Η Νοσταλγία των Νέων

Σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας είναι αναμενόμενο οι νέοι να είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, πιο αισιόδοξοι για το μέλλον, ανέμελοι και τελικά, σχετικά ευτυχισμένοι. Κάτι αντίστοιχο ίσχυε και στην περίπτωση της Ελλάδας, μέχρι την εκδήλωση της κρίσης, ενώ και μέσα στα πρώτα χρόνια της, οι νέοι, (18-24), εξακολούθησαν να βρίσκονται συναισθηματικά και ψυχικά σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό αρχίζει να αλλάζει από τα μέσα του 2010, για να ολοκληρωθεί στο 2011, όπως γίνεται σαφές από την περιοδική έρευνα Ελλάδα 2.0 της εταιρίας qed.

Η Χαμένη Ανεμελιά

Σήμερα πλέον οι νέοι έχουν πάψει να είναι οι πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους έλληνες, έχουν χάσει την μεγάλη αισιοδοξία τους, ενώ οι σχέσεις τους με τον μικρόκοσμο τους, έχουν αρχίσει και αυτές να διαταράσσονται ουσιαστικά.

Είναι πλέον σαφές, ότι παρά τις όποιες αρχικές αντιστάσεις, η κρίση έχει επιβάλλει πια τους όρους της πάνω και στα νεότερα μέλη της ελληνικής κοινωνίας, βγάζοντας τα οριστικά από μια μακροχρόνια περίοδο ανεμελιάς που στον ένα ή τον άλλο βαθμό βίωναν. Η αλλαγή που έχει πραγματοποιηθεί είναι μεγάλη. Για παράδειγμα, η αισιοδοξία για το προσωπικό μέλλον που πριν την κρίση έτεινε να είναι μια σχεδόν καθολική κατάσταση για τους νέους, (90%, Ιούνιος 2009), σήμερα ισχύει για λιγότερους από τους μισούς, (45% Ιούλιος 2012). Παράλληλα, όπως προκύπτει μέσα από τον σχετικό δείκτη του “well-being monitor” της qed, ενώ το 2009 το 71% των νέων διακατεχόταν από μια αίσθηση ικανοποίησης από τη ζωή τους, σήμερα αυτό το ποσοστό δεν ξεπερνά το 44%. Η απώλεια της αίσθησης ελέγχου πάνω στα πράγματα είναι μια από τις πρώτες συνέπειες αυτής της κατάστασης, καθώς βλέπουμε ότι ενώ το 2009 το 74% των νέων θεωρούσε ότι «η ποιότητα της ζωής τους εξαρτάται αποκλειστικά από εκείνους», αυτό το ποσοστό κατέληξε σήμερα στο 38%.

Παρόλα αυτά, οι νέοι εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να αισθάνονται συχνότερα χαρούμενοι από ότι ο υπόλοιπος πληθυσμός, ενώ παράλληλα δηλώνουν και λιγότερο φοβισμένοι. Ενδιαφέρον είναι ότι ενώ πριν την κρίση οι νέοι ήταν πιο οργισμένοι από τους υπόλοιπους, (επιβεβαιώνοντας το σχετικό στερεότυπο), σήμερα αισθάνονται σπανιότερα θυμό από ότι ο μεγαλύτερος σε ηλικία πληθυσμός.

Νοσταλγοί ενός Τρόπου Ζωής που δεν Πρόλαβαν να Ζήσουν

Μια μεγάλη αλλαγή που πραγματοποιείται στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας αφορά την διαπιστωμένη στροφή των πολιτών προς την ουσία των πραγμάτων και την αναζήτηση απλών και πρακτικών λύσεων στα καθημερινά προβλήματα. Στο πλαίσιο αυτό το φανταχτερό lifestyle του παρελθόντος χάνει τη λάμψη του, καθώς μοιάζει κυριολεκτικά εκτός τόπου και χρόνου. Οι νέοι αντίθετα από τους μεγαλύτερους, ενώ παρακολουθούν σε ένα βαθμό τις αλλαγές αυτές, εμφανίζουν και μεγάλες διαφοροποιήσεις. Βλέπουμε έτσι ότι το 62% των νέων, (18 – 24), θέλουν «να είναι πλούσιοι, να έχουν πολλά λεφτά και ακριβά πράγματα», ποσοστό που στον υπόλοιπο πληθυσμό βρίσκεται στο 40%. Αντίστοιχα, μεταξύ των νέων, εκείνοι που δηλώνουν ότι «θέλουν να είναι επιτυχημένοι και οι άλλοι άνθρωποι να το βλέπουν και να το καταλαβαίνουν», βρίσκεται στο 71%, ποσοστό που στους μεγαλύτερους βρίσκεται στο 56%.

Οι νέοι, μοιάζει αντίθετα με τον υπόλοιπο πληθυσμό να εξακολουθούν να αναπολούν το lifestyle του παρελθόντος, (με το οποίο άλλωστε γαλουχήθηκαν), σαν να αρνούνται να δεχθούν ότι το πάρτι τελείωσε και για αυτούς, πριν ακόμα προλάβουν να γευτούν τις χαρές του..

