Η ανθρωπότητα στα χρόνια των social media

Έχεις συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει;

Καταλαβαίνεις τη διαφορά; Βλέπεις τι γίνεται;

Υπάρχει στον κόσμο αναμπουμπούλα κι αναταραχή.

Κάτι έχει αλλάξει στον τρόπο που μιλάμε μεταξύ μας, κάτι σπουδαίο και θεμελιώδες. Αλλάζει αργά και σταδιακά τα τελευταία χρόνια, αλλά τώρα, ξαφνικά, βλέπουμε ανάγλυφες τις συνέπειες της αλλαγής μπροστά μας.

Να μερικά πράγματα που συνέβησαν τις δύο τελευταίες ημέρες:

Μετά την Ελληνική, άλλη μια Ολυμπιακή Επιτροπή, η Ελβετική, έδιωξε έναν αθλητή από τους Ολυμπιακούς Αγώνες επειδή έγραψε ένα tweet. Ο 23χρονος (σύμπτωση;) ποδοσφαιριστής Μισέλ Μοργκανελά έγραψε ένα κοροϊδευτικό/υβριστικό μήνυμα για τους Νοτιοκορεάτες ποδοσφαιριστές και έτσι, με συνοπτικές διαδικασίες, εκδιώχτηκε από την ομάδα, ζήτησε συγγνώμη και αποχώρησε από τους Αγώνες.

Η αστυνομία συνέλαβε (συνέλαβε!) ένα 17χρονο τρολ εξαιτίας ενός tweet που απευθυνόταν στο 18χρονο Βρετανό καταδύτη Τομ Ντέιλι. Στο tweet του το τρολ έγραφε πως ο Ντέιλι «απογοήτευσε» τον πατέρα του επειδή βγήκε τέταρτος στις καταδύσεις από βατήρα 10 μέτρων. Ο πατέρας του Ντέιλι έχει πεθάνει από το 2011 μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο.

Θέμα συζήτησης έχουν γίνει και τα ανορθόγραφα και λίγο-πολύ ακατανόητα tweets του Αμερικανού κολυμβητή Ράιαν Λόκτι, τουλάχιστον ένα εκ των οποίων, με έμμεσα διαφημιστικό περιεχόμενο, παραβίασε τους κανόνες της ΔΟΕ σχετικά με τα social media. Ο Λόκτι το συγκεκριμένο το έσβησε, αλλά δεν αντιμετώπισε καμία κύρωση.

Η Αυστραλή κολυμβήτρια Έμιλι Σίμπομ δήλωσε ότι ο πολύς χρόνος που περνά στο Twitter και το Facebook της στέρησαν την αυτοσυγκέντρωση και γι’ αυτό δεν κατάφερε να πάρει το χρυσό στα 100 ύπτιο, αγώνισμα στο οποίο ήταν το φαβορί.

Και, το πιο σοβαρό απ’ όλα:

Πριν από περίπου 24 ώρες, το Twitter «κατέβασε» το λογαριασμό ενός Βρετανού δημοσιογράφου επειδή, λέει, «καταπατούσε τους όρους χρήσης της υπηρεσίας». Ο Γκάι Άνταμς, που εργάζεται στον Βρετανικό Independent και ζει στο Λος Άντζελες, έγραψε μια σειρά από πολύ θυμωμένα tweets κριτικάροντας έντονα τον τρόπο με τον οποίο το τηλεοπτικό κανάλι NBC καλύπτει τους Ολυμπιακούς Αγώνες στις ΗΠΑ. Το κανάλι δεν έδειξε live την τελετή έναρξης, αλλά μαγνητοσκοπημένη, για να προλάβει το prime time (κι ενώ ο κόσμος στο Twitter είχε ήδη σχολιάσει κάθε λεπτομέρεια και βιντεάκια από την τελετή είχαν αρχίσει να ανεβαίνουν -έστω και μόνο για λίγο- στο YouTube) οπότε ο Άνταμς έγραψε μια σειρά από θυμωμένα tweets, ένα εκ των οποίων περιείχε το εταιρικό email του αρμοδιου διευθυντή του καναλιού, προτρέποντας τους αναγνώστες να διαμαρτυρηθούν στέλνοντάς του μηνύματα. Να πώς περιγράφει την ιστορία ο ίδιος.

