Βιομηχανικά απόβλητα

Σε κάθε εργοστάσιο κατά την επεξεργασία των πρώτων υλών για την παραγωγή των προϊόντων παράγονται και διάφορα υποπροϊόντα, τα γνωστά σε όλους μας βιομηχανικά απόβλητα. Στη χώρα μας αυτά τα απόβλητα καταλήγουν σε παράνομες χωματερές, απορρίπτονται σε ποτάμια και σε μερικές περιπτώσεις οργανωμένων και συνεπών επιχειρήσεων φορτώνονται και στέλνονται με μεγάλο κόστος σε χώρους διάθεσης βιομηχανικών αποβλήτων στη Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το γεγονός ότι σήμερα στην Ελλάδα, εκτός από τον Ασωπό, σε όλο και περισσότερες περιοχές ανιχνεύται εξασθενές χρώμιο στις γεωτρήσεις, υποδηλώνει το τεράστιο έλλειμμα της χώρας στην περιβαλλοντική ευθύνη.

Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Ανακύκλωσης και Ενεργειακής Αξιοποίησης (ΣΕΒΙΑΝ) ανοίγει το δημόσιο διάλογο σχετικά με το μεγάλο θέμα της διαχείρισης των βιομηχανικών αποβλήτων με μια ημερίδα που διοργανώνει. Με αφορμή αυτή την ημερίδα η ATHENS VOICE  συνάντησε τον αντιπρόεδρο του Συνδέσμου Παναγιώτη Σκιαδά και μίλησε μαζί του τόσο για την έλλειψη διαχείρισης των βιομηχανικών αποβλήτων όσο και για τις προτάσεις της βιομηχανίας για την επίλυση του προβλήματος σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή.

Τι επιδιώκει ο ΣΕΒΙΑΝ να αναδειχτεί μέσα από αυτή την ημερίδα; Στην αντίληψη του κοινού υπάρχει μια συγκεχυμένη άποψη για το τι είναι βιομηχανικά απόβλητα και για το τι είναι επικίνδυνα απόβλητα. Το πρώτο πράγμα που θα επιχειρήσουμε είναι να καταλάβει ο κόσμος τη διαφορά ανάμεσα στα βιομηχανικά απόβλητα και στα επικίνδυνα απόβλητα. Η δεύτερη διάσταση της ημερίδας αφορά στην περιβαλλοντική διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων: Τι σημαίνει από άποψη προστασίας του περιβάλλοντος για μια χώρα να έχει ή να μην έχει τις κατάλληλες υποδομές; Τι συμβαίνει στο περιβάλλον όταν δεν υπάρχουν υποδομές; Και η τρίτη σχετίζεται με την οικονομική διάσταση: Τι σημαίνει για τη βιομηχανία και την επιχειρηματικότητα γενικότερα να υπάρχει ένα δίκτυο βιομηχανιών που να αξιοποιούν αυτά τα απόβλητα και είτε να τα ανακυκλώνουν είτε να τα διαθέτουν αποτελεσματικά; Η ημερίδα προσπαθεί να ξεκινήσει ένα δημόσιο διάλογο για να συζητηθούν κάποιες προτάσεις του ΣΕΒΙΑΝ, οι οποίες ακούγονται πολλά χρόνια από τη βιομηχανία αλλά δυστυχώς δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί. Η πιο σημαντική πρόταση είναι η κατασκευή υποδομών για τη διάθεση των βιομηχανικών αποβλήτων, των τελικών δηλαδή καταλοίπων που δεν επιδέχονται περαιτέρω αξιοποίηση. Κάτι αντίστοιχο με τα ΧΥΤΑ αλλά για υλικά που προέρχονται από τη βιομηχανία, μερικά εκ των οποίων είναι επικίνδυνα. Μιλάμε για τεχνολογίες Χώρων Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) που υπάρχουν στην Ευρώπη εδώ και 30 χρόνια.

Σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ που ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο, οι κατασκευές των ΧΥΤΕΑ θα επιβαρύνουν οικονομικά τη βιομηχανία. Σε περίοδο κρίσης, υπάρχουν οι αντοχές από την ελληνική βιομηχανία να επωμιστεί το κόστος; Το κόστος για τη βιομηχανία της μη ύπαρξης υποδομών είναι πολύ μεγαλύτερο, γιατί πρέπει να μεταφέρεις τα απόβλητα σε μια άλλη χώρα. Αντίθετα, το κόστος μιας τέτοιας υποδομής είναι οικονομικά βιώσιμο. Σύμφωνα με την αρχή της εγγύτητας που περιλαμβάνεται στην ευρωπαϊκή οδηγία, τα απόβλητα πρέπει να υπόκεινται σε διαδικασία διάθεσης ή ανάκτησης σε εγκαταστάσεις που βρίσκονται πολύ κοντά στις περιοχές που παρήχθησαν. Συνεπώς, εξαλείφεις το κόστος μεταφοράς.

