Δημόσιο ή κρατικό;

Ο Βενιζέλος ως νέος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ καλείται να κινηθεί σε εντελώς διαφορετικούς δρόμους απ’ αυτούς που κινήθηκε ως σήμερα αυτό το κόμμα. Να διατηρήσει μεν τα θετικά σημεία της πορείας αυτού του κόμματος, τα οποία σ’ αντίθεση με το γενικότερο μηδενισμό θεωρώ πως δεν είναι λίγα, και στα οποία έχω πολλές φορές αναφερθεί, αλλά και παράλληλα να αλλάξει τις αρχαϊκές βασικές του αντιλήψεις όπως είναι ο κρατισμός και ο λαϊκισμός, αλλά και τις νέες που ήταν το μετανεωτερικό κλίμα απαξίωσης της πολιτικής και των κομμάτων ως θεσμών εκπροσώπησης.

Οι τελευταίες μπορώ να πω πως τα τελευταία οκτώ χρόνια ταλαιπώρησαν το ΠΑΣΟΚ ακόμη περισσότερο και από τις πρώτες. Η απολίτικη στάση της ηγετικής του ομάδας σε συνδυασμό με τη διατήρηση στους κόλπους της του αρχαϊκού λαϊκισμού, μετέτρεψε το κόμμα σ’ ένα ακυβέρνητο καράβι, το οποίο δεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει σε τι επικίνδυνα νερά είχε μπει. Αυτό το μείγμα μετανεωτερικότητας και βαθέος ΠΑΣΟΚ εμπόδισε την κυβέρνηση Παπανδρέου να κατανοήσει αρχικά το βάθος της κρίσης και στη συνέχεια τα αίτιά της. Στο μετανεωτερικά βαθύ ΠΑΣΟΚ οι λέξεις πρόγραμμα, σχέδιο και αποτελεσματικότητα στη διαχείριση ήταν παντελώς άγνωστες.  

Μια από τις παρανοήσεις που κυριάρχησε σ’ αυτό το κόμμα κι έχει ευθύνη για τη σημερινή του κατάπτωση είναι η ταύτιση του κρατικού συμφέροντος με το δημόσιο. Ελπίζω πως η νέα ηγεσία θα αντιληφθεί πόσα σφάλματα και προβλήματα γέννησε αυτή η ταύτιση. Το ΠΑΣΟΚ, αλλά και γενικότερα το πολιτικό σύστημα, απέτυχε να χαράξει όρια μεταξύ δυο σαφέστατα διαφορετικών παραμέτρων της οικονομικής και της κοινωνικής ζωής. Έχω υπόψη μου την αδυναμία να χαραχθούν τα όρια μεταξύ του δημόσιου συμφέροντος και του κρατικού από τη μία και του δημόσιου συμφέροντος και του ιδιωτικού από την άλλη. Εδώ δεν εξετάζω αν αυτή η αδυναμία είναι απόρροια ελλιπούς κατανόησης ή αντιθέτως αποτελεί μια σκόπιμη «παρανόηση» για να αποφευχθεί το πολιτικό κόστος της ανάγκης να ειπωθούν τα πράγματα με το όνομά τους.

Πολλοί ταυτίζουν κάθε κρατική δραστηριότητα με το δημόσιο συμφέρον. Το κράτος, αντί να εμφανίζεται ως ένα από τα μέσα από τα οποία μπορεί να εκφραστεί το δημόσιο συμφέρον και η παροχή υπηρεσιών που αφορούν την αναδιανομή των δημόσιων αγαθών, παρουσιάζεται ως η ίδια η ταυτόσημη έκφραση των δημόσιων αγαθών. Αυτή η αντίληψη μάλιστα ντύνεται με μια δήθεν αριστερή επιχειρηματολογία, η οποία εξοβελίζει στο πυρ το εξώτερον όσους διαφωνούν με την ταύτιση κρατικού και δημόσιου. Το δημόσιο συμφέρον όμως είναι το σύνολο των ατομικών συμφερόντων που απομένει, όταν απ’ αυτά αφαιρεθούν τα στενά συντεχνιακά και εγωιστικά συμφέροντα.

Από την άλλη, δημόσια αγαθά δεν είναι αυτά που διατίθενται από το κράτος, αλλά εκείνα που διατίθενται στο κοινωνικό σύνολο, αλλά πάντοτε σε συνάρτηση με τις δυνατότητες της ίδιας της κοινωνίας συνολικά και του κάθε μέλους της ξεχωριστά. Δημόσια αγαθά είναι εκείνοι οι κοινωνικοί πόροι που δεν τελούν υπό τον έλεγχο του κάθε ατόμου ξεχωριστά, αν και είναι αναγκαία για κάθε άτομο ξεχωριστά.

Εδώ βρίσκεται και το κεντρικό σημείο της διαφοροποίησής μου απ’ όσους θεωρούν πως το κρατικό είναι ταυτόσημο με την Αριστερά. Αντιθέτως με αυτή την κατά βάση όχι μόνο κρατικίστικη αλλά και βαθύτατα συντηρητική αντίληψη,  προοδευτική πολιτική είναι μόνο αυτή που μειώνει τις ανισότητες μέσα από την αναδιανομή –με οποιοδήποτε μέσο– των δημόσιων αγαθών και πόρων. Εδώ όμως είναι το σημείο βρασμού της ελληνικής πολιτικής σκηνής.

Αυτή μαγείρεψε ένα νόστιμο φαγητό, τα υλικά του οποίου αγοράστηκαν με δανεικά, αλλά δεν έλαβε υπόψη της πως κάθε πολιτικό σύστημα πρέπει να αναδιανέμει ανάλογα με αυτό που παράγει και σ’ αυτούς που το έχουν ανάγκη. Αυτό όχι από κάποια κακία κάποιων που δεν θέλουν όλοι να έχουν πρόσβαση στα δημόσια αγαθά, αλλά επειδή αν δεν υπάρχει συμμόρφωση με τους οικονομικούς περιορισμούς και τις οικονομικές δυνατότητες των διαφορετικών τάξεων και ατόμων, έρχεται η εποχή που η αλόγιστη σπατάλη των δημόσιων αγαθών οδηγεί στην κατάργησή τους. Πολύ φοβάμαι πως αυτό συμβαίνει σήμερα. Όσοι εξακολουθούν να μην το κατανοούν, συμβάλλουν στην κατάργηση αυτού το οποίο δήθεν υπερασπίζουν.

Με αυτή τη σύγχυση θεωρήθηκε πως τα δημόσια αγαθά (όπως π.χ. οι συγκοινωνίες, το τηλέφωνο, το νερό κ.λπ.) είναι τέτοια αν παράγονται από το κράτος. Φυσικά είναι τέτοια όχι γιατί παράγονται από το κράτος, αλλά γιατί παράγονται για να εξυπηρετούν ανάγκες που ξεπηδούν από την ανισότητα των ελεύθερων αγορών. Η αντίληψη που ταυτίζει τα δημόσια αγαθά με τη δημόσια παραγωγή τους κατασκεύασε ένα κοινωνικό και οικονομικό έκτρωμα, κατασκεύασε το κράτος-βιομήχανο και παραγωγό.

Έτσι, αντί να επικεντρωθούν οι πόροι για ένα κράτος που θα παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες (υγεία, παιδεία, κοινωνική και ατομική ασφάλεια), αυτοί σπαταλήθηκαν σ’ ένα κράτος που λειτουργούσε ως διαμεσολαβητής συμφερόντων. Αυτό το κράτος κινήθηκε στις γκρίζες περιοχές μεταξύ των συντεχνιακών συμφερόντων και των κρατικοδίαιτων ιδιωτών επιχειρηματιών. Αυτή είναι η πραγματική διαπλοκή και η πραγματική διαφθορά. Αν δεν αλλάξει αυτή η αντίληψη που θέλει το δημόσιο να ταυτίζεται με το κρατικό και το ιδιωτικό με την κρατική επιδότηση, η χώρα αυτή δεν θα σωθεί ποτέ. 

Η χώρα χρειάζεται ένα δημόσιο τομέα που θα λειτουργεί ως ζώνη προστασίας όσων δεν μπορούν να ακολουθήσουν την ξέφρενη πορεία των σύγχρονων κοινωνιών του ρίσκου. Ενώ παράλληλα αυτός ο τομέας θα ενθαρρύνει και θα ελέγχει όλες αυτές τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που θα ενισχύουν έναν εξωστρεφή, μη κρατικοδίαιτο ιδιωτικό τομέα. Έχουμε το κουράγιο να προχωρήσουμε έτσι;