"Στην Ελλάδα είμαστε ρατσιστές"

Η Intelligence Squared Greece, με ιδιαίτερη εμπειρία στο χώρο της δημόσιας συζήτησης, έχει διοργανώσει στο παρελθόν debates με θέματα επίκαιρα που κεντρίζουν το ενδιαφέρον μας και ερεθίζουν τη σκέψη μας, συχνά με μια διεθνή προοπτική και με κορυφαίους ομιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό οι οποίοι συνομιλούν ανοιχτά με το κοινό. Η Στέγη από την αρχή της λειτουργίας της έχει εντάξει στο πρόγραμμά της τον Κύκλο εκδηλώσεων «Λέξεις και Σκέψεις» που έχει ως στόχο τη συνάντηση με μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα μυαλά του καιρού μας.

Στην Ελλάδα είμαστε ρατσιστές. Βίαια επεισόδια, κυρίως κατά μεταναστών αλλά και άλλων ομάδων, Τάγματα Εφόδου, επιχειρήσεις με ανάρμοστες ονομασίες όπως «Ξένιος Δίας», καταγγελίες από διεθνείς οργανισμούς για την καταπάτηση των δικαιωμάτων ευπαθών ομάδων, απαγόρευση εισόδου σε θέατρα και άλλα αντίστοιχα περιστατικά είναι μέρος πλέον της καθημερινότητας. Μέσα σε λίγους μήνες, ο ρατσισμός και οι διακρίσεις έπαψαν να είναι στο παρασκήνιο της κοινωνίας και μετατράπηκαν σε καθημερινές συζητήσεις στις εφημερίδες, στα social media και στις παρέες.

Τι χαρακτηρίζει τελικά την κοινωνία μας: η ανοχή προς το διαφορετικό ή η ανοχή προς το ρατσισμό; Είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης; Ή μήπως είναι ένα βαθύτερο, διαχρονικό πρόβλημα; Μήπως ξεκινάει στο σχολείο και την παιδεία μας, στην οικογένεια, και στην κοινωνία μας, χρόνια πριν την κρίση; Ή είναι ένα κομμάτι της κοινωνίας μας που απλά ξεσκεπάστηκε σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία;

Η Athens Voice χορηγός επικοινωνίας του debate εξασφάλισε και σας παραθέτει την εισαγωγή στο θέμα καθώς και τις τοποθετήσεις δύο εκ των ομιλητών

Εισαγωγή: Γρηγόρης Φαρμάκης, Επιχειρηματίας και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής της Intelligence Squared Greece

Γιατί γίνεται το debate αυτό;

Στεκόμαστε οργισμένοι απέναντι στην ρατσιστική βία, αλλά αμήχανοι. Όταν πρωτοεμφανίστηκε την ξορκίσαμε ως περιθωριακή. Όσο όμως η βία γίνεται πια καθημερινότητα, η απέχθεια μπροστά στην βαρβαρότητα δεν αρκεί. Μας θέτει καινούργια αμείλικτα ερωτήματα για την ίδια μας την αυτογνωσία, που είμαστε απροετοίμαστοι ν'απαντήσουμε. Είμαστε τελικά ρατσιστές και απλά η ιστορία δεν μας είχε μέχρι τώρα δώσει την αφορμή; Ή μήπως αυτό το κομμάτι της κοινωνίας μας, που είχε τα λιγότερα αντισώματα πολιτισμού, ξεσπάει ρατσιστικά τον δικό του φόβο, όταν ο δικός του κόσμος καταρρέει; Είναι δηλαδή ο ρατσισμός παλιά παθογένεια που βγήκε στην επιφάνεια, ή σύμπτωμα της κρίσης; Και ακόμη περισσότερο: είναι ο ιδεολογικός παράφρων ρατσισμός που γνωρίσαμε με τρόμο στην Ιστορία, ή μήπως είναι σύμπτωμα εθνικισμού και λαϊκισμού; Αν δεν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε τα ερωτήματα αυτά με ψυχραιμία, θα βρεθούμε όχι μόνο αμήχανοι μπροστά στην βαρβαρότητα, αλλά στο τέλος και ανυπεράσπιστοι.

Υπέρ: Κωστής Παπαϊωάννου, τ. πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, και μέλος του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας

Στην Ελλάδα είμαστε ρατσιστές;

Η προφανής καταφατική απάντηση παραπέμπει στη συγκυρία της κρίσης, στη ρητορική του μίσους που κορυφώνεται εν μέσω ρήξης του κοινωνικού ιστού, στη ρατσιστική βία που εκμεταλλεύεται το κενό της πλήρους απονομιμοποίησης του πολιτικού προσωπικού και της απαξίωσης του κοινοβουλευτισμού.

Αυτή όμως η απάντηση δε φτάνει για να απαντήσει σε μια σειρά άλλες μικρές δηλητηριώδεις και διαχρονικές αντιφάσεις. Παλιότερα αγαπούσαμε τους μαύρους όταν πολεμούσαν το Απαρτχάιντ και αγωνίζονταν στον Αμερικανικό Νότο, τότε δηλαδή που δεν υπήρχαν καθόλου μαύροι στην Ελλάδα για να απλώνουν την πραμάτεια τους στη λαϊκή αγορά. Σήμερα συμπαραστεκόμαστε στους Μουσουλμάνους όταν υποφέρουν από τον αποκλεισμό των Ισραηλινών στη Γάζα αλλά όχι όταν δέχονται επιθέσεις οι υπόγειοι λατρευτικοί τους χώροι στην Πλατεία Αττικής. Αλλά και τους Εβραίους, τους συμπονάμε όταν τους βλέπουμε στα τρένα για το Άουσβιτς στη Λίστα του Σίντλερ, αλλά όχι όταν οι θεωρίες συνωμοσίας λένε πως πρωταγωνιστούν σε κάθε παγκόσμιο δεινό. Και τους ομοφυλόφιλους, κι αυτούς τους συμπαθούμε όταν επιδεικνύουν το καυστικό τους χιούμορ ως τηλεσχολιαστές στα μεσημεριανάδικα αλλά όχι όταν διεκδικούν να ζήσουν ασφαλείς σε ένα κράτος δικαίου με τον/τη σύντροφό τους. Όσο για τους Ρομά, μας συγκινεί ο πολιτισμός τους στον Καιρό των Τσιγγάνων, αυτός ακριβώς ο πολιτισμός που χάνεται όταν το παιδί τους πάει στο σχολείο μαζί με το δικό μας.

