Μποζόνιο; Μήπως το λένε και πρόοδο;

Τα τελευταία 40 χρόνια ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τη μετανεωτερική Ευρώπη και Αμερική. Είναι το φάντασμα της κατηγορηματικής άρνησης της ιδέας της προόδου. Στις σειρές των υποστηρικτών αυτού του φαντάσματος έσπευσαν να στριμωχτούν μετανεωτερικοί συγγραφείς και «επιστήμονες», προνεωτερικοί δεσποτάδες, χρηματιστές, δημοσιολόγουντες δημοσιογράφοι, καθηγητές, «αριστεροί και δεξιοί πατριώτες» κ.α. Όλος ο ισχυρός κόσμος βρήκε τα «ισοδύναμά» του στην άρνηση της ιδέας της προόδου. Αυτής της καταστροφικής ιδέας που τόσα «δεινά» συσσώρευσε στην ανθρωπότητα.

Η ιδέα της προόδου ήρθε την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και της ανόδου της αστικής τάξης να υποσκάψει το κύρος δυο κυρίαρχων κοσμοαντιλήψεων. Η πρώτη ήταν αυτή της κυκλικής κίνησης της ιστορίας, ιδέα κοινωνιών κλειστών και συντεχνιακών, στην οποία κυρίαρχη εξήγηση της κίνησης τους ήταν η τύχη και το πεπρωμένο (Οιδίποδας). Η δεύτερη ήταν η ιδέα για τη θεία πρόνοια και το προπατορικό αμάρτημα ως καθοριστικών στοιχείων για την πορεία του ανθρώπου στην «επίγεια πόλη», αλλά και στην «ουράνια».

Ως κοινός εχθρός αυτών των αντιλήψεων εμφανίζεται η ιδέα της προόδου. Είναι η ιδέα που σήμερα βρίσκεται στον πυρήνα του μποζονίου του Χίγκς. Η ιδέα που τόσο τρόμαξε τον Άγιο Πειραιώς, ο οποίος μίλησε για τους εκπροσώπους του σωματιδίου ως «ετεροκίνητα νευρόσπαστα του αρχαίου δαίμονος», του δαίμονος δηλαδή της προόδου. Κάλεσε μάλιστα ο επίσκοπος το σωματίδιο, αν του βαστάνε τα κότσια να έρθει το ίδιο σε συνέντευξη τύπου για να αποδείξει την ύπαρξή του. Βεβαίως θα είναι συνηθισμένος όταν δίνει τις συνεντεύξεις του να νομίζει πως είναι ο Θεός και όχι ο εν τη γη εκπρόσωπός του, μια που απ’ όσο ξέρω μέχρι σήμερα ο ίδιος ο Θεός δεν έχει δώσει κάποια συνέντευξη για να αποδείξει την Ύπαρξή του.

Η αποκρυπτογράφηση του μποζονίου πέρα από την τεράστια επιστημονική της σημασία, όσον αφορά τη συμπλήρωση του παζλ για την προέλευση της μάζας, (μιας μάζας που είναι ο «μισητός» υλικός κόσμος, αντίπαλος σκοταδιστών ιερωμένων και μετανεωτερικών στοχαστών), σηματοδοτεί την ολική επαναφορά της ιδέας της προόδου. Η ιδέα της προόδου και ο Διαφωτισμός κλήθηκαν να υπερασπισθούν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της ιστορίας σε μια εποχή που η επιστήμη αποδείκνυε, ότι η γη και ο ετεροκαθοριζόμενος άνθρωπος δεν βρίσκονται στο κέντρο του σύμπαντος.

Η ιδέα της προόδου δεν είναι η καρικατούρα της γραμμικής εξέλιξης και της υπεραισιοδοξίας, που κάποιοι αποδίδουν στη σκέψη του Διαφωτισμού. Είναι η ιδέα της ανάδειξης της πραγματικότητας ως αισθητής εμπειρίας, η οποία αναλύεται από τον ορθό λόγο, η ιδέα που οδηγεί στην ανάδειξη της ανθρώπινης φύσης ως αυτόνομης και αυτοτελούς κίνησης και η οποία ολοκληρώνεται με την ανύψωση του ανεξάρτητου, από κάθε εξωτερική αυθεντία, ατόμου στο υψηλότερο βάθρο της ιστορικής κλίμακας. Με τα λόγια του Κοντορσέ, η πρόοδος είναι η ιδέα της φύσης, η οποία «ένωσε αδιάσπαστα τις προόδους των φώτων και τις προόδους της ελευθερίας, της αρετής, του σεβασμού των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου»*.

Η κατηγορία για οπτιμισμό αποτελεί τη κυριότερη μομφή κατά της ιδέας της προόδου. Η πίστη στο θρίαμβο της λογικής, η θέση πως η επιστήμη είναι ο εκλεκτός καρπός της και προϋπόθεση της ευτυχίας ή με άλλα λόγια η έννοια της προόδου θεωρούνται οι μεγαλύτερες διαψεύσεις του Διαφωτισμού. Το μποζόνιο τους διαψεύδει για μια ακόμη φορά. Γι’ αυτό και η επίθεση εναντίον του.

Δεν είναι το μποζόνιο που φόβισε τον σεβασμιότατο, αλλά η ιδέα της προόδου, της πραγματικής προόδου ως της συμμαχίας της επιστήμης με τον άνθρωπο. Γιατί αυτή η ιδέα αντίθετα από ότι νομίζεται, αναδεικνύεται μέσα από τη σύγκρουσή της με την καρτεσιανή νοησιαρχία. Ο Διαφωτισμός και η πρόοδος, αλλά και οι επιστημονικές ανακαλύψεις είναι εξεγέρσεις κατά του ψυχρού «ορθολογισμού», που εστιάζεται στις λέξεις και όχι στον αισθητό κόσμο. Διαφωτισμός, πρόοδος, επιστήμη όσον αφορά το ζήτημα της αισιοδοξίας, έχουν δύο σκέλη. Εάν γίνεται λόγος για τις γνωσιοθεωρητικές αρχές διέπονται από οπτιμισμό, αλλά εάν γίνεται λόγος για τις κανονιστικές τους αρχές η απαισιοδοξία έχει προτεραιότητα. Αισιοδοξία για τη δυνατότητα γνώσης του κόσμου από την ανθρώπινη αυθεντία και απαισιοδοξία από τις δυνατότητες χρήσης της είναι το νόημα του σωματιδίου του Χίγκς και όχι βεβαίως του Θεού.

*Κοντορσέ Σχεδίασμα για ένα ιστορικό πίνακα των προόδων του ανθρωπίνου πνεύματος, Πόλις, σελ 39. Βιβλίο το οποίο συνιστώ με πάθος να τοποθετηθεί στη βιβλιοθήκη κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου.