Κάτι είπε ο εκφωνητής που δεν το πρόσεξα και αμέσως μετά ακολούθησε το τραγούδι με το πασίγνωστο ρεφρέν: Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες/ τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς/ και τσικουδιά στους καφενέδες/ τα παλικάρια να κερνάς.
Το Δεύτερο Πρόγραμμα συμμετείχε με το τραγούδι των Ηλία Ανδριόπουλου - Μάνου Ελευθερίου στην επέτειο της 3ης Σεπτεμβρίου, που τιμούσαν επίσης την ίδια ημέρα το ΠαΣοΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ, διεκδικώντας τη με χωριστές συγκεντρώσεις. Το σιγοψιθύρισα και εγώ καθώς οδηγούσα επιστρέφοντας στην Αθήνα, ευχαριστημένος που είχαν πάει καλά οι διακοπές μου, και αναρωτήθηκα σε τι οφειλόταν άραγε η διαχρονική επιτυχία του, γιατί έγινε το κείμενο αναφοράς στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, πέρα από την επιτυχία του ως τραγούδι αυτό καθεαυτό – που πρόσφατα ο Ανδριόπουλος απαγόρευσε στο ΠαΣοΚ να το τραγουδά γιατί έγινε νεοφιλελεύθερο, αλλά όχι και σε μένα ή στο Β΄ Πρόγραμμα που παραμένουμε προπύργια του σοσιαλισμού.
Πέρα από το ότι το τραγούδι αναπαράγει πολλά από τα κλισέ της πτωχοπροδρομικής και εθνικολαϊκής αντίληψης περί Ελλάδας (αγράμματος ήρωας, παλικάρια, μπαχτσέδες, καφενέδες), που μετέτρεψαν σε πολιτικά σύμβολα «αδικημένης ελληνικότητας» τραγουδιστές όπως ο Νταλάρας και ο Μητροπάνος, μου φαίνεται πως το μυστικό της ιδεολογικής επιτυχίας του βρίσκεται σε εκείνο το «θα σε ξανάβρω»: πρέπει να ξαναβρούμε τον Μακρυγιάννη για να συνεχίσουμε μαζί του την πορεία μέσα στον κακό κόσμο («στενό γεφύρι» στο τραγούδι) που ξεκίνησε με τα παλικάρια, ευφραινόμενοι και παραδειγματιζόμενοι από το γνήσιο λόγο του («παλιό κρασί»). Υπάρχει νοσταλγία στο τραγούδι, υπάρχει η μελαγχολία του ανολοκλήρωτου, υπάρχει η επιθυμία να συνεχιστεί και να τελειώσει κάτι που έμεινε στη μέση – αρχικά υπό την αιγίδα του Μακρυγιάννη και μετά του Ανδρέα Παπανδρέου που 130 χρόνια αργότερα μπόλιασε με νέο περιεχόμενο την 3η Σεπτεμβρίου.
Σκέφθηκα ότι αυτή η ιδέα του «ανολοκλήρωτου» στοιχειώνει την ελληνική ιδεολογία: από ιδρύσεως ελληνικού κράτους πάντα κάτι έλειπε για να συμπληρωθεί η Ελλάδα. Μετά τις επαναστάσεις του 1821 και 1843, «αυτό που έλειπε» ονομάστηκε «Μεγάλη Ιδέα», ιδεολογία που θριάμβευε ως τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μετά τον Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο Πόλεμο είχαμε δύο ανολοκλήρωτα: πρώτο, την «Ένωση» με την Κύπρο, που ως εθνικό αίτημα αφορούσε όλους τους Έλληνες από την Άκρα Αριστερά ως την Άκρα Δεξιά και οδήγησε το 1974 στην εισβολή στην Κύπρο· δεύτερο (και αυτό αφορούσε αποκλειστικά την Αριστερά), τον αγώνα του ΕΑΜ, που μετά τη δικτατορία ανέλαβε να το ολοκληρώσει ο Ανδρέας Παπανδρέου ιδρύοντας το ΠαΣοΚ στις 3 Σεπτεμβρίου υποσχόμενος εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, λαϊκή κυριαρχία, σοσιαλισμό, κατηγορούμενος από την τότε κομμουνιστική Αριστερά ότι υφαρπάζει ψήφους και συνθήματα που της ανήκουν.
