Δημοκρατία ή Χρηματαγορές;

Πόσες αποτυχίες πρέπει να μετρήσει ένα πρόγραμμα λιτότητας για να αμφισβητηθεί, όχι η δοσολογία, όχι οι λεπτομέρειες, αλλά η συνολική κατεύθυνση; Σε πόσες χώρες της Ευρωζώνης; Πόσες αποτυχημένες προσπάθειες «αναδιαπραγμάτευσης» χρειάζονται για να φανεί ότι τα κόμματα της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς δεν μπορούν, ή δεν θέλουν, να ακολουθήσουν άλλο δρόμο; Γιατί ο Σαμαράς να πετύχει μετά από τις εκλογές, όταν απέτυχε τόσο οικτρά μέχρι τώρα; Τη στιγμή μάλιστα που και ο ομοϊδεάτης του στην Ισπανία δεν κατάφερε να κόψει έστω και 0,5% του ΑΕΠ (!) από το στόχο για το έλλειμμα που επιβλήθηκε στην Ισπανία. Πώς μπορούν οι χώρες του Νότου να συνεχίσουν όταν τη μια μέρα ανεβαίνουν τα spreads γιατί οι αγορές κρίνουν ότι δεν έχουν γίνει αρκετές περικοπές, ενώ την αμέσως επόμενη ανεβαίνουν γιατί κρίνουν ότι τα προγράμματα λιτότητας θα εντείνουν την ύφεση και οι χώρες δεν θα μπορούν να ξεπληρώσουν το χρέος τους;

Τα οικονομικά της κυρίαρχης προσέγγισης έχουν αποδομηθεί πλήρως τα τελευταία δύο χρόνια. Η Αριστερά, αλλά και οι αριστεροί οικονομολόγοι που προσπάθησαν όλο αυτό τον καιρό να τεκμηριώσουν τη θέση της, ποτέ δεν επένδυσαν στο χάος, στην καταστροφή. Έχουμε πλήρη επίγνωση ότι δεν χρειάζονται τα πράγματα να πάνε χειρότερα, για να πάνε μετέπειτα καλύτερα. Έγκυρα, και σε κάθε φάση της εξέλιξης της κρίσης, αναδείξαμε τις αντιθέσεις της ακολουθούμενης πολιτικής, αλλά συγχρόνως προτείναμε άλλες κατευθύνσεις σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο. Μιλήσαμε για ευρωομόλογα, για ένα νέο ρόλο της ΕΚΤ, για την κοινωνικοποίηση των τραπεζών ώστε να εξυπηρετούν, επιτέλους, την πραγματική οικονομία, για την αναδιανομή του εισοδήματος. Με λίγα λόγια, μιλήσαμε για διαφορετικές κοινωνικές και οικονομικές προτεραιότητες, για διαφορετικά καταναλωτικά και παραγωγικά πρότυπα. Η Ευρωζώνη δεν τέθηκε σε κίνδυνο από την Αριστερά, από τις πλατείες, από τις αντιστάσεις, τέθηκε σε κίνδυνο από την πολιτική του κυρίαρχου μπλοκ. Για του λόγου το αληθές μπορεί κανείς να προστρέξει όχι στις αναλύσεις του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά σε κείμενα που δημοσιεύονται σχεδόν καθημερινά στους «Financial Times».

Όλα αυτά έχουν, νομίζω, κριθεί και δεν χρειάζεται περισσότερη επιχειρηματολογία. Αυτό που διακυβεύεται είναι ποιες κοινωνικές δυνάμεις, με ποια πολιτική, μπορούν να αλλάξουν το παράδειγμα. Στην Αριστερά αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρεις προσεγγίσεις. Η μία δεν πιστεύει ότι είναι η στιγμή για ριζικές τομές, για ρήξεις με το παλαιό παράδειγμα. Δέχεται τις συμβάσεις της χώρας και αναζητά οριακές βελτιώσεις. Μια άλλη στην ουσία συμφωνεί ότι δεν μπορούν να αλλάξουν σε αυτή τη συγκυρία πολλά πράγματα και στοχεύει στη διατήρηση, και όσο γίνεται στην ενίσχυση, της δικής της παρουσίας, της δικής της ξεχωριστής ταυτότητας, για να δοθεί κάποτε στο (αόριστο) μέλλον η οριστική μάχη. Και η τρίτη λέει ότι τώρα είναι η ώρα για να αλλάξουμε το παράδειγμα σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Μέχρι τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κέρδισε τη μάχη για την ενότητα της Αριστεράς.

