Αν δεχτούμε ότι το βασικό πρόβλημα του ελληνικού κράτους είναι το πρωτογενές έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού (το οποίο είναι συνιστώσα του συνολικότερου προβλήματος της ελληνικής οικονομίας), τότε δεν χρειάζεται να έχεις PhD στα οικονομικά για να καταλάβεις τις συνέπειες της αντιμετώπισής του.
Πρωτογενές έλλειμμα σημαίνει διαφορά ανάμεσα στα έσοδα και στα έξοδα του κράτους αν εξαιρέσουμε από τα έξοδα τις δαπάνες για τόκους και αποπληρωμή χρεωλυσίων. Για να μην διογκώνεται το χρέος διαχρονικά με κεφαλαιοποίηση τόκων, πρέπει το κράτος να έχει πρωτογενές πλεόνασμα που να καλύπτει τουλάχιστον το μέρος των τόκων.
Για να αντιμετωπίσει κανείς το έλλειμμα αυτό, έχει δύο επιλογές (και συνδυασμό τους):
1. αύξηση των εσόδων
2. μείωση των εξόδων
Κάθε μία από τις παραπάνω επιλογές μπορεί να επιτευχθεί με έναν κοινωνικά δίκαιο ή έναν κοινωνικά άδικο τρόπο. Βέβαια ο όρος κοινωνικά δίκαιος δεν ορίζεται με αντικειμενικό τρόπο αλλά εξαρτάται από την ιδεολογία του υποκειμένου. Στις παρακάτω παραγράφους προσπαθώ να χρησιμοποιήσω όσο γίνεται πιο αντικειμενικά παραδείγματα από την σκοπιά εκείνων που φορολογούνται στο εν λόγω κράτος.
Στον κλάδο της άυξησης των εσόδων, ο κοινωνικά δίκαιος τρόπος περιλαμβάνει μέτρα όπως η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα μπορούσε να προσελκύσει ξένες επιχειρήσεις να μεταφέρουν την έδρα τους εντός της φορολογικής επικράτειας του κράτους (βλέπε τι κάνουν οι φορολογικοί παράδεισοι) ή ακόμα και η ανάπτυξη επιχειρηματικής δράσης από το ίδιο το κράτος. Αύξηση εσόδων προκύπτει και όταν η οικονομία στο σύνολό της έχει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, κάτι στο οποίο μπορεί να συμβάλλει εν μέρει και το κράτος, αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα.
Αντίθετα ο κοινωνικά άδικος τρόπος περιλαμβάνει αυξήσεις στην φορολογία εισοδήματος από το πρώτο ευρώ, αυξήσεις στους έμμεσους φόρους ακόμα και σε είδη πρώτης ανάγκης (βλέπε ΦΠΑ), μειώσεις φοροαπαλλαγών (βλέπε τόκους στεγαστικών δανείων για πρώτη κατοικία).
Στον κλάδο της μείωσης εξόδων, ο κοινωνικά δίκαιος τρόπος περιλαμβάνει μέτρα όπως η καλύτερη (και αυστηρότερη) διαχείριση των ευρύτερων κρατικών προμηθειών (βλέπε πάρτυ στον χώρο της υγείας), ο έλεγχος των δικαιούχων συντάξεων και άλλων προνοιακών επιδομάτων, η σωστή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού του δημοσίου τομέα σε θέσεις που χρειάζονται αντί για αργόμισθους υπαλλήλους σε φορείς που δεν κάνουν τίποτα ουσιαστικό, ακόμα και η μείωση των εξοπλιστικών προγραμμάτων (κατά την άποψη του γράφοντος).
Αντίθετα ο κοινωνικά άδικος τρόπος περιλαμβάνει (οριζόντιες και μη) μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, μειώσεις σε προνοιακά επιδόματα (σε κείνους που πραγματικά τα δικαιούνται), ή μείωση της χρηματοδότησης προγραμμάτων κοινωνικής μέριμνας.
Στην Ελλάδα προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε το έλλειμμα με μέτρα οριζόμενα από το Μνημόνιο, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι κοινωνικά άδικα με βάση τα παραπάνω παραδείγματα. Πολιτική άποψη του γράφοντος είναι ότι από την σκοπιά των δανειστών του ελληνικού κράτους το μόνο που έπρεπε να ζητηθεί είναι ο σταδιακός μηδενισμός του ελλείμματος μέσα σε 2-3 χρόνια με μέτρα τα οποία θα ήταν στην διακριτική ευχέρεια της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης. Θα μπορούσαν να παρέχουν μόνο τεχνογνωσία και τεχνοκρατική υποστήριξη στην εκτίμηση των μέτρων χωρίς όμως να προτείνουν ούτε να επιβάλλουν τίποτα. Από την σκοπιά της ελληνικής κυβέρνησης και της εκάστοτε αντιπολίτευσης η ουσία του πολιτικού διαλόγου και της ιδεολογικής αντιπαράθεσης θα μετατίθετο τότε στην επιλογή των δίκαιων ή άδικων μέτρων και θα ήταν θέμα πολιτικής βούλησης η εφαρμογή τους (ειδικά στον τομέα της φοροδιαφυγής και των προμηθειών). Μέρος των μέτρων αφορά την υποτιθέμενη προοπτική ανάπτυξης της οικονομίας στο σύνολό της (π.χ. παρεμβάσεις στα εργασιακά, γραφειοκρατία κλπ) αλλά αυτό όπως είπα και παραπάνω είναι μια άλλη κουβέντα.