Το φάντασμα του ανολοκλήρωτου, του λειψού που περιμένει να γίνει στρογγυλό και τέλειο, κατατρύχει και τους σημερινούς πολιτικούς πρωταγωνιστές: ο Αντώνης Σαμαράς, ως δεξιός, ανέλαβε προ εικοσαετίας το προγονικό καθήκον της εθνικής ολοκλήρωσης μέσω της ενσωμάτωσης της Βόρειας Ηπείρου και της Βόρειας Μακεδονίας – αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν παραδειγματίστηκε: ως αριστερός ανέλαβε πρόσφατα το καθήκον να ολοκληρώσει το έργο που άφησαν στη μέση ο Μακρυγιάννης και ο Ανδρέας Παπανδρέου, για την ακρίβεια το έργο του Ανδρέα Παπανδρέου που κατέστρεψαν Γιώργος Παπανδρέου και Βαγγέλης Βενιζέλος μέσω των διαδοχικών μνημονίων, δηλώνοντας στη δική του πανηγυρική τελετή για την Γ΄ Σεπτεμβρίου ότι: «Οφείλουμε ως Αριστερά να σκύψουμε στα προτάγματα της ριζοσπαστικής φάσης του ΠΑΣΟΚ… έχει φτάσει η ώρα για την Αριστερά, χωρίς τα συμπλέγματα και τις υπεραπλουστεύσεις του παρελθόντος, να αποτιμήσει τη συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ του ’74 και της 3ης του Σεπτέμβρη… ...για να τις ενσωματώνουμε δημιουργικά στη δική μας απελευθερωτική αφήγηση… για ν’ ανοίξουμε τις μεγάλες λεωφόρους της κοινωνικής ασφάλειας, αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης, της αναπτυξιακής και παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας».
Ό,τι διακόπηκε, πρέπει να συνεχιστεί – coitus interruptus, «διακεκομμένη συνουσία», μέθοδος αποφυγής γονιμοποίησης με έξοδο από τον κόλπο πριν την εκσπερμάτωση, προβληματική πρακτική που σύμφωνα με ορισμένους ψυχολόγους και σεξολόγους οδηγεί σε νευρασθένειες. Διότι η διακεκομμένη συνουσία μπορεί να είναι ανολοκλήρωτη, ανοργασμική από την πλευρά του θηλυκού· από την πλευρά του αρσενικού ναι μεν εξ ορισμού ο οργασμός επιβάλλει την διακοπή, όμως μπορεί να μην είναι από τους καλύτερους, αφού το αρσενικό πρέπει να έχει στο νου του τη διακοπή και να την πραγματοποιήσει, μετατρέποντας την κορύφωση σε απόσυρση. Νευρασθένειες στους ανθρώπους, ιδεολογίες μη ολοκλήρωσης στις κοινωνίες, αυτό είναι το coitus interruptus.
Η ιδεολογία coitus interruptus, αυτού που διακόπηκε, δεν κορυφώθηκε και δεν ολοκληρώθηκε, δημιουργεί αφενός αισθήματα στέρησης και μελαγχολίας, αφετέρου την επιθυμία επανάληψης, με την ελπίδα του καλύτερου, του τέλειου ει δυνατόν – επιθυμίες που μπορεί όμως να υποκρύπτουν και απληστία, θέλει ψάξιμο το πράγμα. Μου φαίνεται πως όλη αυτή η αγωνία της ολοκλήρωσης προβάλλει ξεκάθαρα στην ειδική περίπτωση της 3ης Σεπτεμβρίου: είναι η μόνη ημερομηνία που γράφεται ως «Γ΄ Σεπτέμβρίου», με το γράμμα Γάμα να χρησιμοποιείται αρχαιοπρεπώς ως αριθμητικό σύμβολο, επιτείνοντας τη σεξουαλικότητα που έτσι ή αλλιώς υποδηλώνει ο αριθμός τρία. Όλος αυτός ο συμβολικός φόρτος, ο γαμήλιος σημειωτικός υπερκορεσμός, δεν μπορούσε παρά να έχει επαναλαμβανόμενες πολιτικές επιπτώσεις στην ιστορία της χώρας.
9°
