Βλέμματα αγριεμένα, πρόσωπα σαν σφίγγες, λόγια ακατάληπτα πολλές φορές, συνθήματα εν κενώ περιεχομένου. Μία κοινωνία σε υστερία. Αυτή είναι η εικόνα που αντικρίζει κανείς επισκεπτόμενος τα δυτικά προάστια της Αττικής, λίγα χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Οι υποψήφιοι βουλευτές είναι κουμπωμένοι έως ...εξουθενωμένοι από την «απάθεια» που επιδεικνύεται από τους πολίτες. Είναι απάθεια ή κάτι άλλο πρωτόγνωρο, επικίνδυνο, σχεδόν απειλητικό;
Η νοοτροπία του «αγανακτισμένου» κυριαρχεί εδώ, στις γειτονιές της ανεργίας και της απελπισίας. Μια νοοτροπία η οποία οδηγεί κατευθείαν στον παραλογισμό. Κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει πώς είναι δυνατόν τόσοι πολλοί πολίτες ταυτόχρονα να εκφράζουν την οργή τους κατευθυνόμενοι σε επιλογές όπως του Πάνου Καμμένου ή του Μιχαλολιάκου της Χρυσής Αυγής. Έντρομος ένας εκ των αρχηγών κόμματος της Αριστεράς εκμυστηρεύεται πως στη Λάρισα είναι ορατή η απόκτηση έδρας από τη Χρυσή Αυγή. Εκεί στον κάμπο, όπου το ΚΚΕ είναι ισχυρό και όπου ο ΣΥΡΙΖΑ διεκδικεί μερίδιο και όπου εδρεύει ο εις εκ των πρωτοπαλίκαρων του Πάνου Καμμένου, ο Χρήστος Ζώης, και άρα θα έπρεπε, λογικά, να απορροφά το σοκ. Ο ίδιος ο Χρήστος Ζώης δεν εμφανίζεται πουθενά. Πώς θα μπορούσε να στηρίξει ένα πρόγραμμα (;) του Καμμένου το οποίο είναι χειρότερο από το ακροδεξιό σύνταγμα της Ουγγαρίας, αυτός ένας πρώην φιλελεύθερος της Νέας Δημοκρατίας; Άλλωστε ο έμπειρος δημοσκόπος, παλιά και ψύχραιμη καραβάνα, κατέληγε την περασμένη Τρίτη το βράδυ πως Καμμένος και Χρυσή Αυγή ψαρεύουν από την ίδια δεξαμενή ψηφοφόρων, που δεν είναι άλλη από εκείνη των πικραμένων της Νέας Δημοκρατίας. «Η Χρυσή Αυγή είναι πολύ ψηλά και ο Καμμένος έχει πιάσει ταβάνι» έλεγε ο δημοσκόπος.
Στη Β΄ Αθηνών, το βράδυ της Δευτέρας που μας πέρασε, ο επικεφαλής της καμπάνιας πασόκου βουλευτή ήταν σαφής. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αξιωματική αντιπολίτευση στα δυτικά προάστια. Το ΠΑΣΟΚ αγγίζει στο Αιγάλεω, το Χαϊδάρι και το Μπουρνάζι ποσοστό κάτω από εκείνο του 1974. Η εικόνα για το πρώην κυβερνητικό κόμμα ήταν καλύτερη στα ανατολικά προάστια, όπου ο Ευάγγελος Βενιζέλος πείθει κάπως περισσότερο τους μικρομεσαίους της Ηλιούπολης και του Ελληνικού. Αλλά η διαφορά είναι αυτή και μόνο, με λίγα λόγια η κατάσταση της βαλκανικής σοσιαλδημοκρατίας είναι μη αναστρέψιμη.
Ο Παύλος Γερουλάνος ήταν σαφώς απογοητευμένος το βράδυ του Σαββάτου που μας πέρασε, αναφερόμενος στη συσπείρωση του ΠΑΣΟΚ. «Είναι άθλια» είπε και σταμάτησε. Αυτός, ένας αστός, φίλος του Παπανδρέου, αποφάσισε να διεκδικήσει έδρα στην Α΄ Αθηνών – όπου το ΠΑΣΟΚ ενδεχομένως να βγάλει πόσους άραγε βουλευτές; Δύο; Τρεις; Στην Εύβοια η Χρυσή Αυγή διεκδικεί έδρα ενώ στην Αρκαδία και τη Μεσσηνία το ΠΑΣΟΚ είναι διαλυμένο.