Στην Ελλάδα σήμερα έχουμε τέτοιους χώρους; Δεν υπάρχουν χώροι για μια βιομηχανία να διαθέσει τα απόβλητά της. Ένα μέρος μεταφέρεται στο εξωτερικό, ένα άλλο αξιοποιείται ή αποθηκεύεται προσωρινά εντός της χώρας και δυστυχώς ένα μέρος διαχειρίζεται παράνομα σε ανεξέλεγκτες χωματερές. Το γεγονός ότι η δημιουργία τέτοιων χώρων δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό συνηγορεί στο να γίνουν περισσότερα από ένα έργα. Έτσι θα λειτουργήσουν καλύτερα οι κανόνες της αγοράς και θα υπάρξει ελεύθερος ανταγωνισμός. Τα έργα αυτά γίνονται εξ ολοκλήρου με ιδιωτικά κεφάλαια – το κράτος δεν χρειάζεται να πληρώσει, χρειάζεται όμως να τα υποστηρίξει.

Όταν λέτε να τα υποστηρίξει, φαντάζομαι αναφέρεστε και στο θέμα της χωροθέτησης. Το κράτος δεν χρειάζεται να μπει στη διαδικασία της χωροθέτησης με τον τρόπο που γίνεται με τα ΧΥΤΑ, διότι αυτά τα έργα προτείνονται από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι βιομηχανίες έχουν προτάσεις για το πού μπορούν να κατασκευαστούν τέτοιοι χώροι. Το υπουργείο μπορεί να τις αξιολογήσει με επιστημονικά κριτήρια, να υποστηρίξει στο δημόσιο διάλογο την ύπαρξη αυτών των υποδομών και να παρέχει έγκαιρα τις άδειες για την υλοποίηση των έργων.  

Ωραία, έστω ότι εγκρίνει τις προτάσεις χωροθέτησης το κράτος. Με το θέμα των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών τι γίνεται; Ένα από τα βασικά προβλήματα των τοπικών κοινωνιών είναι η ελλιπής ενημέρωση και το σύνδρομο «μακριά από την αυλή μου». Μόνο όταν ο κόσμος συνειδητοποιήσει ότι αυτό είναι για το καλό του περιβάλλοντος, υπό την έννοια ότι η κατασκευή αυτών των υποδομών σημαίνει πως η απόρριψη των αποβλήτων θα γίνεται σ’ έναν απόλυτα ελεγχόμενο χώρο όπου θα υπάρχει διαφάνεια, θα μπορείς να τον επισκεφτείς και να τον ελέγξεις, μόνο τότε ο κόσμος θα πειστεί. Το βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα, που δημιουργεί δυσανάλογο ποσοστό ρύπανσης σε σχέση με τη βιομηχανία που έχουμε αναπτύξει, είναι ακριβώς ότι δεν υπάρχουν αυτές οι υποδομές. Πάντως, σύμφωνα με την αρχή της εγγύτητας που προαναφέραμε, αυτοί οι χώροι θα πρέπει να είναι κοντά στις βιομηχανίες που παράγουν τα απόβλητα. Επομένως, θα πρέπει να κατασκευαστεί ένας χώρος κοντά στη βιομηχανική ζώνη της Αττικής και της Βοιωτίας.

Το γεγονός, όμως, ότι στην Ελλάδα μόνο το 1% των μεταποιητικών επιχειρήσεων είναι εγκατεστημένο σε βιομηχανικές περιοχές δεν περιπλέκει τα πράγματα; Αυτό έχει να κάνει ιστορικά με την έλλειψη βιομηχανικής πολιτικής και μεθοδευμένης προσέγγισης για το ποιες είναι οι ανάγκες της βιομηχανίας. Η βιομηχανία ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε σαν ένας σημαντικός βραχίονας της ελληνικής οικονομίας. Όλη η ανάπτυξη έγινε χωρίς να κοιτάμε το μέλλον κι έτσι σήμερα πληρώνουμε τα λάθη του παρελθόντος.

Αναφέρω την έλλειψη ΒΙΠΕ, λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού που θα προκληθεί από τις εταιρείες που «ξεπλένουν» απόβλητα. Ένας από τους λόγους που οδηγούνται ορισμένοι στην παραβατικότητα, χωρίς αυτό σε καμιά περίπτωση να τους δικαιολογεί, είναι το υψηλό κόστος. Εάν υπάρχει λογικό κόστος στις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων σε συνδυασμό με έναν αποτελεσματικό ελεγκτικό μηχανισμό, τότε όλοι θα καταλάβουν ότι η παραβατικότητα δεν αποδίδει. Ο ελεγκτικός μηχανισμός θα πρέπει να δώσει έμφαση στις πηγές ρύπανσης και όχι στη διατήρηση των τύπων. Η βιομηχανία έχει επισημάνει εδώ και πολλά χρόνια ότι οι μηχανισμοί του κράτους στέκονται υπερβολικά στην υπέρογκη γραφειοκρατία και όχι στην ουσία, η οποία είναι κατά τη γνώμη μου η υποβάθμιση του περιβάλλοντος που προκαλείται από τη ρύπανση. 

Σχετικά με την απλοποίηση των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, υπάρχει η άποψη ότι θα γίνουν σημαντικές «εκπτώσεις» εις βάρος του περιβάλλοντος. Δεν θεωρώ ότι θα γίνουν εκπτώσεις στο περιβάλλον, γιατί το θέμα δεν είναι η μείωση της αδειοδότησης αλλά η έλλειψη αποτελεσματικών ελεγκτικών μηχανισμών. Οφείλω να προσθέσω ότι ο ελεγκτικός μηχανισμός παρουσιάζει βελτίωση τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν είμαι βέβαιος αν αυτή η βελτίωση αποτελεσματικότητας θα μπορεί να διατηρηθεί στο μέλλον λόγω της υποστελέχωσης της υπηρεσίας. Δυστυχώς, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, δινόταν μεγάλο βάρος στον έλεγχο των μελετών ακόμα και μικρών επιχειρήσεων, και όχι τόσο στον έλεγχο σχετικά με το αν τηρούνται οι μελέτες. Η απλοποίηση των περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων είναι ένα πολύ θετικό βήμα, όπως θετικό είναι και η ποινικοποίηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.

«Βιομηχανική Συμβίωση», μια πρωτοβουλία που ξεκινά από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Για τι ακριβώς πρόκειται; Η βιομηχανική συμβίωση αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την επιβίωση της βιομηχανίας αλλά και της κοινωνίας, γιατί μεταξύ άλλων έχει ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση φυσικών πόρων. Κάθε πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση είναι θεμιτή. Στην ημερίδα του ΣΕΒΙΑΝ θα γίνει συζήτηση για το πώς τα άχρηστα υλικά μιας βιομηχανίας είναι χρήσιμα για κάποια άλλη. Στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί η προσέγγιση αυτή, γιατί υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες στην αδειοδότηση αποδοχής αυτών των υλικών σαν πρώτες ύλες. Εξετάζουμε, λοιπόν, πώς μπορούν αυτές οι πρωτοβουλίες να αντιμετωπιστούν σε ένα σύστημα fast-track. Πρέπει να τηρηθεί η περιβαλλοντική νομοθεσία και οι έλεγχοι, αλλά συγχρόνως τέτοιες κινήσεις οι οποίες δεν έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις να αντιμετωπίζονται θετικά από τις αρχές και να βγαίνουν γρήγορα οι άδειες για την αξιοποίηση αυτών των υλικών. Επιπλέον αυτό θα συμβάλει στη μείωση των αποβλήτων προς τελική διάθεση και κατ’ επέκταση, σημαίνει ότι δεν θα είναι απαραίτητοι μεγάλοι χώροι τελικής διάθεσης.

Τέλος, θα ήθελα να σας ρωτήσω εάν υπάρχει αποτίμηση του οικονομικού οφέλους τόσο για τη βιομηχανία όσο και για την κοινωνία. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν βιομηχανίες που πληρώνουν 5-8 φορές υψηλότερο κόστος για την εξαγωγή των αποβλήτων από ό,τι θα πλήρωναν αν υπήρχαν οι κατάλληλες υποδομές στην Ελλάδα. Με την οικονομική κρίση, η βιωσιμότητα πολλών βιομηχανιών είναι οριακή και πρέπει να βρεθούν τρόποι να μειωθεί αυτό το κόστος. Το μεγάλο κέρδος, όμως, είναι η αποφυγή υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Η ρύπανση έχει ένα σημαντικό οικονομικό κόστος. Η υποβάθμιση, για παράδειγμα, του υδροφόρου ορίζοντα έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις, όπως μεταφορά νερού από μακρινές αποστάσεις, ακριβή επεξεργασία νερού και χαμηλότερης ποιότητας προϊόντα. Και δεν στέκομαι στο ποιος πληρώνει το κόστος της αποκατάστασης, σημασία έχει ότι διατίθενται πόροι για κάτι που θα μπορούσε εύκολα να έχει αποφευχθεί. Το περιβαλλοντικό κόστος από τη ρύπανση δεν έχουμε αρχίσει να το αποτιμάμε ακόμα με οικονομικούς όρους και όταν αρχίσουμε να το κάνουμε θα συνειδητοποιήσουμε ότι υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος της περιβαλλοντικά ορθής διαχείρισης των αποβλήτων.