Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι η δημοκρατία απειλείται από τον πολιτικό ανορθολογισμό. Από όλα εκείνα δηλαδή τα πολιτικά ρεύματα που χρησιμοποιούν τη βία ή το λαϊκισμό, που δίνουν προτεραιότητα στο ειδικό τους συμφέρον έναντι του δημόσιου συμφέροντος και αδιαφορούν για τις συναινετικές διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη αστική δημοκρατία.
Κατά καιρούς πολλοί πολιτικοί σχηματισμοί στην Ελλάδα έχουν κατηγορηθεί για την υιοθέτηση πολιτικού ανορθολογισμού στο λόγο και στις πράξεις τους. Η Χρυσή Αυγή πρόσφατα, ο ΛΑΟΣ ή και ο ΣΥΡΙΖΑ. Γενικώς, ό,τι θεωρείται ‘ακραίο’, ευκολότερα εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία, αφού η δυτική δημοκρατική κουλτούρα στηρίζεται, τουλάχιστον θεωρητικά, στη μετριοπάθεια και στη συναίνεση.
Είναι σίγουρο ότι η Ελλάδα δεν είναι μια κλασική αστική δημοκρατία δυτικού τύπου. Όμως, έχει μια μεσαία τάξη (μολονότι πάλι συρρικνώνεται) και σίγουρα είναι μια χώρα πιο ‘αστική’ σε σχέση με αυτό που ήταν πριν από κάποιες δεκαετίες. Η μεσαία τάξη, η οποία συνήθως αποτελεί τη ραχοκοκαλιά αυτού του πολιτικού συστήματος, συνήθως ρέπει προς τον πολιτικό ορθολογισμό. Μπορεί κατά καιρούς να είναι και αυτή επιρρεπής προς τον λαϊκισμό, αλλά σε ένα ευρύτερο πλαίσιο τείνει προς τη συναίνεση και τις ειρηνικές μεταβάσεις. Η έστω στρεβλή από πολλές απόψεις και συρρικνωμένη ελληνική μεσαία τάξη, φαίνεται ότι έχει κάνει κάποιες επιλογές που ταιριάζουν στον χαρακτήρα μιας τέτοιας κοινωνικής κατηγορίας: σε γενικές γραμμές δεν συμπαθεί τη βία, έχει φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό και προτιμά ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον.
Γι’ αυτό άλλωστε όλα αυτά τα χρόνια, δεν έδινε την ψήφο της στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο τελευταίος είχε ένα έντονο αντισυστημικό προφίλ, δεν καταδίκαζε ρητά τη βία και επενέβαινε στα δημόσια πράγματα με ένα τρόπο που έμοιαζε να αμφισβητεί τις συναινετικές διαδικασίες. Για ορισμένους από αυτούς τους λόγους, ένα κομμάτι του διαφώνησε και σχημάτισε τη Δημοκρατική Αριστερά.
Οι πολιτικές εξελίξεις όμως, δημιούργησαν μια νέα κατάσταση. Ο ΣΥΡΙΖΑ, είτε επειδή αποφάσισε να διεκδικήσει δυναμικά την εξουσία, είτε επειδή κάποιες δυνάμεις στο εσωτερικό του επιβλήθηκαν έναντι κάποιων άλλων, ‘μαλάκωσε’ τον πολιτικό του λόγο. Ήδη δεκαπέντε μέρες πριν από τις περασμένες εκλογές, ο λόγος του Τσίπρα έγινε πιο φιλοευρωπαϊκός, ενώ το φραστικό μοτίβο της «ειρηνικής επανάστασης» επανέρχεται ξανά και ξανά. Το αποτέλεσμα ήταν άμεσο: ο ΣΥΡΙΖΑ έγινε πιο πολυσυλλεκτικός. Αυτό το πολιτικό ύφος συνεχίστηκε και μετά τις εκλογές, παράλληλα με μια προσπάθεια να ‘μαζεύονται’ γρήγορα τα φάουλ των Λαφαζανοστρατούληδων. Με αυτά και μ’ αυτά, η ψήφος στο ΣΥΡΙΖΑ τείνει να αποδεσμευτεί από τα χαρακτηριστικά μιας ψήφου διαμαρτυρίας και να αποκτήσει θετικό περιεχόμενο.
Αυτή η εξέλιξη δεν θα συνέβαινε, εάν ταυτόχρονα δεν συνέτρεχαν και κάποιες άλλες προϋποθέσεις.