Συντηρητικοποίηση

Η κοινή γνώμη, αναζητώντας σταθερά σημεία στήριξης καταφεύγει στις παραδοσιακές αξίες, όπως είναι η οικογένεια, η ασφάλεια και η τάξη, πραγματοποιώντας μια σαφή συντηρητική μεταστροφή. Η τάση αυτή παρουσιάζεται και ανάμεσα στους νέους καθώς ενισχύονται σημαντικά και σε αυτούς αξίες όπως η οικογένεια και ασφάλεια, όμως σε επιμέρους ζητήματα κρατάνε τις αποστάσεις τους. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι σε θέματα που αφορούν τη θρησκεία, όπως εκφράζεται μέσα από την υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στην ταυτότητα, οι νέοι εμφανίζονται να είναι πιο επιφυλακτικοί, με το 47% να συμφωνεί με αυτήν την άποψη, έναντι του 62% των ελλήνων μεγαλύτερης ηλικίας.

Επιπλέον, είναι κάπως πιο αρνητικοί απέναντι στην θανατική ποινή, καθώς το 39% συντάσσεται με την ανάγκη επιβολής της σε κάποια «ιδιαίτερα βαριά εγκλήματα», ποσοστό που στον μεγαλύτερο πληθυσμό βρίσκεται στο 46%. Το εντυπωσιακό εδώ είναι ότι πριν την κρίση, το 2009, εκείνοι που υποστήριζαν την ανάγκη ύπαρξης θανατικής ποινής αποτελούσαν μόλις το 25% του πληθυσμού, για όλες τις ηλικίες. Η σαφής αυτή συντηρητικοποίηση που συνδέεται με μια φοβική αντίδραση στις εξελίξεις, εκφράζεται και μέσα από την ενίσχυση του ποσοστού εκείνων που πιστεύουν ότι «άμβλωση είναι έγκλημα», τόσο σε συνολικό επίπεδο, (48% σήμερα, 39% το 2009), όσο και ανάμεσα στους νέους, έστω και σε μικρότερο βαθμό, (42% σήμερα, 34% το 2009).

Εσωστρέφεια

Οι νέοι, μετά το τραύμα της συνειδητοποίησης της κρίσης, εμφανίζονται να είναι σαφώς περισσότερο «ευρωσκεπτικιστές» από τον υπόλοιπο πληθυσμό, καθώς μόνο το 33% από αυτούς βλέπει θετικά το ενδεχόμενο «μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ενοποίησης», αντί για το 41% που το υποστηρίζει ανάμεσα στους υπόλοιπους. Σε ότι αφορά την στάση τους απέναντι στο Ευρώ, ενώ το 2011 ήταν πιο θερμοί υποστηρικτές του, (74%, έναντι 61% των μεγαλύτερων), σήμερα κινούνται αντίθετα, με το 63% να δηλώνει υπέρ, ποσοστό ίδιο με αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού.

Τέλος, είναι ενδιαφέρον, ότι ενώ το 69% των νέων δηλώνει έτοιμο να «φύγει για το εξωτερικό στο ενδεχόμενο μιας πραγματικής ευκαιρίας για δουλειά», παράλληλα ένα όχι αμελητέο 41% εξακολουθεί να πιστεύει ότι ακόμα και σήμερα «εμείς οι έλληνες περνάμε καλύτερα από ότι οι υπόλοιποι ευρωπαίοι στις χώρες τους».

Το Μετέωρο Βήμα των Νέων Μπροστά στο Αύριο

Οι νέοι μοιάζει σαν να επιχειρούν ουσιαστικά να απέχουν από την κρίση, όμως η κρίση στην πορεία τους προλαβαίνει και τους επιβάλλει τους όρους της. Η αίσθηση ότι αντίθετα με τους υπόλοιπους, εκείνοι δεν πρόλαβαν να χαρούν την εποχή της αφθονίας, τους κάνει να είναι οι τελευταίοι ένθερμοι νοσταλγοί του lifestyle του παρελθόντος. Παρόλα αυτά οι αντιδράσεις τους είναι λιγότερο φοβικές και λιγότερο οργισμένες, γεγονός που τους διαφοροποιεί τελικά από τις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.

Οι νέοι βρίσκονται μετέωροι μπροστά στο αύριο, καθώς δεν μπορούν να στηριχτούν έστω, σε εκείνες τις βεβαιότητες που σταδιακά σχηματίζουν οι μεγαλύτεροι, ανατρέχοντας στις παραδοσιακές αξίες του χθες. Μέσα στην κατάσταση της αμηχανίας που βρίσκονται, οι νέοι μοιάζει να μην είναι ακόμα έτοιμοι για να συμβάλουν το μερίδιο τους στην δόμηση του καινούργιου μοντέλου οργάνωσης της ελληνικής κοινωνίας. Συνεπώς η τελική εμπλοκή τους στις εξελίξεις δεν μπορεί ακόμα να προβλεφθεί, τόσο σε ότι αφορά τον χρόνο που θα εκφραστεί, όσο και σε ότι αφορά τη μορφή και την ένταση που θα έχει.

Ταυτότητα

Η έρευνα Ελλάδα 2.0 της qed, πραγματοποιείται από τον Ιούνιο του 2009, τρεις φορές τον χρόνο σε πανελλαδική κλίμακα. Στηρίζεται σε προσωπικές συνεντεύξεις, με αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.500 ατόμων για κάθε κύμα. Εξετάζει τάσεις και μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μέσα στην κρίση.

*Ο Γιώργος Μαυρογένης είναι πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του τμήματος κοινωνικοπολιτικών ερευνών της qed και υπεύθυνος του Ελλάδα 2.0.