Σήμερα οι περισσότεροι το έχουμε ρίξει στους λογαριασμούς. Μετράμε τι έχουμε, τι λείπει, τι μπορεί να κοπεί. Κάνουμε όλα αυτά βασανίζοντας, ταυτόχρονα, το νου μας για τα λάθη στις στιγμές των μικρών και μεγάλων αποφάσεων στο παρελθόν. Ο κατάλογος περιλαμβάνει τα πιο ετερόκλητα: το μεγάλο δάνειο για το σπίτι, το βουλευτή που σταύρωσες, το παιδί που έστειλες να σπουδάσει στο εξωτερικό, το τι ψήφισες στις εκλογές του 1981, του 2004, του 2009, την αφέλειά σου να νομίζεις ότι μπορούσες να φροντίσεις τον πατέρα σου χωρίς φακελάκι. Μέσα σε ατμόσφαιρα θυμού, ενοχής, εκδίκησης και ματαίωσης παρελαύνουν ο υδραυλικός κι ο ηλεκτρολόγος που δεν σου έδωσαν ποτέ απόδειξη, ο εφοριακός που τα έπιασε για να κλείσεις τα βιβλία, ο δικηγόρος με τα παράβολα, ο ταξιτζής με την τριπλή κούρσα, ο διαχειριστής με τα κοινόχρηστα, ο συνάδελφος με την τράκα τσιγάρο, ο ψιλικατζής που δεν μετράει σωστά τα ψιλά.
Αλλά τι σημαίνει να βγάλω συμπέρασμα μέσα σε συνθήκες τέτοιας κρίσης; Σημαίνει μόνο ένα πράγμα: ξαναγυρνάω να σκεφτώ πολιτικά. Δύσκολο, ωστόσο δεν υπάρχει άλλος τρόπος να παραμείνουμε κοινωνία, δηλ. να καταλήξουμε σε ένα πολιτικό συμπέρασμα αν θέλουμε να διατηρήσουμε ως χώρα και κοινότητα ανθρώπων τα βασικά στοιχεία της δημόσιας σφαίρας: τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, την οργάνωση του κράτους, τις ελευθερίες. Κοινωνία σημαίνει βέβαια και πολλά άλλα, όπως ασφάλεια, αίσθημα δικαίου, ανοχή, κοινωνική αλληλεγγύη. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν τα τρία βασικά στοιχεία της δημόσιας σφαίρας που προαναφέραμε. Πάνω τους στηρίζεται το περίφημο κοινωνικό συμβόλαιο της πολιτικής τάξης με τους πολίτες. Δεν πρόκειται για θεωρητικό σχήμα, χωρίς αυτά απλώς δεν μπορεί να λειτουργήσει η καθημερινότητα.
Σήμερα, μέσα στο χαλασμό και την αναμπουμπούλα, βρισκόμαστε σε μια τέτοια διαπραγμάτευση που το αποτέλεσμά της θα κρίνει την πορεία της χώρας. Η διαπραγμάτευση αυτή γίνεται μέσα από πολλαπλές κρίσεις και συγκρούσεις συμφερόντων, από αντιστάσεις, ψέματα και κατασκευασμένες αλήθειες. Κάποιοι λίγοι προσπαθούν να κερδίσουν, οι περισσότεροι να μη χάσουν, ορισμένοι σπεκουλάρουν ποντάροντας στη συμμετοχή τους στις νέες ελίτ και τα προνόμια που θα τους εξασφαλιστούν. Η οικονομική κρίση είναι η πιο ορατή, αλλά όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι γύρω και μέσα μας οι κρίσεις πολλαπλασιάζονται οδηγώντας στην κατάρρευση ολόκληρα οικοδομήματα πεποιθήσεων, ηθικών κανόνων, τρόπων ζωής, σχεδίων και προσδοκιών.
Οι απανταχού νεοφιλελεύθεροι προσβλέπουν εδώ και χρόνια στην αλλαγή του μοντέλου που θα οδηγήσει από τον κεϋνσιανό καπιταλισμό, στην απόλυτη κυριαρχία της αγοράς με την ελαχιστοποίηση του κράτους. 50 χρόνια μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο προσπαθούν να σβήσουν την ιστορία της Ευρώπης και μαζί της την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα που ταυτίζονται με την ιδιότητα του πολίτη. Αλλά αυτά οικοδόμησαν την Ευρώπη και το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Η ανανέωση του μοντέλου στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης δεν καθιστά αναγκαστική την καταστροφή του. Αυτό αποτελεί πολιτική επιλογή που οι νεοφιλελεύθεροι επιδιώκουν προσδοκώντας μεγαλύτερα κέρδη και την πραγματοποίηση του ονείρου τους: να αποδείξουν ότι οι κοινωνίες δεν υπάρχουν, αλλά εφευρέθηκαν από τους ρομαντικούς.
20 χρόνια μετά την κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989 και την επώδυνη πορεία τους προς την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, η συνολική αποδιάρθρωση των δομών της χώρας μας μοιάζει να αποτελεί μια νέα επιχείρηση αναδιάταξης στο εσωτερικό της Ευρώπης. Ο τρόπος και τα μέσα που έχουν επιλεγεί δεν είναι ανεξάρτητα από τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος τα τελευταία χρόνια. Αυτό που ζούμε σήμερα δεν είναι μια μεταρρύθμιση εκσυγχρονισμού της χώρας, μια σύγκλιση με τον πυρήνα ενός πετυχημένου μοντέλου ανάπτυξης. Ένα τέτοιο σχέδιο δεν φαίνεται να απασχόλησε την κυβέρνηση ή τους συνομιλητές της, που έσβησαν τον εκσυγχρονισμό από το λεξιλόγιό τους φροντίζοντας να πάρουν εξαρχής τις αποστάσεις. Αυτό που ζούμε είναι η δοκιμή σε ευρωπαϊκό έδαφος ενός υβριδικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου με τεράστιες πολιτικές συνέπειες. Το πειραματόζωο, όποια κι αν είναι η τύχη του, θα επηρεάσει το σύνολο της ΕΕ και την πορεία των άλλων χωρών.
Οι κρίσεις κάποτε τελειώνουν, αλλά η διαπραγμάτευση που έχει γίνει στη διάρκειά τους είναι αυτή που κρίνει τη νέα κανονικότητα. Τα 2 τελευταία χρόνια, η διαπραγμάτευση γίνεται χωρίς σχέδιο, χωρίς κανόνες. Οι παίκτες που κλήθηκαν να εμπλακούν είναι ασύμμετροι σε μέγεθος και το γήπεδο έχει μετατραπεί σε αρένα. Η πολιτική διαχείριση δεν άντεξε το βάρος του έργου και της απερισκεψίας της. Η κοινωνία διαισθάνθηκε τον κίνδυνο και πρόσφερε πολιτικό χρόνο και ανοχή, ελπίζοντας σε μια διαχείριση εξόδου. Αλλά δεν υπήρχε το πολιτικό κεφάλαιο που θα τα αξιοποιούσε. Έτσι γράφτηκε το δικό μας πρόσφατο καπιταλιστικό (τι ειρωνεία!) 1989. Μια κατάρρευση ανάλογη εκείνης των σοσιαλιστικών χωρών, που επιφυλάσσει στους πολίτες της αντίστοιχη τύχη. Η ιστορία, με τη γνωστή πανουργία της, αντέστρεψε τους όρους, ώστε να είμαστε η μονη χώρα που έζησε δύο 1989 και μάλιστα το δεύτερο σαν δράμα (για να μην ξεχνάμε το πρώτο, το επονομαζόμενο «βρόμικο», εκείνο της ντόπιας κωμωδίας).
«Το ότι κρίθηκε προφυλακιστέος ο Νίκος Ρωμανός για την έκρηξη στους Αμπελόκηπους δεν προκάλεσε έκπληξη σε κανέναν. Μόνον βαθιά απογοήτευση. Για την Ελληνική Δικαιοσύνη…»
12°