Πώς μετριέται λοιπόν ο ρατσισμός; Μετριέται με την εικόνα του άλλου και την αυτοεικόνα μας. Αλλά κι αυτό δε φτάνει. Το καθοριστικό είναι όταν θίγεται κάποιο ζωτικό μας συμφέρον, ατομικό ή συλλογικό. Τότε ανοίγει ο Χρυσαυγίτικος Καιάδας…

Κατά: Βασιλική Γεωργιάδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

«Στην Ελλάδα είμαστε ρατσιστές». Είμαστε όντως;

Για να δώσω μια απάντηση στο ερώτημα που μου τίθεται, θα πρέπει να ξεκινήσω από τον πυρήνα του προβλήματος: Τι είναι ο ρατσισμός;

Ο καθηγητής της Ψυχιατρικής Νίκος Τζαβάρας υποστηρίζει ότι ο ρατσισμός είναι η «κατεξοχήν αντιδημοκρατική ιδεολογία της ανισότητας», η οποία επικαλείται την αποδεικτική ισχύ βιολογικών θέσεων, καταχρώμενη με τρόπο διαστροφικό (ψευδο-)συμπεράσματα των Φυσικών Επιστημών (βλ. Έξι κείμενα για τον ρατσισμό, Εκδόσεις Παρασκήνιο, 1998).

Στην καρδιά της ρατσιστικής προκατάληψης βρίσκονται εχθρότητα και μίσος απέναντι σε Άλλους, περιφρόνηση και αποκλεισμός , ηθική κατασυκοφάντηση και απαξίωση βάσει κυρίως της φυλετικής, αλλά και της εθνικο-πολιτισμικής τους διαφορετικότητας.

Ο ρατσισμός είναι μια μήτρα από όπου αναβλύζουν προκαταλήψεις, όμως δεν είναι όλες οι μορφές καταπίεσης, απόρριψης και διάκρισης συνώνυμες με τον ρατσισμό. Ο τελευταίος διαθέτει διάρκεια και ακαμψία, ενώ ακόμη κι όταν εκφράζεται λεκτικά, οι λέξεις δεν είναι παρά μόνο η γλωσσική πλαισίωση μιας επιθετικής φαντασίωσης για εξαφάνιση ή και εξολόθρευση του Άλλου.

Όλοι μας έχουμε απωθημένες στο ασυνείδητο, αλλά και ενθυλακωμένες προκαταλήψεις· η γνώση, η κριτική σκέψη, ο Λόγος είναι εργαλεία για την εκλογίκευση και τον κατευνασμό τους. Σε περιόδους αβεβαιότητας και ανακατατάξεων, ωστόσο, οι προκαταλήψεις ενεργοποιούνται. Τούτο δεν σημαίνει ότι θα επικρατήσουν κιόλας. Για να συμβεί αυτό το Εγώ θα πρέπει να υποχωρήσει μπροστά σε έναν -πηδαλιουχούμενο συνήθως από τα πάνω- φανατισμό των μαζών.

Η ελληνική κοινωνία έδειξε σημάδια εκτόνωσης της ξενοφοβίας που διογκώθηκε στο εσωτερικό της τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ως αποτέλεσμα της μαζικής εισόδου μεταναστών. Επιπλέον, ως ένα σημείο η εγχώρια «αμυντική κουλτούρα» δείχνει να διαχειρίζεται μια εγγενή δυσανεξία απέναντι στον θρησκευτικό και πολιτισμικό πλουραλισμό, την ομοφοβία και τον σεξισμό.

Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι (μόνο) ο ρατσισμός, αλλά (περισσότερο) ο λαϊκισμός και ο εξτρεμισμός που τον αναδεικνύει· με άλλα λόγια, η κινητοποίηση του αποθέματος των ρατσιστικών προκαταλήψεων από δυνάμεις των άκρων που σε μια κρίσιμη συγκυρία επενδύουν, εις βάρος όλων μας, στους φόβους των αδύναμων και των ανασφαλών.

INFO

Ομιλητές Υπέρ της Πρότασης: Γρηγόρης Βαλλιανάτος, δημοσιογράφος, Κωστής Παπαϊωάννου, τ. πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου & μέλος του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής

Ομιλητές Κατά της Πρότασης: Βασιλική Γεωργιάδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Νίκος Μπίστης, π. υπουργός κυβέρνησης Σημίτη

Συντονισμός: Νίκος Ανδρίτσος, δημοσιογράφος ΣΚΑΪ

Τετάρτη 14/11, Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, Συγγρού 107, 19.00-21.00 (πέρας προσέλευσης 18.50), œ 12 (7 φοιτ. ή περιορισμένης ορατότητας). Πληρ. 210 900 5.800 & rsvp@iq2.gr, 210 3310.213. Η ATHENS VOICE είναι μόνιμος χορηγός επικοινωνίας της Intelligence Squared Greece.