Μπορεί σε κάποιους να ακούγεται περίεργο, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ μοιάζει αυτή τη στιγμή να εκπροσωπεί, μεταξύ άλλων, και πολίτες που έλκονται από τον πολιτικό ορθολογισμό. Αντίθετα, ανορθολογική φαίνεται η κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη και που έχει δημιουργηθεί από τις αγορές. Εδώ και ένα μεγάλο διάστημα, η επικρατούσα λογική των αγορών δεν έχει φέρει καμία λύση – αντίθετα δείχνει να απειλεί τη σταθερότητα, γεγονός που δεν αρέσει στη μεσαία τάξη. Οι αγορές σήμερα ούτε αυτορυθμίζονται, ούτε ρυθμίζονται όσο θα έπρεπε από κάποιον τρίτο. Η ανεξέλεγκτη δράση τους, που απειλεί βασικές κατακτήσεις των δυτικών δημοκρατιών, μάλλον έχει αρχίσει να ξεπερνάει τα όρια της ‘ελεύθερης’ αγοράς και να μη θυμίζει σε τίποτα το ιδεώδες που είχαν οι οραματιστές της αστικής δημοκρατίας, ακόμα και κάποιοι πιο οικονομικά ‘φιλελεύθεροι’. Η δράση τους υπονομεύει τα θεμέλια της ίδιας της κοινωνίας. Η παράνοια γίνεται κατανοητή ακόμα και από κάποιους εκπροσώπους τους: Γάλλοι μεγιστάνες δημοσιεύουν κείμενο στη Nouvel Observateur για την ανάγκη φορολόγησης των πλουσίων, ενώ πολλοί Αμερικάνοι και Γερμανοί δισεκατομμυριούχοι διατυπώνουν ανάλογες απόψεις. Στην Ελλάδα, ο ΣΕΒ ψέλλισε κάτι για σταθεροποίηση των μισθών. Δεν πρόκειται για πατριωτικά ή ουμανιστικά αισθήματα, αλλά για την συνειδητοποίηση πως πριονίζουν μόνοι τους το κλαδί που τους βαστάει. Ο ανορθολογισμός των αγορών απειλεί τη σταθερότητα. Το να διαμορφώνεται η παγκόσμια πολιτική κατάσταση από ένα τυχαίο συμβάν, όπως πχ από το γεγονός ότι μπορεί το προσεχές Σαββατοκύριακο τα χρηματιστήρια να είναι κλειστά ή ανοικτά – τι πιο αγελαίο και ανορθολογικό;
«Η δημοκρατία θέλει χρόνο», ήταν ένα βασικό συμπέρασμα της ταινίας του (πολιτικά μετριοπαθή) σκηνοθέτη Romuald Karmakar ‘Angriff auf die Demokratie - Eine Intervention’ , που βραβεύθηκε στην Berlinale και προβλήθηκε πρόσφατα στο Ινστιτούτο Γκέτε της Αθήνας. Οι διαβουλεύσεις και οι ψύχραιμες συζητήσεις βρίσκονται στην ουσία του ορθού λόγου και του πολιτεύματός μας, ακόμα και αν είναι πολλές φορές χρονοβόρες. Ειδικά αυτό ισχύει για ζητήματα τόσο κρίσιμα όσο είναι το ελληνικό πρόβλημα, που δεν επηρεάζει μόνο τους Έλληνες, αλλά τελικά ολόκληρο τον πλανήτη. «Η δημοκρατία θέλει χρόνο»: εάν υποθέταμε ότι συμφωνούσαμε όλοι πως στην παρούσα συγκυρία η Ελλάδα χρειάζεται ένα μνημόνιο, νομίζω πως θα μπορούσαμε επίσης να συμφωνήσουμε ότι αυτό δεν γίνεται να εφαρμοσθεί εδώ και τώρα, με τον χρόνο δηλαδή που επιβάλλουν οι αγορές. Ο πολιτικός χρόνος δε συμβαδίζει με τον χρόνο των αγορών και αυτό είναι ένα πρόβλημα. Οι τελευταίες δεν μπορούν να σκεφτούν με πολιτικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους. Δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι το καθυστερημένο ελληνικό κράτος δεν γίνεται να εφαρμόσει μέσα σε δύο χρόνια όσα δεν μπόρεσε να εφαρμόσει μέσα σε σαράντα. Ούτε να εξετάσουν την υπόθεση ότι, εάν οι αλλαγές γίνονταν με έναν πιο σταδιακό τρόπο, μπορεί και να κέρδιζαν μεγαλύτερη συναίνεση από τους πολίτες – όρος απαραίτητος για την επιτυχία των μεταρρυθμίσεων σε μια δημοκρατική κοινωνία. Αυτά είναι ζητήματα που θα έπρεπε να τα επιβάλλουν όχι οι αγορές (πράγμα δύσκολο), αλλά η ευρωπαϊκή πολιτική τάξη.
