Την Μνούσκιν την καταλαβαίνω. Δούλεψε πάντα γύρω από το θέμα της επανάστασης, το πρώτο της έργο που έγινε γνωστό ήταν το 1789, το είχαμε δει κινηματογραφημένο. Η καταπίεση γεννά εξέγερση, η εξέγερση γίνεται επανάσταση, μια γιορτή απελευθέρωσης που βγάζει στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό του καταπιεσμένου ατόμου. Πώς να μην ονειρευτεί ότι θα ζήσει την επανάσταση στην Ελλάδα; Το καλοκαίρι στην πλατεία Συντάγματος έσειε τη μεγάλη της μαριονέτα σαν μια τεράστια θεά αγανακτισμένη κι αυτή, έτοιμη να απονείμει στον κόσμο δικαιοσύνη.
Την επανάσταση σαν μια μεγάλη γιορτή την ονειρεύονται πολλοί. Μερικοί την ονειρεύονται σαν μια γιορτή καταστροφής. Εμείς εδώ στην Αθήνα έχουμε παρακολουθήσει το έργο πολλές φορές, αλλά η Μνούσκιν δεν είναι υποχρεωμένη να το ξέρει. Εκτός αν είναι, δεν ξέρω, εσείς τι λέτε; Διανοούμενοι από τη Γαλλία υπογράφουν ένα κείμενο συμπαράστασης στον ΣΥΡΙΖΑ και ονειρεύονται την επανάσταση στην Αθήνα. Ίσως θα έπρεπε να ζητήσουν πληροφορίες για τις πρόβες που κάνουν στην πόλη αυτή οι οπαδοί της επανάστασης εδώ και χρόνια. Δεν είναι τυχαίοι άνθρωποι, δεν είναι ας πούμε μαγαζάτορες της κεντρικής αγοράς που μένουν χωρίς πελατεία επειδή δεν υπάρχουν συγκοινωνίες. Είναι σοβαροί, είναι φιλόσοφοι, είναι ενημερωμένοι. Πώς θα τους φαινόταν να ζουν σε μια πόλη που έχει πρόβα επανάστασης κάθε τρεις μέρες; Δεν θα άρχιζαν να ονειρεύονται λεωφορεία στην ώρα τους και μετρό να λειτουργούν, δρόμους ανοιχτούς, σχολεία να δουλεύουν και άλλα τέτοια αντεπαναστατικά;
Αλλά πάλι θα μου πείτε, μπορεί να κάναμε συχνές πρόβες, την επανάσταση δεν την κάναμε ακόμα, τη χρωστάμε στον κόσμο που πήρε από μας τη Δημοκρατία και τώρα θέλει κάτι ακόμα. Την ολοκληρωτική επανάσταση, αυτή που θα είναι σαν την πολιτιστική επανάσταση της Κίνας, που ονειρεύτηκε κάποιος του ΣΥΡΙΖΑ.. Όταν την κάνουμε κι αυτήν δεν θα μείνει τίποτε όρθιο, υποθέτω ότι κάτι τέτοιο ρηξικέλευθο έχουν στο μυαλό τους οι διανοούμενοι. Είναι τολμηροί άνθρωποι, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, γκρεμίζουν με τη σκέψη, κι αν τύχει να χρειαστεί να γκρεμίσουν και με τα χέρια θα χάσουν την ευκαιρία;
Η κοινωνία είναι κάτι πολύ καταπιεστικό, ποιος αμφιβάλει; Πρέπει να λες καλημέρα στην αντιπαθητική γειτόνισσα, να μαθαίνεις ορθογραφία από μικρό παιδί όταν το σώμα σου επιθυμεί παιχνίδι, να κοιμάσαι σε σεντόνια, να πλένεις τα δόντια σου, να ζητάς συναίνεση για να κάνεις σεξ, να σέβεσαι την ιδιοκτησία του άλλου. Ένα σωρό κανόνες, και τρως τα καλύτερα σου χρόνια για να τους μάθεις, μόνο και μόνο για να βρεθείς κάτω από ένα αυστηρό βλέμμα μεγαλώνοντας που μετράει τον αέρα που αναπνέεις και ζητάει λεφτά για το κάθετι. Σου έρχεται συχνά η επιθυμία να της βάλεις φωτιά της κοινωνίας, μαζί με την παρέα που αποκτάς με κόπο, κι αν σε βλέπουν και σε θαυμάζουν οι πιο δύσκολοι φίλοι την ώρα που το κάνεις, τόσο το καλύτερο.
Τους ανθρώπους του θεάματος τους καταλαβαίνω. Είναι ωραία η επανάσταση, είναι γιορτή, είναι φωτιά, είναι βύθιση στη συλλογική ψυχή, είναι όλ’ αυτά. Ένα μεγάλο γλέντι χωρίς τέλος, ή μήπως έχει τέλος;
Υπάρχει η επόμενη μέρα; Ξυπνάς με πονοκέφαλο μέσα στ’ αποκαΐδια, κρατώντας την εξουσία στα χέρια σου; Και τότε τι κάνεις;
Τότε ίσως το θέαμα είναι λιγότερο εντυπωσιακό, διότι έρχεται η στιγμή της πλήξης. Τότε, αν είσαι καλός επαναστάτης δεν την κρατάς την εξουσία στα χέρια σου, οπότε χρειάζεσαι κανόνες. Αν δεν είσαι πάλι, την κρατάς και γίνεσαι δικτάτορας. Όπως έγιναν οι περισσότεροι επαναστάτες σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Αλλά αυτοί δεν ήταν ωραίοι σαν έλληνες, οπότε τους προσπερνάμε και πάμε παρακάτω.
Είσαι λοιπόν καλός επαναστάτης και φτιάχνεις κανόνες. Περνάει καιρός, αλλά τους φτιάχνεις. Κι αν φτιάξεις τους καλύτερους θα ανακαλύψεις ότι υπάρχουν ήδη οι κανόνες αυτοί. Τους έχουν τα Συντάγματα της Γαλλίας, των ΗΠΑ, της Αγγλίας, των ευρωπαϊκών χωρών και όχι μόνο. Ακόμα και το ελληνικό Σύνταγμα. Τους έχει η χάρτα ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Είναι έτοιμοι οι κανόνες. Ρυθμίζουν την τέλεια ισότητα με λεπτομέρειες όσες έχει κατεβάσει η ανθρώπινη σοφία, γιατί ξέρουν ότι οι άνθρωποι είναι όντα άπληστα και συνέχεια χρειάζονται νέους κανόνες. Σοφά κεφάλια συνέχεια συζητάνε νέους κανόνες, πιο περίπλοκους, επειδή συνέχεια τα πράγματα αλλάζουν.
Και τότε ίσως οι επαναστάτες καταλάβουν ότι η επανάσταση δεν χρειαζόταν. Χρειαζόταν κάτι άλλο. Θα είναι όμως αργά.
Και η γιορτή; Τουλάχιστον έζησαν μια υπέροχη γιορτή. Για μερικούς θα ήταν υπέροχη, για άλλους θα ήταν θανατερή. Αλλά θα μπορούσε να έχει έρθει απλώς η Μνούσκιν να παίζει το 1789 στην πλατεία Συντάγματος κάθε βράδυ για μερικά χρόνια μέχρι να το δουν όλοι οι αθηναίοι. Θα ήταν εξίσου υπέροχα. Θα ήταν πιο υπέροχα.
13°