Σύμφωνα με τους όρους χρήσης του Twitter απαγορεύεται να δημοσιοποιούνται στοιχεία που εμπίπτουν στο προσωπικό απόρρητο, όπως προσωπικά emails. Μα στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται πως αυτός ο όρος δεν καταπατήθηκε, καθώς ο Άνταμς δημοσίευσε μόνο το εταιρικό email του διευθυντή του NBC, το οποίο είναι δημόσιο, και υπάρχει σε διάφορα σημεία του ίντερνετ (μια άποψη για το αν καταπατήθηκαν οι όροι χρήσης, με την οποία συμφωνώ, εδώ). Καθώς το Twitter καθυστερούσε να απαντήσει στο σούσουρο που αναπόφευκτα δημιουργήθηκε, η υπόθεση μπλέχτηκε ακόμα περισσότερο με την αποκάλυψη πως υπάλληλοι του Twitter ήταν αυτοί που ειδοποίησαν το κανάλι για το επίμαχο tweet. Λίγο πριν, καθώς γράφονταν αυτές εδώ οι λέξεις, η υπηρεσία ενεργοποίησε ξανά το λογαριασμό του δημοσιογράφου και δημοσίευσε μια κάπως χλιαρή συγγνώμη.

Όλες αυτές οι ειδήσεις έχουν δύο κοινά:

Πρώτον, συνέβησαν τις τελευταίες 48 ώρες.

Δεύτερον, έχουν να κάνουν με το Twitter. Αφορούν σε πράγματα που γράφτηκαν, ανθρώπους που τα έγραψαν, και συνέπειες που μοιάζουν δυσανάλογες, όταν φανταστεί κανείς ότι μιλάμε για λιγοστές λέξεις πατημένες γράμμα-γράμμα σε ένα πληκτρολόγιο ή μιαν οθόνη.

Μα αυτό είναι η «επανάσταση» των social media: Η μεταφορά της δύναμης του γραπτού λόγου από τα δάχτυλα μιας ελίτ (δημοσιογράφων, συγγραφέων) στα δάχτυλα όλων των κατοίκων της Γης. Υπάρχει τώρα μια πλατφόρμα επικοινωνίας που εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι κουβαλάνε στις τσέπες ή βλέπουν στις οθόνες των υπολογιστών τους. Αυτό πριν από πέντε χρόνια δεν υπήρχε. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου το Twitter ήταν νεογέννητο. Αυτοί εδώ οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το πρώτο αληθινά παγκόσμιας εμβέλειας γεγονός που συμβαίνει με ένα δισεκατομμύριο από τους ανθρώπους που το παρακολουθούν να χρησιμοποιούν τα social media.

Είναι μια κατάσταση πρωτοφανής.

Γι’ αυτό βλέπουμε όλες αυτές τις ειδήσεις μαζεμένες -και τις επόμενες ημέρες, αναμφίβολα, θα δούμε κι άλλες. Τέτοια μικρο-σκάνδαλα δεν περιορίζονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες, βέβαια, έχουμε δει πολλά τα τελευταία χρόνια, από τον πολιτικό που ήθελε να στείλει μια φωτογραφία του βρακιού του στη φοιτήτρια με την οποία απατούσε τη γυναίκα του, και κατά λάθος την ανέβασε στο Twitter, μέχρι το αδιανόητο διαφημιστικό καλαμπούρι του Kenneth Cole την ώρα που η πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο φλεγόταν. Εχτές, ας πούμε, ένας αμερικανός τηλεπαρουσιαστής έγραψε ότι του πέρασε απ’ το μυαλό να πατήσει με το αυτοκίνητο μια χελώνα και άκουσε διάφορα από πολύ θυμωμένους φιλόζωους followers. Αλλά οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το μεγαλύτερο γεγονός που παρακολουθεί ταυτόχρονα σχεδόν ολόκληρη η ανθρωπότητα, και ως τέτοιο ταιριάζει γάντι με τη φύση των social media, και έτσι φέτος οι Ολυμπιακοί του Λονδίνου αποτελούν την πρώτη πολύ καλή εικόνα για το τι σημαίνει ακριβώς αυτή η επανάσταση, και ποια προβλήματα κουβαλάει τώρα, στα πρώτα της βήματα.

Το φαινόμενο, αν μπορεί κανείς να το συνοψίσει σε λιγότερους από 140 χαρακτήρες, είναι το εξής:

Εκατομμύρια άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι πλήρης και απόλυτη ελευθερία λόγου δεν υπάρχει.