Στη Συγγρού εκδίδουν διατάγματα ελπίζοντας πως την τελευταία στιγμή θα κερδίσουν τους αναποφάσιστους. Η αιμορραγία προς τον Πάνο Καμμένο είναι τεράστια στη Β΄ Αθηνών. Η απώλεια προς τη Χρυσή Αυγή επίσης ορατή. Ο δεξιός ψηφοφόρος στρίβει προς τα υπερδεξιά και τα ακροδεξιά. Ο Φώτης Κουβέλης αποκαλεί αυτή την ψήφο «τιμωρητική», αλλά η εικόνα τείνει να λάβει διαστάσεις καταλυτικής συντηρητικής λαίλαπας. Στην Αριστερά τα πράγματα θυμίζουν ηφαίστειο πριν από την έκρηξη. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ καταλήξει να είναι πρώτο κόμμα της Αριστεράς, τότε ο Περισσός έχει σοβαρό πρόβλημα και η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ θα κληθεί να διαχειριστεί ενδεχομένως μία μεγαλύτερη κρίση από εκείνη του 1989.
Το πρωί της Πρωτομαγιάς κανείς δημοσκόπος ή τεχνίτης των εκλογικών προγνωστικών δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει τη διαδρομή της ψήφου των αναποφάσιστων ψηφοφόρων την ημέρα των εκλογών. Αν και το ποσοστό αγγίζει το θηριώδες, για τελευταία εβδομάδα προεκλογικής μάχης, 20% (2 εκατ. πολίτες δηλαδή), εντούτοις η κατανομή της ψήφου είναι ένας γρίφος. Ο αναποφάσιστος συμπεριφέρεται χαοτικά και απρόσμενα και η αναποφασιστικότητά του δεν περιορίζεται μεταξύ των κομμάτων εξουσίας, όπως συνέβαινε έως και τις εκλογές του 2009. Η αναποφάσιστη ψήφος συμπεριφέρεται με τη λογική του στροβιλισμού των ρευστών, τουτέστιν άναρχα, αλλάζει στιγμιαία, προκαλεί βαρυτικά κύματα τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν τοπικά μικροσυστήματα. Ο δημοσκόπος έχει σηκώσει τα χέρια και επιχειρεί να προσεγγίσει τάσεις, αλλά και αυτό είναι επί της ουσίας ακατόρθωτο.
Έτσι, η κουβέντα νομοτελειακά καταλήγει στην επομένη των εκλογών. Το δίλημμα «ακυβερνησία» ή «διακυβέρνηση», για να παίξουμε με τους όρους, είναι εκ των πραγμάτων εκβιαστικό. Ο Έλληνας πολίτης ζητά να παραμείνει στο ευρώ αλλά με τους δικούς του όρους, αν και γνωρίζει πως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. Ο ψηφοφόρος έχει παραμυθιαστεί με το επιχείρημα της «ευρωπαϊκότητας» της κρίσης. Αισθάνεται πιο ασφαλής νιώθοντας την ανάσα του ταλαιπωρημένου Ισπανού και του καταρρέοντος Ιταλού. Νομίζει πως έτσι θα τη γλιτώσει και πως οι δανειστές του θα τον απαλλάξουν από τα βάρη του, φοβούμενοι την πλήρη διάλυση της Ευρώπης. Πρόκειται για απόλυτη αυταρέσκεια. Η Ευρώπη αν διαλυθεί θα το οφείλει στη συνολική κατάρρευσή της ως οικονομική οντότητα. Η Ελλάδα δεν θα παίξει κανέναν επιπλέον ρόλο. Με λίγα λόγια, ο Έλληνας ψηφοφόρος αγνοεί πως πρέπει να πολεμήσει και ο ίδιος για να διατηρηθεί η ευρωπαϊκή συλλογικότητα. Το πολιτικό σκηνικό όμως τον τροφοδοτεί με ψευδή ιδεολογικά επιχειρήματα. Οι κομματικές οδηγίες τού προτείνουν να συμπεριφερθεί ωσάν η Ευρώπη να τρέμει μπροστά στην προοπτική αποχώρησης της Ελλάδας από το ευρώ. Πρόκειται για αστικό μύθο πολλών μεγατόνων. Η Ευρώπη –και ό,τι απομείνει από αυτήν αν η κρίση δεν ελεγχθεί– θα αυτοπροστατευθεί απαλλάσσοντας το εσωτερικό της από βάρη, σαν το καράβι που μπάζει νερά και οι ναύτες ρίχνουν στη θάλασσα το υπέρβαρο.
