Αραβική άνοιξη ή αραβικός χειμώνας;

Σχεδόν ένας χρόνος έχει περάσει από τη μέρα που ένας άσημος πλανόδιος πωλητής αυτοπυρπολήθηκε στην πόλη Sidi Bouzid ανάβοντας το φιτίλι της κοινωνικής έκρηξης στον μισό σχεδόν Αραβικό κόσμο. Ένας χρόνος που φτάνοντας στο τέλος του μας αφήνει ιστορική κληρονομιά εκατοντάδες νεκρούς «μάρτυρες», συγκρούσεις που ακόμα μαίνονται αλλά και τρία διαφορετικά παραδείγματα άξια αναφοράς. Ένα πετυχημένο (Τυνησία), ένα αποτυχημένο (Αίγυπτος) και ένα που συνιστά το μεγάλο ερωτηματικό (Λιβύη). Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η Τυνησία των δέκα εκατομμυρίων ψυχών, αποτελεί το πρώτο πιόνι που έπεσε σε αυτή τη διαδικασία ντόμινο που σάρωσε τον αραβικό κόσμο, ωστόσο δεν είναι πρωτάρα σε μεταρρυθμίσεις που επηρέασαν την ευρύτερη περιοχή στο παρελθόν, αποτελεί άλλωστε την πρώτη Μουσουλμανική χώρα που κατήργησε τη δουλεία αλλά και που συνέταξε σύνταγμα. Το παράδειγμα της, σχεδόν ένα χρόνο μετά, κρίνεται επιτυχημένο, με την κεντρική λεωφόρο της Τύνιδας Habib Bourguiba να κατακλύζεται από κόσμο που εκφράζει ελεύθερα την γνώμη του και τις εφημερίδες να φανερώνουν έναν- αδιανόητο μέχρι πρότινος- πλουραλισμό στον οποίον κατοπτρίζονται οι ανησυχίες και οι ελπίδες και για το νέο προφίλ της χώρας. Επιπλέον, ο λαός της, στον οποίο πιστώνεται η ανατροπή, δείχνει μέχρι στιγμής ώριμος και πρόθυμος να τη διαχειριστεί. Θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στον συνταγματικό κώδικα και οι επερχόμενες εκλογές έχουν οριστεί για τις 23 Οκτωβρίου. Το μεγαλύτερο ίσως στοίχημα βέβαια τίθεται από την επομένη τους, δηλαδή μεθαύριο, όπου η χώρα θα μπει και επισήμως στη δική της μεταπολευτική περίοδο ισορροπώντας ανάμεσα στα φαντάσματα και τις νοοτροπίες του παρελθόντος και τις δημοκρατικές προοπτικές που διαφαίνονται στον ορίζοντα. Ο τουρισμός, η μεγαλύτερη βιομηχανία της και αυτή που επλήγη πιο σοβαρά από τις ταραχές είναι σίγουρο ότι θα ορθοποδήσει ξανά ενισχύοντας σημαντικά την κοινωνική εξομάλυνση.

Στον αντίποδα βρίσκεται η Αίγυπτος που όμως παρουσιάζει και περισσότερες ιδιαιτερότητες. Ήδη από την άνοιξη, φίλη μου ανταποκρίτρια έκανε λόγο για καθημερινή ανασφάλεια στο δρόμο, αποσύνθεση της αστυνομίας, αλλά και την αδυναμία της στρατιωτικής ηγεσίας να διατηρήσει την τάξη. Το κενό έρχονται να γεμίσουν οι φανατικοί φονταμενταλιστές με τα πιο ακραία κομμάτια να προσπαθούν να επωφεληθούν. Οι δυνάμεις καταστολής ακροβατούν ανάμεσα στην αυταρχικότητα και τον ερασιτεχνισμό, κάτι που φάνηκε πρόσφατα όταν μια ειρηνική διαδήλωση Κοπτών Χριστιανών πνίγηκε στο αίμα με απολογισμό κοντά τριάντα νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Ο αναβρασμός των θρησκευτικών διαφορών δείχνει δύσκολο να ελεγχθεί χωρίς πολιτική ομαλότητα, κάτι ωστόσο που δείχνει δύσκολο να επιτευχθεί όσο η ανασφάλεια και η ρευστότητα τις συντηρούν. Και δυστυχώς, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερες ενδείξεις που συνηγορούν στη διαιώνιση αυτού του κύκλου παρά σε κάποια ρεαλιστική ελπίδα εκδημοκρατισμού. Μόνη δειλή αχτίδα φωτός, η παραδοσιακή ανεκτικότητα της πλειονότητας του Αιγυπτιακού λαού. Ας μην ξεχνάμε ωστόσο, ότι και στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Βοσνία παράδεισος ανεκτικότητας ήταν…

Με την οριστική πτώση του Καντάφι, η Λιβύη βρίσκεται στο σταυροδρόμι που χάραξαν η Τυνησία και η Αίγυπτος καλούμενη να επιλέξει το δικό της δρόμο, κι αν η εξέγερση ενάντια στο καθεστώς υπήρξε η πιο αιματηρή, η επόμενη μέρα φαντάζει και η πιο ευοίωνη. Πλουτοπαραγωγικές πηγές, τεράστια δυναμική ανάπτυξης τουριστικής βιομηχανίας και πλυθησμός μόνο έξι εκατομμύρια, ασφαλώς είναι ουτοπικό να μιλάμε για δίκαιη ανακατανομή του πλούτου, αλλά και ένα βαρέλι πετρελαίου να αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο θα αποτελέσει άλμα προόδου. Κάθε αισιόδοξο σενάριο ωστόσο θα παραμένει υποθετικό αν δεν παραμεριστούν οι φραξιονισμοί που ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται στους κόλπους της νέας ηγεσίας. Προσωπικά, ακούω βερεσέ τις καφενειακές θεωρίες συνωμοσίας περί της εμπλοκής του Νάτο, αλλά και τα διάφορα «καμένα» μυαλά που χαρακτηρίζουν συλλήβδην τους αντικαθεστωτικούς μαχητές ως τσιράκια των Αμερικάνων. Εξ άλλου αυτή τη στιγμή το παιχνίδι για την Αμερική παίζεται σε εντελώς διαφορετικό γεωπολιτικό επίπεδο. Κάτι που επιβεβαιώνει και η παταγώδης αποτυχία της εξέγερσης στο Μπαχρέιν αλλά και η «αγαστή» συνεργασία της υπερδύναμης με τη Σαουδική Αραβία…