Όταν ανακοινώθηκαν (ανεπισήμως) από το υπουργείο Οικονομικών τα στοιχεία για την πληρωμή του φόρου εισοδήματος τον Αύγουστο, πέρασε σχετικά απαρατήρητη η συμπεριφορά ενός μεγάλου αριθμού φορολογουμένων (910 χιλιάδες), οι οποίοι είτε δεν πλήρωσαν καθόλου τη δόση του φόρου εισοδήματος που όφειλαν (450 χιλ. φορολογούμενοι) είτε πλήρωσαν ένα μέρος μόνον της υποχρέωσης αυτής (460 χιλ. φορολογούμενοι).
Δεδομένου ότι φέτος ήταν η πρώτη χρονιά στην οποία επιβλήθηκε φόρος εισοδήματος σε ένα μεγάλο αριθμό πολιτών με χαμηλό εισόδημα, τα σχετικά στοιχεία δεν μπορούν να συγκριθούν με προηγούμενα έτη και αποτελούν ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο δεν φαίνεται να έχουν λάβει σοβαρά υπ’ όψη ούτε οι κυβερνώντες, ούτε η τρόικα, ούτε βέβαια οι ανέξοδα αντιπολιτευόμενοι.
Όποιος έχει ασχοληθεί έστω και στοιχειωδώς με την φορολογική πολιτική γνωρίζει ότι κλειδί κάθε μηχανισμού είσπραξης φόρων δεν είναι μόνο η ικανότητα του να εισπράξει, είναι και η βούληση (και δυνατότητα) του φορολογούμενου να πληρώσει. Πολύτιμο σχετικό δίδαγμα προέρχεται από την ιστορία. Στην αρχαία Ρωσία, όταν ακόμα οι σλάβοι και οι σκανδιναβοί ρως ήταν διαχωρισμένοι (αργότερα ενοποιήθηκαν στο νεώτερο ρωσικό έθνος), η συλλογή της φορολογίας από τους πρίγκιπες των ρως γινόταν ετήσια. Οι σκανδιναβοί κατέβαιναν τα μεγάλα ρωσικά ποτάμια και οι σλάβοι χωρικοί έβγαιναν από τα ρωσικά δάση και τους περίμεναν σε προκαθορισμένα σημεία στις όχθες των ποταμών. Εκεί αντάλλασαν τα προϊόντα τους με εμπορεύματα, ζητούσαν απονομή δικαιοσύνης και παρέδιδαν τον ετήσιο φόρο τους, που αντιστοιχούσε στις υπηρεσίες που ελάμβαναν από το «κράτος», τα πριγκιπάτα των ρως (απονομή δικαιοσύνης και στρατιωτική προστασία από εισβολές). Όταν ο φόρος ξεπερνούσε όμως κάποια όρια (όταν ανέβαινε πάνω από τη συνηθισμένη δεκάτη, στο 13-15%), οι σλάβοι έμεναν στα χωριά τους και δεν εμφανίζονταν στις όχθες και οι Ρως επέστρεφαν άπραγοι στις βάσεις τους.
Πόσο η συμπεριφορά οφείλονταν σε πραγματική αδυναμία πληρωμής και πόσο σε έλλειψη βούλησης δεν είχε σημασία. Το κλειδί στην υπόθεση ήταν ότι η φορολογία δεν αποτελούσε αυτονόητη υποχρέωση αλλά αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Στα καθ’ ημάς τώρα, μια από τις βασικές αδυναμίες του ελληνικού κράτους είναι ότι έχει πολύ υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές απ’ ό,τι θα έπρεπε για να διατηρεί η χώρα τη διεθνή της ανταγωνιστικότητα. Στη σχετική κατάταξη ανταγωνιστικότητας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, η Ελλάδα βρίσκεται φέτος στο δείκτη «έκταση και αποτελέσματα φορολογίας» στην 138η θέση μεταξύ 144 χωρών.
Ο συνδυασμός εκτεταμένης διαφθοράς στον φοροεισπρακτικό μηχανισμό και υψηλών φορολογικών συντελεστών (περιλαμβανόμενων και των ασφαλιστικών επιβαρύνσεων, που λειτουργούν στη χώρα ως φορολογία), έχει ως αποτέλεσμα εκτεταμένη φοροδιαφυγή. Στο πεδίο αυτό λειτουργούσε ως τώρα η αόρατη «διαπραγμάτευση» μεταξύ κράτους (πολιτικού συστήματος) και μεγάλης μερίδας των φορολογουμένων, μέσω των περίφημων περαιώσεων, με μεγαλύτερη επιβάρυνση όσων δεν είχαν διαπραγματευτική δύναμη γιατί δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να κρύψουν τα εισοδήματά τους. Κυρίως μισθωτοί και συνταξιούχοι χωρίς άλλες πηγές εισοδήματος.
Όμως μέχρι σήμερα οι φορολογικές υποχρεώσεις που βεβαιώνονταν –ιδίως για τα φυσικά πρόσωπα- κατά κανόνα πληρώνονταν. Το ελληνικό κράτος είχε πείσει ότι εκεί τουλάχιστον δεν υπήρχε αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Η άρνηση ή/και αδυναμία πληρωμής του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων από τόσο μεγάλο αριθμό φορολογουμένων, είναι συνεπώς πολύ σοβαρή εξέλιξη διότι διαρρηγνύει με τρόπο μαζικό αυτή την κόκκινη γραμμή. Αν οι φορολογούμενοι αρνούνται μαζικά να καταβάλουν βεβαιωμένους φόρους (ιδίως αν πρόκειται για πάρα πολλούς φορολογούμενους με μικρές κατά κεφαλήν υποχρεώσεις), το κράτος δεν έχει πρακτικά κανένα τρόπο να τους εξαναγκάσει. Οι δυνατότητές του να προχωρήσει σε κατασχέσεις, άλλες ποινές κ.λπ., είναι τεχνικά και πολιτικά εξαιρετικά περιορισμένες.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν άπαντες ότι βρισκόμαστε ήδη στο μεταίχμιο αυτό (αν δεν το έχουμε κιόλας ξεπεράσει). Είναι καθοριστικής σημασίας και απόλυτα επείγον συνεπώς να προχωρήσει η επαναστατική αναμόρφωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού (σήμερα δεν συζητείται καν) και η δραματική αύξηση αποτελεσματικότητας του κράτους (προχωρά στην καλύτερη περίπτωση με τον αραμπά), ώστε να μειωθεί η φορολογική επιβάρυνση και να αρχίσει να αποκαθίσταται το περί δικαίου αίσθημα των φορολογουμένων. Αλλιώς καθώς η ύφεση θα συνεχίζεται, τα αποθέματα των φορολογουμένων θα εξαντλούνται και η ακίνητη περιουσία τους δεν θα είναι ρευστοποιήσιμη, κινδυνεύουμε από μαζική φορολογική άρνηση. Και αυτό –κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά- κανένα κράτος και κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να το αντέξει. Πόσο μάλλον το ελληνικό.
Ο Θεόδωρος Σκυλακάκης είναι ανεξάρτητος ευρωβουλευτής, μέλος της Συμμαχίας Φιλελεύθερων και Δημοκρατών για την Ευρώπη.
13°