Τη Δευτέρα που μας πέρασε, ένας αρχηγός κόμματος, και μάλιστα κεντροαριστερού προσανατολισμού, αντιμετώπιζε με ψυχραιμία το ενδεχόμενο προσφυγής σε επαναληπτικές εκλογές. «Εντός 25 ημερών» είπε χαρακτηριστικά. Ο γνωστός ψύχραιμος δημοσκόπος ήταν σαφέστερος. «Βλέπω εκλογές εντός του Ιουνίου» είπε και λάλησε. Ήταν ενδεχομένως η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο ειπώθηκε χωρίς κάποιο «μούδιασμα». Το πολιτικό σκηνικό αρχίζει και συμφιλιώνεται με αυτό το ενδεχόμενο. «Δεν είναι δα και κάτι το τόσο φοβερό και άλλωστε οι δανειστές το γνωρίζουν και το αναμένουν αυτό το ενδεχόμενο» συνεχίζουν άλλοι πολιτικοί παράγοντες οι οποίοι μέχρι και πρόσφατα αντιμετώπιζαν αυτή την προοπτική με δέος και ανασφάλεια.
Στα «σοκάκια της Αριστεράς», εκεί μεταξύ Κουμουνδούρου και Αγ. Κωνσταντίνου, αρχίζουν ήδη να συζητούν για την επόμενη ημέρα. Στην Ιπποκράτους το ΠΑΣΟΚ αντιλαμβάνεται πως η πρωτοβουλία για τη συγκρότηση του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού στην Ελλάδα δεν ανήκει πια στα «στιβαρά χέρια» του κόμματος του Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί παρά να συμμετέχει και όχι να καθορίζει τον πολιτικό διάλογο που θα καταλήξει στη συγκρότηση ενός νέου πολιτικού φορέα. Το ανέλπιστο δώρο που τους πρόσφερε ο Αντώνης Σαμαράς –η υπερδεξιά, δηλαδή, μεταστροφή του στα πλαίσια μιας νέας οβιδιακής μετάλλαξης της Νέας Δημοκρατίας– αποτελεί «μάνα εξ ουρανού» για τον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο. «Ο Σαμαράς αφήνει πλέον το περιθώριο ελιγμών ώστε ο μεσαίος χώρος να επανακάμψει στην Κεντροαριστερά» λένε οι ελάχιστοι πια σοβαροί που έχουν εναπομείνει σε πασοκικές συλλογικότητες.
Η επόμενη Βουλή θα είναι βραχύβια, ανισομερής, επικίνδυνη και αναποτελεσματική. Θα είναι μία μεταβατική Βουλή που θα οδηγήσει πιθανότατα σε εκβιαστικά διλήμματα. Στη Δημοκρατία συμβαίνουν τα πάντα και υπάρχουν λύσεις για κάθε συνδυαστική δυσκολία. Οι λαοί κάνουν λάθη αλλά ακόμη και το ...λάθος αποτελεί δημοκρατικό δικαίωμα. Σε εποχές συλλογικού παραληρήματος, οι εκλογές δεν μπορούν παρά να είναι και αυτές παραληρηματικού χαρακτήρα. Αλλά ευτυχώς ή δυστυχώς ακόμη και το παραλήρημα είναι δημοκρατικό δικαίωμα. Ο «πόλεμος» αρχίζει τα μεσάνυκτα της 6ης προς την 7η Μαΐου, μετά τα αποτελέσματα και πριν καταλαγιάσει ο πολιτικός κουρνιαχτός. Ο «πόλεμος» αυτός θα έχει να κάνει με τους νέους συσχετισμούς που αρχίζουν να διαφαίνονται στην Ευρώπη. Η Ελλάδα, θέλουν δεν θέλουν τα «καμ(μ)ένα» μυαλά» και τα ξυρισμένα κρανία των μελανοχιτώνων αλλά και οι μετασταλινικές κραυγές από την άλλη όχθη, θα παίξει το χαρτί της από κοινού με τις άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες για ένα νέο μοντέλο συλλογικής ζωής. Αλλιώς αυτή η Ελλάδα θα παραμείνει μία απλή κουκκίδα σε μία ξεχαρβαλωμένη Ανατολική Μεσόγειο, προσδοκώντας ως σωτήρα κάποιον παρηκμασμένο Παλαιολόγο.
19°