Αλλά και πάλι, εάν αφήναμε στην άκρη τις θεωρητικές αναλύσεις για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, θα βλέπαμε πως και η εσωτερική πολιτική κατάσταση κάνει ξαφνικά τον ΣΥΡΙΖΑ να φαίνεται ως ένα κόμμα πολύ πιο ορθολογικό πολιτικά, σε σχέση με αυτό που ήταν και σε σχέση με αυτό που είναι οι άλλοι. Θα παραθέσω εδώ τον Τάσο Τέλλογλου, που δεν φημίζεται για τα φιλο-ΣΥΡΙΖικά του αισθήματα, ο οποίος επεσήμανε πρόσφατα: «Ήμουν και είμαι υπέρ της εφαρμογής των μνημονίων και δεν ψήφισα ΣΥΡΙΖΑ αλλά ο τρόπος που επιχειρούν να τον αντιμετωπίσουν τα ‘ορφανά’ του παλιού συστήματος είναι κωμικοτραγικός. Ξεκίνησαν από το ότι θα πάρει τα σπίτια από τους νοικοκυραίους (θα έχουν χάσει τόσο σε αξία μέχρι το φθινόπωρο που πολλοί θα μπορούν να τα πάρουν και κυρίως οι τράπεζες ) μέχρι – το είπε ο κ. Σπηλιωτόπουλος χθές – ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει μια χώρα χωρίς στρατό. 'Ετσι νομίζουν ότι θα κερδίσουν τις εκλογές;». Πρόκειται για ένα λαϊκισμό που στερεί από τα μεταπολιτευτικά κόμματα εξουσίας το δικαίωμα να κατηγορήσουν τον ΣΥΡΙΖΑ για ανορθολογική ρητορεία και ανευθυνότητα. Το αντίθετο συμβαίνει: οι πολιτικές ακροβασίες του Σαμαρά (από αντιμνημονιακός – μνημονιακός) και οι παλαιοκομματικού τύπου μεταγραφές στελεχών στην κεντροδεξιά πολυκατοικία (από τη ΔΗ.ΣΥ, τους Ανεξάρτητους Έλληνες και το ΛΑΟΣ, προς τη ΝΔ) προδίδουν μια πολιτική χωρίς αξίες και χωρίς συνοχή.
Ο Κώστας Δουζίνας επεσήμανε στη γνωστή εκδήλωση στο Μουσείο Μπενάκη: «Είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να εξασφαλίσουμε τις προϋποθέσεις για να κρατηθεί ζωντανό στην Ευρώπη το πνεύμα του Διαφωτισμού». Ο Ζίζεκ, στην ίδια εκδήλωση, είπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ «δεν εκπροσωπεί την τρέλα της ακραίας Αριστεράς, αλλά τη φωνή της πραγματιστικής λογικής». Επίσης, ένας μπάρμπας από το χωριό μου, που πάντα ψήφιζε ΕΡΕ και ΝΔ, δήλωσε πως θα ψηφίσει τον Τσίπρα. Και ο Μηλιός, σε μια συνέντευξή του πριν από λίγες μέρες στο ‘Κόκκινο’, είπε πως «είμαστε η δύναμη της λογικής». Μακάρι.
Μακάρι να τα εννοούν. Μακάρι να επιδείξει ο ΣΥΡΙΖΑ σύνεση στο διπλωματικό ευρωπαϊκό παιχνίδι. Να εφαρμόσει ένα πιο συγκροτημένο πρόγραμμα σε σχέση με εκείνο που παρουσίασε πρόσφατα. Μακάρι να μη γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ ένα νέο ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80 και ο ορθολογισμός που επαγγέλεται να μην εξελιχθεί πάλι σε μια νέα κρατική γραφειοκρατία. Μακάρι να επιμείνουν στην ευρωπαϊκή προοπτική. Να έχουν ένα ρεαλιστικό plan B σε περίπτωση που τα πράγματα πάνε στραβά. Μακάρι η Αριστερά του Τσίπρα να μη γίνει η Αριστερά του δημοσίου υπαλλήλου. Πολλά ‘μακάρι’…
Ο ‘ριζοσπάστης’, δε γίνεται ‘πραγματιστής’ από τη μια μέρα στην άλλη. Αν όμως έχει στ’ αλήθεια αποφασίσει να ακολουθήσει τον πραγματισμό και όχι το ρομαντισμό, αν επιλέγει τη μεταρρύθμιση και όχι την επανάσταση, θα πρέπει να αναπτύξει γρήγορα ένα πιο συγκροτημένο και ρεαλιστικό σχέδιο για όλα όσα πλησιάζουν. Γιατί, στη φάση που βρισκόμαστε, τα έστω και λίγα ‘μακάρι’ που δε θα πραγματοποιηθούν, ίσως αποδειχτούν η απόσταση που δε διανύσαμε ανάμεσα στην «πραγματιστική λογική» και στο χάος.
10°
