«Ένα εκατομμύριο για πέταμα»

Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, στη διοίκηση του Οργανισμού Θεσσαλονίκης συζητούσαμε την αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου της περιοχής ευθύνης του. Προκειμένου να συνταχθεί ο σχετικός νόμος, οι υπηρεσίες είχαν προτείνει ένα σχέδιο ενεργειών, το οποίο προέβλεπε ένα σωρό τομεακών μελετών και ερευνητικών προγραμμάτων, προϋπολογιζόμενης δαπάνης «λίγων» δισεκατομμυρίων δραχμών. Το κόστος δεν ήταν απλώς απαγορευτικό, ήταν και προκλητικότατο, στην εποχή πριν από το πάρτυ του ευρώ. Δεν προχώρησε και κάποια στιγμή, ακόμη και ο τότε Πρόεδρος του Οργανισμού εξεμάνη: «Φτάνει πια! Δεν υπάρχει πιο μελετημένη πόλη από τη Θεσσαλονίκη. Κάπως αλλιώς πρέπει να το κάνουμε».

Ο άνθρωπος ήξερε πολύ καλά τι έλεγε, ορμώμενος και από την προηγούμενη εμπειρία του στην καρέκλα του διευθύνοντος συμβούλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας του 1997. Τότε είχαν διενεργηθεί δεκάδες αναθέσεις μελετών και κάποιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί ιδεών για διάφορα σημεία της πόλης. Το αποτέλεσμά τους κόσμησε βαρύτιμες εκδόσεις, με τις οποίες περιφερόμασταν στα διεθνή fora. Ο ίδιος, ως αντιδήμαρχος κορδωνόμουν όταν οι αποδέκτες τους μου ανταπέδιδαν στο δώρο τη φιλοφρόνηση: «-Μα, πόσο ωραία η πόλη σας»! Καμιά φορά απαντούσα ψευδόμενος ότι είναι projects εν εξελίξει, συνήθως άλλαζα την κουβέντα. Γιατί; Απλώς, επειδή ελάχιστες από αυτές τις μελέτες έγιναν έργα. Οι υπόλοιπες έμειναν στα χαρτιά και οι εκκαθαριστές διεμοίρασαν τα χαρτιά ως ιμάτια, όταν έπρεπε να ξενοικιαστούν οι φορτωμένες αποθήκες.

Η ιστορία αυτή μου ήρθε στο μυαλό όταν διάβασα τις αντιρρήσεις του Τ.Ε.Ε. σχετικά με την απόφαση του υπηρεσιακού Υπουργού Περιβάλλοντος Γρηγόρη Τσάλτα να διαθέσει 860.000 € για τη διενέργεια πέντε αρχιτεκτονικών διαγωνισμών με απονομή βραβείων για τον ανασχεδιασμό του θαλάσσιου μετώπου στις περιοχές από τον Αξιό μέχρι το Λιμάνι Θεσσαλονίκης, από το Μέγαρο Μουσικής μέχρι το Καραμπουρνάκι και από τα εξωτερικά όρια της Καλαμαριάς μέχρι το Αγγελοχώρι και 160.000 € για την εκπόνηση από το Α.Π.Θ. του ερευνητικού έργου με τίτλο: ««Το θαλάσσιο Μέτωπο της Θεσσαλονίκης: προγραμματικό πλαίσιο παρεμβάσεων, επιστημονική στήριξη και ενέργειες μεθόδευσης των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών για τον ανασχεδιασμό του».

Πολύ τεκμηριωμένα, το Τ.Ε.Ε. διατύπωσε τις νομικές και ουσιαστικές ενστάσεις του για το αντικείμενο των 160.000 € μόνο, ουσιαστικά δηλαδή για το γεγονός ότι ανατίθεται χωρίς διαγωνισμό σε δημοσίους υπαλλήλους, με επιπλέον αμοιβή, μία δημόσια σύμβαση, η οποία θα μπορούσε ανετότατα να εκτελεστεί από μία επαρκή δημόσια τεχνική υπηρεσία ή μία καλά δομημένη διεπιστημονική μελετητική ομάδα της ελεύθερης αγοράς. Η κριτική του σταματάει εκεί, όμως. Καμία κουβέντα για το ακόμα πιο ουσιαστικό θέμα:

Ας υποθέσουμε ότι, ακόμη και στα χρόνια της κραιπάλης, κάπου σε ένα συρτάρι, περίμενε ένα εκατομμύριο ευρώ για να προχωρήσει η «διαμόρφωση ενός συνεκτικού στρατηγικού πλαισίου για την ολοκληρωμένη διαχείριση, ανάπλαση, και αξιοποίηση της παράκτιας ζώνης του κόλπου Θεσσαλονίκης, στο σύνολο του μήκους της ακτογραμμής από τα Δέλτα των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα στα Δυτικά, μέχρι το Αγγελοχώρι στα Ανατολικά», όπως βαρύγδουπα αναφέρει η απόφαση του απελθόντος υπουργού. Θα ξεκινούσε κανείς από αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς; Ποιος επενδυτής ή ποιο ευρωπαϊκό πρόγραμμα θα δεχόταν ποτέ να επενδύσει σε ένα project που θα βασιζόταν σε ένα puzzle ιδεών πέντε αρχιτεκτονικών διαγωνισμών; Αστεία πράγματα, χωρίς επιχειρησιακή λογική!

Για κάποια επιμέρους σημεία αυτής της περιοχής μελέτης υπάρχει ήδη το αποτέλεσμα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών της Πολιτιστικής. Εντυπωσιακά σχέδια με νησάκια, στάσεις θαλάσσιας συγκοινωνίας, aquarium, τα πιο αβανταδόρικα που είχαμε προς επίδειξη. Βρέθηκε ποτέ κανείς να τα συζητήσει στα σοβαρά; Επαρκεί μία πόλη ενός εκατομμυρίου κατοίκων για φαραωνικές ιδέες τέτοιας έκτασης; Κι εάν κάποιος χρειαζόταν να πάρει μία απόφαση για μείζονες παρεμβάσεις τουριστικής ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή, θα επέλεγε ως θέατρο επενδύσεων αυτό το μέτωπο ή τη γειτονική Χαλκιδική;

Για να ξαναπιάσω το συλλογισμό μου από την ιστορία που αφηγήθηκα στην αρχή της κουβέντας, τελικά το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης ανατέθηκε με υποπολλαπλάσιο κόστος, το σχέδιο νόμου παραδόθηκε, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει καταλήξει στη Βουλή, έχοντας όμως αποκτήσει μία χρυσή κάρτα frequent flyer στη διαδρομή Αθήνα – Θεσσαλονίκη.

Σε αυτό το νομοθέτημα, ρυθμίσεις για το θαλάσσιο μέτωπο υπάρχουν. Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι αυτές θα αποτελέσουν το αντικείμενο εξειδίκευσης των διαγωνισμών. Μόνο που και πάλι θα πρόκειται για νέες αφηρημένες προσεγγίσεις μεγαλεπήβολων φιλοδοξιών. Ειδικά εργαλεία για να γίνουν πράξη όσα επιτάσσει το νέο Ρυθμιστικό δεν έχουν προβλεφθεί. Ούτε καν, η βιωσιμότητά τους έχει μελετηθεί. Βλέπετε, μείζονες παρεμβάσεις δεν γίνονται με το «αποφασίζουμε και διατάζουμε ότι η περιοχή θα γίνει ζώνη οικοπροστασίας, με ήπια τουριστική ανάπτυξη». Χρειάζονται πολύ περισσότερα. Και το κυριότερο: Στόχευση σε προσέλκυση χρήματος, πόρων, επενδύσεων. Γι’ αυτά, τίποτα. Όταν συνετάγη το νέο Ρυθμιστικό, η Ελλάδα ζούσε το μύθο της, ότι λεφτά υπάρχουν για τα πάντα.

Από αυτό το low budget για τα μέτρα της σπατάλης του ελληνικού δημοσίου επεισόδιο φωτίζεται καθαρά μία πτυχή της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα.

Οι «ειδικοί» σκαρφιζόταν δουλειές με δημόσιο χρήμα. Κατά κανόνα, οι «ειδικοί» είχαν τον τρόπο τους με κάθε λογής εξουσία και ήταν και πατενταρισμένοι με κάποιον ακαδημαϊκό ή άλλον τίτλο, την προεδρία κάποιας Μ.Κ.Ο., ας πούμε. Οι μελέτες εναλλάσσονταν με ρυθμίσεις και προδιαγραφές, αυτές έφερναν νέες μελέτες και πήγαινε λέγοντας… Οι πολιτικοί αισθανόταν ευχαριστημένοι γιατί είχαν τις μακέτες τους, τα σχέδιά τους, τους νόμους τους. Και όλοι μαζί ήταν ακόμη πιο ευχαριστημένοι γιατί βρισκόταν σε δουλειά. Απλώς, δουλειά δεν γινόταν. Ούτε μία επένδυση, ούτε ένα νέο ευρώ.

Και το δίδαγμα από αυτήν την ιστορία είναι ότι ακόμη και στα πιο δύσκολα, όταν λεφτά δεν υπάρχουν, ακόμη και στη θητεία μίας υπηρεσιακής κυβέρνησης που κανονικά δεν κουνιέται φύλλο, σε κάποιο πράσινο ταμείο –η αναφορά δεν είναι τυχαία, ούτε ενέχει πολιτική χροιά- υπάρχει πάντα ένα εκατομμύριο ευρώ για πέταμα. Κι αυτό το γαϊτανάκι δεν μοιάζει να τελειώνει ποτέ.

Ας ψάξουν λοιπόν καλά τα συρτάρια τα στελέχη της νέας κυβέρνησης για να ανασύρουν ένα-ένα τα σκελετωμένα εκατομμύρια. Κι επειδή, όντας υποχρεωμένοι να συνδιαλέγονται με τους φαιούς τεχνοκράτες της τρόικας, σε λίγο καιρό θα αρχίσουν να αναμειγνύουν στο λόγο τους και αγγλικές λέξεις, ας θυμούνται πριν από κάθε απόφασή τους μία έκφραση που στην Ελλάδα παραμένει όχι μόνο άγνωστη, αλλά και εύλογα αμετάφραστη: Value for money.

*Ο Νίκος Ταχιάος είναι Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός, πρώην αντιδήμαρχος Θεσσαλονίκης