Το τρώτε το παστίτσιο;

Όπως «μαζί με το πλοίο εφευρέθηκε το ναυάγιο» ή «μαζί με την ιδοκτησία εφευρέθηκε η κλοπή», έτσι και μαζί με το θεό εφευρέθηκε η αθεΐα. Όταν η Παλαιά Διαθήκη γράφει «και είπεν άφρων εν καρδία αυτού∙ ουκ έστιν θεός» («Ψαλμοί» ιγ΄ 1), μας δείχνει πράγματι ότι η αθεΐα είναι τόσο παλιά όσο και η θρησκεία. Όταν ο «Προμηθέας» του Ασχύλου λέει, 2.500 χρόνια πριν, «τους θεούς μισώ όλους με μια κουβέντα», αυτό κάτι δείχνει. Και μαζί με την αθεΐα γεννήθηκαν φυσικά κι ο αγνωστικισμός, ο αντιθρησκευτισμός, ο αντικληρικαλισμός, η ανάλογη δοκιμιογραφία και –αναπόφευκτα– η σάτιρα των θεουσικών στοιχείων. Διαβάστε π.χ. Λουκιανό, ειδικά το «Ζευς ελεγχόμενος» ή το «Θεών διάλογοι». Διαβάστε ντε Σαντ, τη «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ». Θυμηθείτε ότι το κεντρικό θέμα στο «Όνομα του ρόδου» του Έκο είναι το χαμένο δεύτερο βιβλίο «Περί ποιητικής» του Αριστοτέλη, που πραγματεύεται την κωμωδία, βιβλίο που οι καλόγεροι του Μεσαίωνα δεν το θέλουν καθόλου και το καταστρέφουν, γιατί η χριστιανική θρησκεία δεν ανέχεται το χιούμορ.

Καμιά θρησκεία, μεταφυσική ή πολιτική (γιατί έχουμε και τέτοιες) δεν ανέχεται το χιούμορ, ιδιαίτερα όταν στόχος είναι η ίδια. Στην Παλαιά Διαθήκη, στα Ευαγγέλια ή στο Κοράνι, χιούμορ δεν υπάρχει. Το ίδιο στο «Κομουνιστικό μανιφέστο» ή στο «Ο αγών μου». Ούτε ο Παύλος, ούτε ο Μωάμεθ, ούτε ο Μάο, ούτε ο Φράνκο καταλάβαιναν ποτέ τους από γέλιο. Και οι συνεχιστές τους σήμερα στην ίδια γραμμή βαδίζουν: βλοσυροί, φανατικοί, κάτοχοι της απόλυτης αλήθειας, κηρύσσουν ο καθένας το δικό του θεό, που είναι ο «μοναδικός σωστός» και θα σώσει (από τι;) κάθε πιστό που υποτάσσεται πλήρως σ’ αυτόν και μόνο. Χωρίς χιούμορ, εννοείται.

Κόντρα όμως στις θρησκείες, στους κάθε λογής παπάδες και με πολλή δυσκολία, αναπτύχτηκε τελικά στις δυτικές δημοκρατίες μια διττή αντιθρησκευτικότητα: λογική αντίδραση και σάτιρα. «Δεν μπορεί να μας λέτε τις μπαρούφες σας, να μας τις φοράτε καπέλο και να απαιτείτε να μη μιλάμε. Δεν μπορεί να δεχόμαστε τα παραμύθια σας αδιαμαρτύρητα». Αυτή είναι η ουσία του θέματος.

Απαιτήθηκε ελευθερία λόγου και κατάργηση της λογοκρισίας, προκειμένου τα γραπτά έργα των παραπάνω κατευθύνσεων να μπορέσουν να κυκλοφορήσουν. Πολλοί συγγραφείς το πλήρωσαν με τη ζωή τους ή, αργότερα, με αφορισμούς, που –τότε– οδηγούσαν σε πλήρη κοινωνική απομόνωση. Αλλά από τον Σπινόζα του 17ου αιώνα μέχρι τον Ροΐδη του 19ου κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι – κάθε βήμα στην ελευθερία του πνεύματος κατακτήθηκε με αντίστοιχο βήμα εξαναγκασμού των θρησκειών σε υποχώρηση. Και φάνηκε καθαρά, για τους σκεπτόμενους ανθρώπους, ότι μόνο ο περιορισμός της ιερότητας (του άβατου, του απαραβίαστου, του ταμπού, του μη κρινόμενου) μπορεί ν’ αυξήσει την ελευθερία της έκφρασης.

Μέχρι που ο Ραούλ Βανεγκέμ μπόρεσε επιτέλους να διακηρύξει στις μέρες μας: «Τίποτα δεν είναι ιερό. Όλα μπορούν να λεχθούν» (εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005, μτφ. Αναστασία Καραστάση). Κι όταν λέμε όλα, εννούμε όλα. Καμιά λογοκρισία, προληπτική ή εκ των προτέρων. Από κει και πέρα όποιος νομίζει ότι θίγεται, ας πάει στα δικαστήρια.

Αυτά στις δυτικές δημοκρατίες. Το αν η Ελλάδα είναι όντως τέτοια, είναι συζητήσιμο. Δίνει πολλές φορές την εντύπωση ότι είναι μια ενδιάμεση χώρα, όχι καθαρή θεοκρατία βέβαια, αλλά ούτε και δυτική δημοκρατία. Όχι Σαουδική Αραβία ή Βόρεια Κορέα, μα πιο κοντά στην πουτινική Ρωσία, την ερντογανική Τουρκία ή την τσαβεσική Βενεζουέλα, παρά στη Γαλλία ή τη Δανία της ΕΕ.

Ο «Γέρων Παΐσιος» (τι όνομα κι αυτό – τρισβάρβαρα τα ελληνικά των, όπως θα ’λεγε κι ο Καβάφης) ήταν ένας καλόγερος στο λεγόμενο «Άγιον Όρος» (γράφε: στον Άθωνα) που πέθανε το 1994. Πολλοί απ’ όσους τον είχαν γνωρίσει διατείνονται πως ήταν ένας απλός και ωραίος τύπος. Υπάρχει όμως ένα προβληματάκι: όπως και άλλοι της κατηγορίας του, επιδόθηκε σε προφητείες  και σε θαύματα , τα οποία και συνεχίζει (!) μετά το θάνατό του .

Δεν θέλει και πολύ, στην Ελλάδα ζούμε, ο Παΐσιος έγινε πρώτο όνομα (για το πόσο εύκολο είναι, διαβάστε το «Ώ του θαύματος» του Νίκου Κουνενή, εκδ. «Μεταίχμιο», Αθήνα 2006). Βιβλία και ντιβιντί που αναφέρονται σ’ αυτόν γίνονται ανάρπαστα, εφημερίδες της δεξιάς που τα περιλαμβάνουν ως προσφορές ξεπουλάνε μάνι μάνι, το διαδίκτυο γεμίζει παϊσισμό. Ράσο και μονέδα: αχτύπητος και δοκιμασμένος συνδυασμός («άγιες ζώνες», «ιερές μούμιες» και συναφή σύνεργα των θαυματοποιείων).

Ε, επόμενο ήταν να υπάρξει και η σάτιρα. Τι Παΐσιος, τι Παστίτσιος, να και η σχετική σελίδα στο Facebook. Και να η χρυσή ευκαιρία για τη Χρυσή Αυγή ν’ απομακρυνθεί ντροπαλά από το παγανιστίζον και μυστικιστικό παρελθόν της, εμφανιζόμενη ως παλαιόθεν χριστιανορθόδοξη οργάνωση (πολύ σπάνιο η ακροδεξιά να μην είναι και θρησκόληπτη). Μετά από ερώτησή της στη Βουλή (και με σύμφωνη γνώμη, υποθέτω, της πλειονότητας της κοινωνίας) η αστυνομική Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (ΥΔΗΕ) έκλεισε τη σελίδα και συνέλαβε τον 27άχρονο διαχειριστή της. 

Αυτό ο νόμος το επιτρέπει μόνο για κακούργημα. Επειδή σίγουρα δεν πρόκειται για κακούργημα, πολύ θα ήθελα να δω πώς θα καλύψουν τις ενέργειες του ΥΔΗΕ οι πολιτικοί προϊστάμενοί του. Στο μεταξύ, η Ένωση των Άθεων συγκεντρώνει χρήματα για τη νομική υπεράσπιση του διαχειριστή.

Υ.Γ. Το λογοτεχνικό «παστίτσιο» το μάθαμε από το Σεφέρη. Για τη σημασία του όρου στην τέχνη εδώ

d.fyssas@gmail.com