δύο έβλεπα τον Μπαντέρας να μου κλείνει το μάτι και τη γλύκα να μου χαμογελά με νόημα. Γιατί, γαμώτο, αυτό που πρέπει να γίνει στην Ελλάδα υπάρχει μέσα στο σενάριο της ταινίας. Πάρε έναν τύπο και μετέτρεψέ τον σε γκόμενα. Πιάσε μια χώρα σαν την Ελλάδα και κάνε τη να δείχνει σοβαρό και αξιόπιστο ευρωπαϊκό κράτος. Είναι δύσκολο. Και δραματικό. Είναι και παρά φύση. Θα περάσεις καινούργιο δέρμα από πάνω, αλλά τα σωθικά θα φωνάζουν την αλήθεια από μέσα. Αυτό δεν ήταν πάντα το πρόβλημά μας;
Ναι. Από συστάσεως ελληνικού κράτους, η Δύση προσπαθεί να μας βάλει στο τραπέζι του Μπαντέρας και εμείς αντιστεκόμαστε. Η Δύση θεωρεί ότι η ιστορική μας θέση πρέπει να αντιστοιχεί στο αρχαίο πρότυπο. Εμείς πάλι έχουμε προάγει τον κατσαπλιαδισμό σε εθνική αρετή, σε ιδιαίτερο γνώρισμα που καλό είναι να γίνει σεβαστό. Θυμηθείτε τι έγινε με τους Βαυαρούς του Όθωνα και τι μπορεί να συμβεί πάλι με τις όποιες προσπάθειες για μεταρρύθμιση. Όχι, δεν λέω ότι αυτό είναι απαραιτήτως κακό. Αν το θέλουν οι περισσότεροι από μας, κανένας δεν μπορεί να εμποδίσει την πορεία ενός ποταμού προς τις εκβολές του.
Από την άλλη σκέφτομαι ότι και αυτό το συμπέρασμα μπορεί να κάτσει δίπλα στα περισσότερα που γεννάει εσχάτως το μυαλό μου: αφελές, ασταθές, απολύτως αβάσιμο. Διότι η αλήθεια δεν έχει να κάνει με τους λαούς, αλλά με τις ηγεσίες τους. Είναι άδικο να θεωρείς τον Έλληνα ανάγωγο πολιτικά, άξεστο και αμόρφωτο και την ίδια στιγμή να δείχνεις προς τον μέσο working class κεντροευρωπαίο που τρώει σαν pac man και πίνει σαν υδροφόρα. Θα μου πεις ότι αυτοί οι λαοί έχουν πίσω τους μία μακρά αστική και δημοκρατική παράδοση, στοιχεία που χρειάζονται ακόμα μερικούς αιώνες για να ανθίσουν εδώ. Έχουν, όμως, το δέρμα μέσα στο οποίο κατοικούν. Πολιτικές ηγεσίες με συγκρότηση και λειτουργικούς θεσμούς.
Ας λέμε ό,τι γουστάρουμε για τον Έλληνα, τη νοοτροπία και τις καταβολές της καχεξίας του. Το πραγματικό πρόβλημα βρίσκεται στην παραγωγή πολιτικής αστικής κουλτούρας. Αν θέλετε, είναι στην έλλειψη εγχώριας αριστοκρατίας που θα κρατούσε τη χώρα σε ένα μέτρο πάνω σε κάποιο δρόμο. Εδώ η αστική τάξη αποδείχθηκε διάδοχη των κατσαπλιάδων, ενώ η πολιτική ταύτισε το πατριωτικό συμφέρον με το προσωπικό. Οι λαϊκές μάζες ακολουθούν. Προσαρμόζονται, εκμαυλίζονται και λειτουργούν ως γόνιμο περιβάλλον για την αναπαραγωγή της κατάστασης. Όχι, μη φύγετε, δεν έχω καμία διάθεση να σας εκθέσω την άποψή μου για τη διαχρονικότητα του εθνικού μας προβλήματος. Θέλω, όμως, να σας πω ότι δεν πιστεύω λέξη από όσα αισιόδοξα εκπέμπει το κέντρο.
Δεν μπορώ να ανοίξω ούτε μία χαραμάδα φωτός στο μπουντρούμι που έχουμε κλειστεί. Γιατί την ώρα που η χώρα απειλείται με διάλυση, η αστική της τάξη στέλνει λεφτά και παιδιά στο εξωτερικό, ενώ η πολιτική αδυνατεί να συμφωνήσει και να εφαρμόσει τα στοιχειώδη. Παρακολουθείς τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται και το ύφος που υιοθετεί ο δημόσιος διάλογος και λες ότι, αν σου έχει μείνει μία ελπίδα, θα τη στείλεις και αυτή στην Ελβετία να τραγουδάει στα λεφτά των άλλων. Μα να, δείτε τις δύο κεντρικές ιδέες για τη σωτηρία της χώρας. Η μία έχει βάλει τα δόντια σε λαιμούς με αναιμικές φλέβες. Και η άλλη περιγράφει κάτι που δεν υπάρχει. Από την αδικία στο ψέμα δεν υπάρχει δέρμα για να κατοικήσεις. Μόνο κάτι τομάρια.
11°