Αλλά έχει ισχυροποιηθεί ακριβώς επειδή έχει θέσει το πολιτικό επίδικο: Τι κάνουμε τώρα και πώς; Προτείνει ένα νέο μπλοκ εξουσίας, με άλλες κοινωνικές και οικονομικές προτεραιότητες, που τις θέτει στον κόσμο της εργασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη. Ξέρει ότι αυτό το μπλοκ θα έχει διαπραγματευτική δύναμη ακριβώς επειδή η κυρίαρχη πολιτική στην Ευρωζώνη βρίσκεται σε αδιέξοδο. Ξέρει ότι το ευρώ δεν θα αντέξει μια αποπομπή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, και αυτό όχι μόνο για οικονομικούς λόγους. Η Ευρώπη δεν αντέχει πολιτικά να σηματοδοτήσει ότι δεν μπορεί να συνυπάρξει με μια χώρα που απλώς προτάσσει μια δικαιότερη Ευρώπη με λιγότερες κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες, μια δημοκρατική Ευρώπη όπου οι πολίτες, και όχι οι χρηματαγορές, έχουν το πάνω χέρι, μια πολυπολιτισμική Ευρώπη ανοιχτή σε νέες ιδέες και διαφορετικές κουλτούρες.

Ένα τέτοιο μπλοκ μπορεί να αναμένει ένα τεράστιο κύμα συμπαράστασης και αλληλεγγύης από τα κοινωνικά στρώματα στην Ευρώπη που πλήττονται από τις κυρίαρχες πολιτικές και που προσβλέπουν σε μια άλλη ατζέντα. Σε μια τέτοια περίπτωση, στην Ελλάδα, η ενότητα θα επιβληθεί από τη βάση πολλών κομμάτων, ακριβώς επειδή θα υπάρχει το πολιτικό επίδικο. Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες η Αριστερά παντρεύει κοινωνικά και οικονομικά αιτήματα με αυτό της δημοκρατίας. Μπορείς να αναθέσεις την αξιολόγηση της οικονομίας στις χρηματαγορές. Μπορείς να την αναθέσεις στο δήμο. Αλλά δεν μπορείς να κάνεις και τα δύο.

Τα κόμματα της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς, έχοντας οικειοθελώς παραχωρήσει την αξιολόγηση στις χρηματαγορές, αδυνατούν να αλλάξουν την ατζέντα. Τα αποτελέσματα αυτής της επιλογής είναι γνωστά. Πολλές φορές στο παρελθόν ο κόσμος της εργασίας αντιμετώπισε κρίσεις, φτώχεια, ανεργία. Τώρα όμως είναι η πρώτη φορά, μετά από τη βιομηχανική επανάσταση, που όχι μόνο τα πράγματα δεν πάνε καλά, αλλά υπάρχει η αίσθηση ότι θα πάνε χειρότερα για τα παιδιά μας, με χαμηλότερους μισθούς και συντάξεις, με χειρότερες εργασιακές σχέσεις, με μόνιμη επισφάλεια. Αυτή η προοπτική δεν αποτελεί νομοτέλεια. Αλλά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι το υπάρχον σκηνικό μπορεί να ανατραπεί χωρίς ρήξεις με το κυρίαρχο υπόδειγμα. Ο ελληνικός λαός έχει το προνόμιο να είναι ο πρώτος που θα πει «όχι» σε αυτή την προοπτική, βάζοντας τα θεμέλια για μια άλλη ατζέντα. 

* Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής των οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υποψήφιος με τον ΣΥΡΙΖΑ στη Β΄ Αθηνών