Η επιστήμη στο εδώλιο του ανορθολογισμού

Πριν μερικές μέρες ιταλικό δικαστήριο στην Λ΄ Ακουίλα, περιοχή που στις 6 Απριλίου 2009 επλήγη από ένα φονικό σεισμό, καταδίκασε επτά Ιταλούς επιστήμονες, μέλη της Επιτροπής Αντιμετώπισης Μειζόνων Κινδύνων, επειδή δεν προέβλεψαν (sic) και δεν ενημέρωσαν το κράτος για τον «επερχόμενο» σεισμό.

'Οταν πρωτοάκουσα αυτή την είδηση, έτρεξα αμέσως στο ημερολόγιό μου για να δω μήπως ήταν πρωταπριλιά. Δεν μπόρεσα να το πιστέψω. Είχα να κάνω με κάτι πολύ χειρότερο από τις αντιδράσεις των μουσουλμάνων απέναντι στην τρισάθλια αμερικανική ταινία για τον Μωάμεθ και από τις αντιδράσεις των δικών μας ταλιμπάν για το θεατρικό έργο «Corpus Christi». Σ’ αυτές τις αντιδράσεις είχαμε μια κοινωνία πολιτών, φορέων μεσαιωνικών αντιλήψεων, να αντιδρά κατά καλλιτεχνικών προϊόντων. Στην περίπτωση όμως της καταδίκης των Ιταλών επιστημόνων είχαμε κάτι πολύ χειρότερο. Εδώ βρισκόμαστε μπροστά στην παρέμβαση του ιταλικού κράτους και της δικαιοσύνης επί επιστημονικών ζητημάτων.

Στην Ιταλία, στη χώρα η οποία πρώτη με το κίνημα της Αναγέννησης κατέρριψε μια αυθεντία που ταλαιπωρούσε το φεουδαλικό κόσμο, όπως ήταν αυτή του Θεού και του Πάπα ως του επί της γης εκπροσώπου του, επανέρχεται το φάντασμα του εξωεπιστημονικού ελέγχου της επιστήμης. Η Αναγέννηση τον 15ο αιώνα, πρώτη, βροντοφώναξε πως η μόνη αυθεντία είναι η φύση και ο καλλιτέχνης. Τον 18ο αιώνα η καπιταλιστική και νεωτερική κοινωνία πρόσθεσε τον επιστήμονα στη θέση της αυθεντίας, τον άνθρωπο που μπορεί να γνωρίζει τους νόμους της φύσης και με βάση αυτή τη γνώση να ρυθμίσει τη ζωή του.

Αυτός ο προσωπικά ανεξάρτητος άνθρωπος του Διαφωτισμού και της Επιστήμης βρέθηκε εγκλωβισμένος στα δεσμά των καπιταλιστικών νόμων της αγοράς και του κράτους. Τότε όμως ακόμα ζούσαμε στην εποχή της ευφορίας, την εποχή του Ιουλίου Βερν, όπου η κοινωνία έβλεπε με θαυμασμό τα επιτεύγματα της επιστήμης, χωρίς να φαντάζεται πως οι συνέπειες της εξάρτησης των επιστημών από την αγορά και το κράτος μπορούσαν να επιφέρουν ανυπολόγιστες ανθρώπινες θυσίες. Ο σύντομος 20ός αιώνας ήταν πολύ κοντά.

Σήμερα πάλι στην πρωτοπόρο Ιταλία έρχονται «τα όνειρα να λάβουνε εκδίκηση», γιατί στη θέση του θαυμασμού για την επιστήμη κάθεται πλέον το μίσος και ο ανορθολογισμός. Στη σημερινή Ιταλία του παλιάτσου Μπερλουσκόνι, των τεχνοκρατών Ντράγκι και Μόντι και του κομμουνιστή προέδρου Ναπολιτάνο, αναζητούνται θύματα μεταξύ των επιστημόνων για να καλυφθούν οι ανεπάρκειες του κράτους και της αγοράς, αλλά και του συστήματος των μέσων επικοινωνίας.

Καθόλου δεν με εκπλήσσει το γεγονός πως στα καθ’ ημάς πολύ λίγες φωνές ακούστηκαν κατά αυτής της απόφασης. Τα ελληνικά ΜΜΕ –διέκρινα μόνο το εξαίρετο ρεπορτάζ του Σάκη Μαλεβάκη στα «Νέα» στις 26 Οκτωβρίου– την παρουσίασαν σύντομα και ψυχρά. Ούτε όμως μεταξύ των ευαίσθητων αριστερών και φιλελεύθερων κύκλων η καταδίκη των Ιταλών επιστημόνων προκάλεσε ρίγη αγανάκτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί στις σύγχρονες κοινωνίες, και δεν μιλώ μόνο για την Ελλάδα, οι υπερασπιστές της επιστήμης αυτής καθαυτής γίνονται όλο και λιγότεροι. 

Ζούμε σε μια εποχή που τα δόγματα και οι βεβαιότητες υποκαθιστούν τις επιστημονικές περιγραφές και προτάσεις. Στα δε δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης ο επιθετικός συναισθηματισμός των λογοτεχνίζοντων πολιτικών και των πολιτικολογούντων λογοτεχνών συνεγείρει και συγκινεί τα πλήθη. Η δημοκρατία της συγκίνησης και της ατάκας υποκαθιστά την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι εύπεπτες θεωρίες περί της ταύτισης των άκρων έρχονται να συγκινήσουν και να ενθουσιάσουν, αλλά βεβαίως δεν μπορούν ούτε να περιγράψουν την πραγματικότητα ούτε και να την αλλάξουν. Ο υποκειμενισμός εξελίσσεται σε κυρίαρχη αρχή ερμηνείας των γεγονότων. Από την εποχή όμως του Γαλιλαίου, η πρώτη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της επιστήμης ήταν το άδειασμα της υποκειμενικότητας μπροστά στον αντικειμενικό κόσμο.

Τι μπορεί να γίνει; Όχι και πολλά πράγματα, αλλά ούτε και τόσο λίγα. Οι κόσμοι της διανόησης και της επιστήμης οφείλουν να σταθούν στο ύψος της γνώσης και όχι της συγκίνησης, του ανορθολογισμού και της απλοποίησης των κοινωνικών δικτύων. Αυτό θα βοηθήσει την κοινωνία των πολιτών, όχι βεβαίως να παράξει επιστήμη, αλλά να θελήσει με βάση αυτήν και τη λογική να κατανοήσει το σύνθετο κόσμο.

Η πνευματική καταδίκη τέτοιων δικαστικών αποφάσεων δείχνει το δρόμο τον οποίο κανείς οφείλει να ακολουθήσει για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει την εμπλουτισμένη με άφθονο συναίσθημα λογική στη μάχη κατά της άνευ λογικής συγκίνησης, κατά δηλαδή του ανορθολογισμού.