Αυτό το οποίο δεν λέει κανείς στην ελληνική πολιτική ζωή είναι το αναπόφεκτο αποτέλεσμα της μείωσης του πρωτογενούς ελλείμματος – είτε αυτή γίνει με άδικο είτε με δίκαιο τρόπο. Τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν είναι χρήματα που πριν δίναμε σε (μείωση εξόδων) ή δεν παίρναμε από (αύξηση εσόδων) φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνταν εντός ή εκτός της οικονομικής επικράτειας του ελληνικού κράτους. Για τους εκτός δεν χρειάζεται να πούμε κάτι καθότι βραχυπρόθεσμα δεν μας επηρεάζει η μείωση των εσόδων της πολεμικής βιομηχανίας άλλων χωρών ή των φαρμακευτικών τους εταιρειών. Αλλά για τους εντός, τα χρήματα αυτά εκ των πραγμάτων θα λείψουν από την εγχώρια αγορά. Και αυτό θα οδηγήσει σε ύφεση (για την ακρίβεια σε επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης ίσως τόσο μεγάλη που να φτάσει σε ύφεση), μείωση των πραγματικών μισθών και αύξηση της ανεργίας.
Ίσως αυτό να φαίνεται υπεραπλουστευμένο και να θέλει πολλά διαγράμματα προσφοράς – ζήτησης για να τεκμηριωθεί αλλά σκεφτείτε το απλό παράδειγμα του φοροφυγά της μεσαίας τάξης (όχι του πλουσίου που έτσι κι αλλιώς έστελνε το μαύρο χρήμα στην Ελβετία οπότε η φορολόγησή του δεν επηρεάζει αρνητικά την εγχώρια οικονομία). Άντε και το κράτος κατάφερε να τον βρει και να τον φορολογήσει. Αυτό σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος τέως φοροφυγάς βιώνει μια μείωση του πραγματικού του εισοδήματος κατά το ποσό του φόρου που τώρα πληρώνει. Τα χρήματα αυτά είναι χρήματα που δεν θα αποταμιεύσει (άρα θα λείψουν ως ρευστότητα) ή χρήματα που δεν θα δαπανήσει σε καταναλωτικά αγαθά (ρούχα, εστιατόρια, αυτοκίνητα κλπ) ή περιουσιακά στοιχεία (εξοχικά κλπ). Ειδικά τα χρήματα της κατανάλωσης είναι προφανές ότι θα λείψουν άμεσα από την αγορά με αποτέλεσμα την επιβράδυνση, την μείωση των πραγματικών μισθών και την ανεργία. Παρόμοια αποτελέσματα θα έχει π.χ. ο εξορθολογισμός των προμηθειών που καταλήγουν σε ελληνικές επιχειρήσεις και οποιοδήποτε άλλο μέτρο περιορισμού του ελλείμματος.
Σε μία οικονομία που έχει μεγεθυνθεί τεχνητά (συντηρούμενη μεταξύ άλλων και από το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού) μία περίοδος συρρίκνωσης είναι τελικά αναπόφευκτη, τουλάχιστον αναφορικά με την εξυγίανση των δημοσιονομικών μεγεθών. Σφάλμα της Δεξιάς στην Ελλάδα είναι να προβάλλει το Μνημόνιο ως την λύση του προβλήματος, σφάλμα της Αριστεράς είναι να κατηγορεί το Μνημόνιο ως την ουσία του προβλήματος. Το Μνημόνιο είναι απλά ένας άδικος τρόπος μείωσης του ελλείμματος. Αμφότερες πλευρές οφείλουν να αποδεχθούν και να εξηγήσουν στον κόσμο την ουσία του προβλήματος και να επικεντρώσουν (ειδικά η Αριστερά) την προσοχή τους στον κοινωνικά δίκαιο τρόπο μείωσης του ελλείμματος και τον τρόπο αντιμετώπισης των αναπόφευκτων συνεπειών του. Αντιμετώπιση η οποία οφείλει να επικεντρωθεί στην αποτελεσματικότητα του κράτους πρόνοιας και την καταπολέμηση των μονοπωλιακών πρακτικών και των καρτέλ που κρατούν τεχνητά υψηλές τις τιμές σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης. Και η υπόλοιπη οικονομία οφείλει να αναδιοργανωθεί και να βρει νέες παραγωγικές διεξόδους που θα δημιουργήσουν θέσεις δουλειάς και θα αυξήσουν το εγχώριο παραγόμενο προϊόν.
Κάτι τελευταίο. Ειδικά η Αριστερά οφείλει να μην ξεχνά ότι το κοινωνικά δίκαιο δεν είναι πάντα το οικονομικά αποτελεσματικό (τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα), ένα τίμημα το οποίο πρέπει να είναι έτοιμη να πληρώσει (και οι ψηφοφόροι της επίσης) ώστε να οικοδομήσει μεσοπρόθεσμα ένα δίκαιο κράτος και μία αποτελεσματική οικονομία με δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου.
*Ο Γιώργος Βακαλόπουλος είναι μηχανικός υπολογιστών ΕΜΠ
13°
