Ατομική και συλλογική δράση τώρα για το περιβάλλον

Το περιβάλλον αντιδρά στις πληγές που του ανοίγουμε εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η αντίδρασή του είναι ένα μήνυμα σε όλους μας, ένα μήνυμα για να αλλάξουμε τις συνήθειές μας και τον τρόπο που ζούμε. Όσο προσποιούμαστε ότι δεν το ακούμε, το μήνυμα γίνεται πιο έντονο.

Από τη μείωση της στάθμης της Κορώνειας και τα δηλητηριασμένα πουλιά πριν μερικά χρόνια, φτάσαμε σήμερα στο βούρκο της Κορώνειας και τη ρύπανση των υπόγειων υδάτων της περιοχής. Η ρύπανση του Ασωπού έχει γίνει πια φονική απειλή μέσω του «πόσιμου» νερού και των καλλιεργειών που ποτίζονται από τα νερά του. Ο Μαλιακός ξεβράζει στις παραλίες της Φθιώτιδας νεκρά ψάρια.

Από τις θεωρητικές αναζητήσεις περί κλιματικών αλλαγών φτάσαμε στις πλημμύρες στην Ευρώπη και την Ασία, στην ένταση των τυφώνων στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, στην ξηρασία και τις φονικές φωτιές στην Αυστραλία αλλά και την Ελλάδα. Κι αν διαβάσει κανείς τις πρόσφατες επιστημονικές μελέτες ή παρατηρήσει τις εξελίξεις, όπως η πρόσφατη αποκόλληση τεράστιων τμημάτων παγετώνων, θα καταλάβει ότι αυτή είναι μόνο η αρχή. 

Ο καιρός των θεωρητικών αναζητήσεων και της απραξίας έχει περάσει προ πολλού. Απαιτούνται δράσεις εδώ και τώρα. Για να αποτρέψουμε τα πολύ χειρότερα που έρχονται σε δέκα-είκοσι χρόνια και για να προσαρμοστούμε άμεσα στις ήδη αναπόφευκτες αλλαγές. Ριζικές αλλαγές στην οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας. Στο τι παράγουμε και πώς το παράγουμε, πώς καταναλώνουμε αυτό που παράγουμε. Θα έχουν αυτές οι αλλαγές κόστος; Θα έχουν. Πολύ μεγαλύτερο κόστος θα κληθούμε να πληρώσουμε στο μέλλον αν δεν κάνουμε τίποτα τώρα. Ίσως τότε να μην μπορούμε να αλλάξουμε την τροπή των πραγμάτων. Κόστος τώρα σημαίνει κέρδος και όφελος αύριο. Η τεχνολογία παρέχει ήδη σημαντικές λύσεις, κάποιες από αυτές έχουν ακόμη υψηλό κόστος αλλά με τις κατάλληλες επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη τα κόστη θα μειωθούν σημαντικά. Η αποτύπωση του πραγματικού κόστους σε υπηρεσίες και προϊόντα που ρυπαίνουν θα κάνει πιο ανταγωνιστικές και πιο φτηνές τις λύσεις που είναι φιλικές στο περιβάλλον. Λύσεις που ίσως μας βγάλουν κι από την κρίση της παγκόσμιας οικονομίας.

Για να πετύχουμε απαιτούνται δύο παράμετροι: να δράσουμε τώρα και να δράσουμε όλοι μαζί. Κι εδώ είναι το πρόβλημα. Γιατί είναι στη φύση του ανθρώπου να αντιδρά και όχι να προλαμβάνει. Ενώ ο καθένας μας θέλει το νερό να είναι καθαρό, το χρησιμοποιεί αλόγιστα, στο σπίτι του, στις καλλιέργειές του, στην παραγωγή. Ο καθένας μας θέλει καθαρή ατμόσφαιρα, αλλά παίρνει το αυτοκίνητό του να πάει για τσιγάρα. Κανείς δεν θέλει σκουπίδια έξω από το σπίτι του, αλλά δεν θυσιάζει λίγο χρόνο για ανακύκλωση. Το ίδιο συμβαίνει και σε διεθνές επίπεδο. Κάθε χώρα θέλει τα μικρότερα δυνατά κόστη από τις κλιματικές αλλαγές αλλά δεν αναλαμβάνει και τις αντίστοιχες δράσεις. Όλοι θέλουμε να αναλάβουν οι άλλοι δράσεις κι εμείς να απολαμβάνουμε τα οφέλη από τις δράσεις τους.

Για να ξεφύγουμε από αυτόν το φαύλο κύκλο χρειάζεται συντονισμός των δράσεων όλων μας σε ατομικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ενημέρωση, συνέπεια, απαραίτητες υποδομές, όπως υψηλής ποιότητας μέσα μαζικών μεταφορών, κάδοι ανακύκλωσης. Σε επίπεδο επιχειρήσεων, απελευθέρωση των επιχειρηματικών κεφαλαίων από συμβατικές τεχνολογίες και μεθόδους παραγωγής, έρευνα και καινοτομία.

Τέτοιο συντονιστικό ρόλο μπορούν να έχουν και ήδη έχουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Η κλίμακα των προβλημάτων είναι μεγάλη και απαιτεί την εμπλοκή των κυβερνήσεων. Κυβερνήσεων που θα προτάξουν την αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών συμπεριφορών σαν έναν από τους βασικούς τους στόχους. Που θα δώσουν το παράδειγμα μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υπουργείων και των οργανισμών τους, που θα προτιμούν πράσινους προμηθευτές, που θα βελτιώσουν την ποιότητα των μέσων μαζικής μεταφοράς, που θα χρηματοδοτήσουν γενναία την έρευνα και την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών, που θα φορολογήσουν περισσότερο τα αγαθά που επιβαρύνουν το περιβάλλον και θα μειώσουν τη φορολογία σε εκείνα που είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Κυβερνήσεων που σε διεθνές επίπεδο θα πρωτοστατήσουν στη σύναψη συμφωνιών για γενναίες μειώσεις της ρύπανσης.

Η αλλαγή της ατομικής μας συμπεριφοράς είναι προϋπόθεση, όχι όμως για να λύσει τα τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Η αλλαγή της ατομικής μας συμπεριφοράς είναι προϋπόθεση για να διαμορφωθεί μια νέα συλλογικότητα που μπορεί να κινητοποιήσει και να συσπειρώσει τον κόσμο γύρω από ένα σκοπό. Για την ανακύκλωση μέσα στην πολυκατοικία, για τη δεντροφύτευση μιας πλαγιάς, μέχρι και για την πίεση στις κυβερνήσεις να αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες.

Έχουμε τεράστια δύναμη. Ως καταναλωτές μπορούμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων και ως ψηφοφόροι τις επιλογές των κυβερνήσεων. 

Ο Ευτύχιος Σαρτζετάκης είναι Αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών του Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Η Τίνα Μπιρμπίλη είναι Δρ. Περιβαλλοντολόγος.