Όσο και αν ακούγεται παράξενο, ένα από τα μεγάλα προβλήματα της Αθήνας και των Αθηναίων είναι η έλλειψη ιστορίας – εννοώ ιστορίας σύγχρονης, που να αφορά τους κατοίκους της, όχι τις αφηγήσεις για τον Πλάτωνα, τον Παρθενώνα, τον Αριστοτέλη. Η σύγχρονη πόλη μεγάλωσε πολύ γρήγορα, τα προάστια του Λεκανοπεδίου ακόμα γρηγορότερα, υπήρξαν τρεις μεγάλοι εποικισμοί που διέκοψαν την πληθυσμιακή συνέχεια της μικρής πρωτεύουσας του νέου ελληνικού κράτους: των μικρασιατών προσφύγων κατά τη δεκαετία του 1920, της εσωτερικής μετανάστευσης κατά τη δεκαετία του 1960, των μεταναστών από το εξωτερικό κατά τη δεκαετία του 1990 – ο τελευταίος ακόμη συνεχίζεται. Αν εξαιρέσουμε κάποια μνημειώδη δημόσια κτήρια και τις εκκλησίες, στην Αθήνα, εκτός από το πληθυσμιακό, δεν υπάρχει ούτε πολεοδομικό βάθος χρόνου, την κατακλύζουν οι μεταπολεμικές πολυκατοικίες που δημιουργήθηκαν για να αντιμετωπίσουν την εσωτερική μετανάστευση. Εξαίρεση αποτελεί η Πλάκα και το ιστορικό κέντρο της πόλης – που όμως με ευρωπαϊκά κριτήρια είναι νέα και αυτά, δεν υπάρχει καμιά σύγκριση με το βάθος χρόνου των περισσοτέρων πόλεων της ηπείρου μας που φθάνει ως τον μεσαίωνα.
Αλλά και αυτή ακόμη τη σύντομη ιστορία των 100-150 τελευταίων χρόνων που υπάρχει πραγματικά η πόλη της Αθήνας, τα διαδοχικά ρεύματα εποικιστών δεν την έμαθαν. Και όταν κάτι δεν το γνωρίζεις, δεν το καταλαβαίνεις, τότε δεν το σέβεσαι. Οι συναισθηματικοί δεσμοί έρχονται αργά, όταν κανείς αρχίζει να αναπολεί τα παιδικά του χρόνια – αλλά, όπως εξελίχθηκε η Αθήνα, κάθε γενιά διαπιστώνει πως κάποιοι νέοι κάτοικοι έχουν λεηλατήσει τον χώρο των αναμνήσεών τους: πρόσφυγές, επαρχιώτες, μετανάστες. Άγνωστο τοπίο, άγνωστοι άνθρωποι – τι να αγαπήσεις; Οι δημόσιοι χώροι, οι πλατείες, τα πάρκα, τα πεζοδρόμια υπάρχουν σαν κάτι εξωτερικό, δεν είναι δικά σου.
Θέλω να πω, δεν ευθύνεται μόνο η βίαιη ελληνική πολιτική κουλτούρα για το γεγονός ότι, χρόνια τώρα, μόνο εκδηλώσεις μίσους –καταλήψεις, διαδηλώσεις, λεηλασίες, καταστροφές, εμπρησμούς– βλέπουμε στην Αθήνα. Κόμματα και συνδικάτα την έχουν ανακηρύξει τόπο πολιτικών σόου, δεν τα ενδιαφέρει αν κατοικούν και εργάζονται άνθρωποι στην Αθήνα.
Για τούτο μου φαίνεται εξαιρετικά σημαντική η πρωτοβουλία της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Κυψέλης, που συγκεντρώνει μαρτυρίες για το παρελθόν της γειτονιάς και παρουσίασε πριν λίγες ημέρες τη δουλειά της: αν οι αναμνήσεις των νυν κατοίκων συνδεθούν με τα στοιχεία των γραπτών πηγών και γίνουν κτήμα των σημερινών κατοίκων της περιοχής, ημεδαπών και αλλοδαπών, μου φαίνεται θα τους κάνουν να αγαπήσουν περισσότερο την Κυψέλη. Γιατί όταν ξέρεις την ιστορία του χώρου και των ανθρώπων, το περιβάλλον αποκτά νόημα, τα κτήρια και οι δρόμοι δεν είναι απλώς βολικά ή άβολα, άσχημα ή όμορφα. Γίνονται σημαινόμενα ιστοριών, αποκτούν την αξία που τους δίνουν οι αφηγήσεις και όσοι τις συμμερίζονται αποκτούν ταυτότητα, γίνονται Κυψελιώτες ανεξάρτητα από χρώμα δέρματος και μητρική γλώσσα.
Τούτες τις δύσκολες ημέρες του διχασμού και της αβεβαιότητας, που η συνύπαρξη γίνεται δύσκολη, τέτοιες πρωτοβουλίες χρειαζόμαστε στις γειτονιές. Πρωτοβουλίες που δημιουργούν το κοινό παρελθόν, τις κοινές αναφορές, τα κοινά νοήματα. Η Αθήνα για να επιβιώσει πρέπει να αποκτήσει πρόσωπο, πρέπει να γίνει κάτι παραπάνω από την πόλη που μας ταλαιπωρεί με τις ελλείψεις της και μας φοβίζει με την βία. Η πόλη που ζούμε, όχι αυτή του Περικλή, δεν είχε την τύχη να γίνει ηρωίδα μεγάλων αφηγήσεων, όπως το Παρίσι, το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη. Ας ξεκινήσουμε από τις μικρές των προσωπικών αναμνήσεων και έτσι μπορεί κάποτε να φθάσουμε και στις μεγάλες.
19°
