Μπορεί να σταματήσει η καταστροφική αυτοτροφοδότηση της κρίσης;

Μεταξύ των πολλών ανεπαρκειών των πολιτικών ηγεσιών της χώρας μας είναι και η πλήρης αδυναμία τους να αξιοποιήσουν (ή έστω να αντιγράψουν) τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία crisis management που υπάρχει διεθνώς για να διαχειριστούν την εθνική μας κρίση, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες και να επιταχυνθεί η επανόρθωση.

Αυτή η ενδημική αντιεπιστημονική αντίληψη βλέπουμε βέβαια να συμβαίνει σε όλα τα μικρά και μεγάλα προβλήματα μας με αποτέλεσμα να χάνεται πολύτιμος χρόνος με τις αποσπασματικές λύσεις και τους ερασιτεχνισμούς που ταλαιπωρούν τους πολίτες χωρίς να οδηγούν σε αποτέλεσμα.

Την ανεπάρκεια αυτή τη βλέπουμε να ισχύει με τον πιο πανηγυρικό τρόπο στην ίδια τη διαχείριση της κρίσης, οι τραγικοί χειρισμοί της οποίας οδηγούν στην ανατροφοδότησή της, τόσο σε εξωτερικό, όσο και σε εσωτερικό επίπεδο. Τρανή απόδειξη των παραπάνω είναι ότι παρά τα μέτρα, παρά τις προσπάθειες, παρά τις ατέλειωτες ώρες αναλύσεων και συζητήσεων, η κρίση εντείνεται και η κοινωνική συνοχή υπονομεύεται καθημερινά.

Η εξέλιξη της κρίσης

Οι κρίσεις κάθε είδους, σε ότι αφορά την αντίδραση των κοινωνιών, των ομάδων ή των προσώπων, τείνουν να ακολουθούν ένα συγκεκριμένο πρότυπο.

Η αναγνώριση είναι το πρώτο στάδιο, όπου κανείς συνειδητοποιεί πως ότι και να κάνει δεν τα καταφέρνει, ότι οι γνώσεις, οι εμπειρίες και οι δυνάμεις του δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Οι απόπειρες επίλυσης είναι το δεύτερο στάδιο, όπου κανείς παλεύει να λύσει το πρόβλημα και ζητά από τους άλλους (Ευρώπη, ΔΝΤ, κ.λπ.) να τον συνδράμουν στη λύση. Συνήθως, η φάση αυτή συνοδεύεται από το αίσθημα ότι οι τρίτοι είτε δεν καταλαβαίνουν εμάς και το πρόβλημά μας (την κρίση δηλαδή), είτε ότι δεν παίρνουμε αρκετή υποστήριξη.

Το συναισθηματικό μπλοκάρισμα είναι το τρίτο στάδιο, όπου μην καταφέρνοντας κανείς να λύσει το πρόβλημα κατακλύζεται από συναισθήματα: φόβος, ανησυχία, ανασφάλεια, θυμός, σύγχυση, αδυναμία, επιθετικότητα, θεωρίες συνωμοσίας, ενοχή, θλίψη είναι τα συνηθέστερα. Η έκταση και η ένταση των συναισθημάτων εμποδίζει την ορθολογική ανάλυση των δεδομένων και την ανεύρεση ρεαλιστικών διεξόδων. Οι προσπάθειες σκέψης διαλύονται από τις συναισθηματικές εκρήξεις και η ενασχόληση με τη λύση υπονομεύεται με καταστροφικό τρόπο. Η επακόλουθη αδυναμία επίλυσης του προβλήματος οδηγεί στηνπλήρη απώλεια της αυτοεκτίμησης και ενισχύει τον πανικό και τις συναισθηματικές εξάρσεις. Ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται: η αδυναμία να λύσουμε το πρόβλημα ανατινάζει την αυτοεκτίμησή μας και η χαμηλή αυτοεκτίμηση διαλύει την ικανότητα μας να λύσουμε το πρόβλημα.

Εφαρμόστε τώρα τα παραπάνω στις αντιδράσεις των πολιτικών, της κοινής γνώμης, των διαφόρων ομάδων ακόμη και ημών των ιδίων και θα έχετε μια πλήρη εξήγηση των όσων συμβαίνουν γύρω μας τα δύο τελευταία χρόνια.

Προσθέστε στο σκηνικό τώρα τα λάθη, τις παραλείψεις, τις αδικίες, τις καθυστερήσεις, τα ποικιλώνυμα συμφέροντα και έχετε την ανάγλυφη εικόνα του εκρηκτικού μείγματος της ελληνικής κοινωνίας σήμερα. Ας μην ξεχνάμε ότι η αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων εκτός από το σχέδιο και την οργάνωση που απαιτεί, ξεκινάει από το σωστό χειρισμό των μέσων ενημέρωσης.

Και εδώ βρίσκεται η τεράστια ευθύνη και των πολιτικών ηγεσιών (και των Ευρωπαίων εταίρων μας) οι οποίοι όσα μέτρα και να λαμβάνουν, όσα δάνεια και να δώσουν, τα αποτελέσματα θα είναι πενιχρά και οι καθυστερήσεις μεγάλες.

Η προσέγγιση αυτή εξηγεί και ένα δεύτερο φαύλο κύκλο στον οποίο βρίσκονται πολιτικοί, opinion leaders, μέσα ενημέρωσης και κοινή γνώμη, όπου όλοι συνειδητοποιώντας ότι η κρίση τους ξεπερνά και δεν τα καταφέρνουν αλληλοτροφοδοτούνται με οργίλες συναισθηματικές αντιδράσεις ενισχύοντας το λαϊκισμό και απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο τις λύσεις.

Να σημειωθεί ότι όλα τα παραπάνω φαίνονται τελείως ανεξήγητα στους πολιτικά, ιδεολογικά και φιλοσοφικά “ψυχρούς” ξένους εταίρους μας, οπότε το χάσμα διευρύνεται αντί να μικραίνει.

Για να αρχίσει η χώρα μας, η κοινωνία μας, η οικονομία μας να ανασυγκροτούνται είναι αναγκαίο –τώρα περισσότερο από ποτέ άλλοτε– να ξεκινήσει μια γενική προσπάθεια να μειώσουμε το φόβο και την ανασφάλεια και να συζητήσουμε ψύχραιμα και ορθολογικά για τα προβλήματα και τις λύσεις τους.

Όλοι πιστεύουμε κατά βάθος ότι ως έλληνες έχουμε τις ικανότητες και τις δυνάμεις να αντιμετωπίσουμε κάθε είδους πρόβλημα. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν: να απομονώνουμε όσους κραυγάζουν, όσους επενδύουν στην εκμετάλλευση των συναισθημάτων μας και να προσπαθούμε –στην κλίματα της επιρροής του ο καθένας μας– να εγκαθιστούμε ψύχραιμο και δημιουργικό διάλογο. Η ορθολογική ανταλλαγή απόψεων και η αναζήτηση λύσεων χωρίς αφορισμούς, ιδεοληψίες και φανατισμούς είναι η μόνη σίγουρη διέξοδος για να αρχίσουμε να λύνουμε τα προβλήματά μας.

Φυσικά είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι θα πουν ότι όλα αυτά είναι ουτοπικά.“Συμφωνώ αλλά αυτά στην Ελλάδα δεν γίνονται” ή “Ο έλληνας δεν είναι έτσι. Δεν μπορεί να πάψει να είναι συναισθηματικός, δεν γίνεται να ζητάς να σκεφτεί ορθολογικά”.

Συμπέρασμα: όταν η αντίδραση αυτή θα πάψει να έρχεται αυτόματα, τότε θα αρχίσουμε να έχουμε ελπίδα. Εξάλλου, δεν χρειάζεται να είμαστε πολλοί, αλλά λίγοι και αποφασισμένοι.

*Ο Γιώργος Φλέσσας είναι διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας CIVITAS