Με την ίδια ευκολία που μέχρι τώρα έστελνες ένα SMS σε έναν φίλο σου, τώρα μπορείς να επικοινωνήσεις ό,τι έχεις στο μυαλό σου σε χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη Γη, άγνωστούς σου. Από τη στιγμή που δεν έχεις ακριβώς τον έλεγχο του ποιος σε ακούει, δεν μπορείς να λες ό,τι σου κατέβει στο κεφάλι. Ξαφνικά οι κανόνες αλλάζουν. Τα λόγια σου αποκτούν άλλη βαρύτητα όταν ακούγονται από ανθρώπους που δεν σε ξέρουν/καταλαβαίνουν, κι έτσι το νόημά τους κουβαλάει άλλο βάρος. Όποιοι κανόνες περί ηθικής, δεοντολογίας, συκοφαντίας και ευπρέπειας ίσχυαν για τους δημοσιογράφους εδώ και πολλές δεκαετίες, ξαφνικά ισχύουν για όλους τους ανθρώπους με smartphone ή υπολογιστή.

Είναι διαφορετικό πράγμα, και πολύ δύσκολο να το διαχειριστεί οποιοσδήποτε -πόσω μάλλον άπειροι στα περί δημόσιας έκφρασης 23χρονοι αθλητές. Αυτή η δυσκολία είναι που εκφράζεται σ’ αυτές τις ειδήσεις: Ο κόσμος προσπαθεί να προσαρμοστεί στην ιδέα της δημόσιας εκφοράς λόγου, την ώρα που ο μηχανισμός της μοιάζει ολόιδιος με την εκφορά προσωπικού, ιδιωτικού λόγου. Ακόμα και οι ίδιοι οι φορείς της πλατφόρμας δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν. Αυτό που συνέβη με το δημοσιογράφο είναι εξαιρετικά ανησυχητικό, στα όρια του γελοίου. Η δε αντίδραση των Αρχών (κάθε μορφής Αρχών) είναι συχνά σπασμωδική και υπερβολική. Το 17χρονο τρολ το συνέλαβε η αστυνομία επειδή είναι τρολ το διανοείσαι; Είμαστε σε περιοχές αχαρτογράφητες, όλοι ακόμα ψάχνονται.

Και, παραδόξως, για να λυθεί το πρόβλημα δεν χρειάζονται νέοι, διαφορετικοί κανόνες. Δεν χρειάζονται νομικά πλαίσια και επιτροπές που θα αξιολογήσουν και θα εισηγηθούν. Δεν χρειάζεται τίποτα. Οι κανόνες συμπεριφοράς στα social media δεν πρέπει να είναι σε τίποτα διαφορετικοί από τους κανόνες συμπεριφοράς στις διαπροσωπικές σχέσεις και την κανονική, offline ζωή. Το μόνο που χρειάζεται είναι χρόνος και ψυχραιμία. Σιγά σιγά οι άνθρωποι που γράφουν με τα δαχτυλάκια στις οθόνες θα καταλάβουν τη βαρύτητα των λέξεων, και θα αρχίσουν να προσέχουν και να σκέφτονται. Όχι τελείως, και όχι πάντα, αλλά περισσότερο από τώρα. Προς το παρόν παίζουμε με τη φωτιά -θα καούμε μία, θα καούμε δύο, μετά θα μάθουμε (ή, αν είμαστε πιο τυχεροί, θα δούμε τους άλλους να καίγονται, και θα μάθουμε). Νόμοι υπάρχουν για να προστατεύουν αυτούς που χρειάζονται προστασία και, τελικά, η ατομική έκφραση πρέπει και στο Ίντερνετ να υπαγορεύεται από τα δύο πράγματα που πρέπει να την υπαγορεύουν και offline: την κοινή λογική και την ανατροφή.

Ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1976. Τελείωσε το Βιολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος, αρθρογράφος σε περιοδικά και επιμελητής κειμένων, ενώ διετέλεσε και υπεύθυνος για τα ψηφιακά μέσα σημαντικής εγχώριας εταιρίας media. Έχει γράψει τρία βιβλία, με πιο πρόσφατο το «Φεβρουάριος», το οποίο γράφτηκε σε διάστημα ενός μήνα και σε ζωντανή μετάδοση, καθώς ένα κεφάλαιό του αναρτιόταν καθημερινά online, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 15.000 αναγνώστες να διαβάσουν τα 100.000 κεφάλαια του έργου.

Twitter: