Συνήθως αυτά συμβαίνουν ξαφνικά, σαν να μπήκε ο χειμώνας ή ήρθαν τα γηρατειά. Μπορεί να είναι νωρίς το βράδυ, πριν τελειώσουν οι ειδήσεις. Η οθόνη φωτίζει την αηδία στο πρόσωπό σου και κλείνεις το παράθυρο για να μην μπει η πρώτη ψύχρα. Ίσως πάλι είναι πρωί, στο μποτιλιάρισμα. Ακούς έναν ηλίθιο στο ραδιόφωνο και βλέπεις τον άλλον να σκαλίζει τη μύτη του – αν δεν είσαι εσύ ο ίδιος στον καθρέφτη. Δεν αποκλείεται να είσαι στη σκάλα του μετρό, να ελίσσεσαι σε κάποιο πεζοδρόμιο, να περιμένεις στην ουρά για ένα λογαριασμό που θεωρείς μεγάλο και άδικο. Όμως η αλήθεια έρχεται τόσο ξαφνικά, λες και θέλει να σου κάνει έκπληξη. Είναι η στιγμή που καταλαβαίνεις πως μισείς τα πάντα και πάνω απ’ όλα αυτό τον τόπο. Στην αρχή τρομάζεις. Παραδέχεσαι ότι το ήξερες από παλιά. Βάλτε τα χέρια στα αυτιά σας. Κλείστε και τα μάτια. Μην επιτρέψετε στη δίνη των γεγονότων να σας αγγίξει. Δεν σας ενδιαφέρουν οι εκλογές, δεν ακούτε τα μέτρα, έχετε ξεχάσει το άγχος σας. Δεν βλέπετε κανένα χρώμα, δεν διακρίνετε λυγμούς στις κραυγές. Τι μένει κάτω από όλα αυτά; Μίσος. Τόσο καθαρό, όσο το αγνό παρθένο ελαιόλαδο της πατρίδας μας. Και αν δεν είναι μίσος, είναι αδιαφορία, παραίτηση, κυνισμός. Υπάρχει κάτι χειρότερο από το να χάνεις την ελπίδα σου: να μην έχεις διάθεση να πας να τη βρεις. Αλλά ναι, αν οι περισσότεροι από μας πρέπει να διαλέξουμε μόνο μία λέξη για να περιγράψει αυτό που βρίσκεται μέσα μας, τότε το μίσος είναι μία δίκαιη και ακριβής επιλογή.
Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Πρέπει να είναι η μοναδική θεσμική αναφορά στην έννοια του πατριωτισμού, αλλά εκεί πάνω χτίζονται κοινωνίες και λειτουργούν κράτη. Και όμως, ο πατριωτισμός δεν είναι καν ένστικτο. Είναι ένα αφηρημένο συναίσθημα, διαφορετικό στον καθένα. Μπορεί να μην έχουμε όλοι την ίδια άποψη περί φιλοπατρίας, αλλά συνήθως σε ένα κράτος συμφωνούμε στα βασικά – στο σεβασμό συμβόλων, σε ρίγη που μεταγγίζονται στο αίμα από την παιδική ηλικία και στην κοινή ανάγνωση της, πάντα ένδοξης, ιστορίας. Δείτε τι συμβαίνει εδώ. Ο πατριωτισμός μας αντλεί συναίσθημα από κίονες που μετατρέπονται σε καμπαναριά που ευλογούν γενναίους πριν τη μάχη. Μπορεί να έχετε πολλές ιστορικές και αισθητικές ενστάσεις, αλλά θα παραδεχθείτε ότι όλα όσα κάνουν υπερήφανο το μέσο Έλληνα βρίσκονται συνήθως σε μουσεία. Στην Ελλάδα ο πατριωτισμός θρέφεται από το παρελθόν, παραβλέπει το παρόν και παριστάνει πως δεν υπάρχει μέλλον. Από εκεί δεν ξεκινούν όλα; Ο πατριωτισμός των Ελλήνων τιμά το φόρο αίματος των προγόνων, πλην όμως αρνείται να πληρώσει το δικό του φόρο, που είναι μόνο σε μετρητά. Ο Έλληνας στην πραγματικότητα δεν αγαπάει την πατρίδα του, λατρεύει το παρελθόν της. Κοιτάξτε γύρω σας και προσπαθήστε να βρείτε σημάδια αγάπης προς αυτή την πατρίδα. Αν η κακογουστιά δεν σας λέει την αλήθεια, θα σας την πουν οι μπαζωμένες ακτές και οι φοροφυγάδες, οι χωματερές και οι λαμογιές, τα καφέ σπίτια με τα κάγκελα στην ταράτσα, το ρημαγμένο δημόσιο και οι ξεδοντιασμένοι θεσμοί. Λες και ποτέ δεν αγαπήσαμε την πατρίδα και αυτή μας το ανταποδίδει. Θέμα παιδείας ή αποτέλεσμα συνθηκών; Απ’ όλα είναι. Αλλά αυτό δεν μας ενδιαφέρει τώρα. Εσείς παραμένετε με τα χέρια στα αυτιά και τα μάτια κλειστά, να βλέπουν μόνο το μίσος. Πώς γίνεται, λοιπόν, να σώσεις μία πατρίδα που στην ουσία μισείς; Είναι η αντίφαση που δεν μπορεί να τεθεί σε κανένα συμβούλιο, ούτε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Όσο δραματικός και αν γίνει ο Βενιζέλος, οι μικρές και μεγάλες τραγωδίες τον έχουν ξεπεράσει. Αυτοί που σήμερα καλούνται να σώσουν την πατρίδα είναι εκείνοι που στην αλήθεια τη μισούσαν, τη γονάτισαν τσιμπώντας μικρά ή μεγάλα κομμάτια από το σώμα της. Και όσοι δεν μισούσαν χθες, βγάζουν αφρούς σήμερα. Εδώ ο πατριωτισμός δεν αρκεί ως κίνητρο και το ένστικτο της επιβίωσης λειτουργεί μόνο ατομικά. Αν δεν μισείς αυτή την πατρίδα, αισθάνεσαι ότι σε μισεί αυτή. Για ποιο λόγο να τη σώσεις;
12°
