Πώς να σωθεί το ευρώ

Το κείμενο αυτό είναι μετάφραση του editorial αυτής της εβδομάδας, του έγκυρου βρετανικού περιοδικού Economist. Αξίζει να το διαβάσει κανείς, παρά την έκτασή του, για να καταλάβει μια από τις κυρίαρχες και ενδιαφέρουσες απόψεις για την ευρωπαϊκή και ελληνική κρίση χρέους που διαμορφώνονται στην Ευρώπη.

Τόσο σοβαρή, τόσο απειλητική, τόσο ασταμάτητη έχει γίνει η κρίση, που ακόμη και η συζήτηση περί διάσωσης πυροδοτεί έναν συνεχώς αυξανόμενο πανικό. Οι επενδυτές έχουν μυριστεί ότι οι ηγέτες της Ευρώπης είναι απρόθυμοι να κάνουν ό,τι χρειάζεται. Ωστόσο, εκτός κι αν οι πολιτικοί ενεργήσουν γρήγορα για να πείσουν τον κόσμο ότι η επιθυμία τους να διατηρήσουν το ευρώ, είναι μεγαλύτερη από την ικανότητα των αγορών να στοιχηματίσουν εναντίον του, το ενιαίο νόμισμα αντιμετωπίζει καταστροφή. Καθώς οι γραμμές πίστωσης μπλοκάρουν και οι «απ’ έξω» καλούν σε δράση, δεν είναι μόνο το ευρώ που βρίσκεται σε κίνδυνο, αλλά το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας.

Το ότι τόσα πολλά εξαρτώνται από την ηγεσία των Ευρωπαίων πολιτικών, που με συνέπεια υποτιμούν αυτό που αντιμετωπίζουν, απoτελεί μια αφυπνιστική σκέψη. Αλλά ο μόνος τρόπος για να σταματήσει το καθοδικό σπιράλ τώρα, είναι μια πράξη ανώτερης συλλογικής βούλησης από τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης, να ανεγείρουν ένα τείχος οικονομικών μέτρων για να αποτρέψουν την κρίση και να θέσουν τη διακυβέρνηση του ευρώ σε μια πιο υγιή βάση.

Το κόστος θα είναι μεγάλο. Λίγοι, και λιγότερο από όλους αυτή η εφημερίδα, θέλουν είτε μεγάλη παρέμβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές ή μια μεγάλη μεταφορά εθνικής κυριαρχίας στην Ευρώπη. Ούτε είναι πολλοί αυτοί που καλωσορίζουν ένα μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των 17 χωρών της ζώνης του ευρώ και των υπόλοιπων δέκα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απλά οι εναλλακτικές είναι πολύ χειρότερες. Αυτή είναι η ωμή αλήθεια που η Angela Merkel πρέπει επειγόντως να εξηγήσει στους συμπατριώτες της.

Η αποτυχία της λιτότητας και η προσποίηση

Μια διάσωση πρέπει να κάνει τέσσερα πράγματα γρήγορα. Κατ' αρχάς, πρέπει να κάνει σαφές ποιες από τις κυβερνήσεις της Ευρώπης έχουν πρόβλημα ρευστότητας και ποιες αδυνατούν να εξοφλήσουν το χρέος τους δίνοντας απεριόριστη υποστήριξη στις πρώτες, αλλά αναδιαρθρώνοντας το χρέος αυτών που δεν πρόκειται ποτέ να το ξεπληρώσουν. Δεύτερον, πρέπει να στηρίξει τις τράπεζες της Ευρώπης για να διασφαλιστεί ότι μπορούν να αντέξουν στη χρεοκοπία μιας χώρας. Τρίτον, πρέπει να στρέψει τη μακροοικονομική πολιτική της ευρωζώνης, από την εμμονή της στην ατζέντα της περικοπής δαπανών προς μια αναπτυξιακή ατζέντα. Και τέλος, θα πρέπει να ξεκινήσει τη διαδικασία σχεδιασμού ενός νέου συστήματος για μην δημιουργηθεί ένα τέτοιο χάος ποτέ ξανά.

Το τέταρτο μέρος θα πάρει πολύ χρόνο για να ολοκληρωθεί και θα περιλαμβάνει νέες συνθήκες και την έγκριση από τα κοινοβούλια και τους ψηφοφόρους. Τα άλλα πρέπει να αποφασιστούν γρήγορα (ας πούμε μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο που οι αγορές είναι κλειστές), με σαφή στόχο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να δράσουν από κοινού για να σταματήσει ο σημερινός φαύλος κύκλος του πανικού, κατά τον οποίο η αδυναμία των δημοσίων οικονομικών, η εύθραυστες τράπεζες και οι ανησυχίες για χαμηλή ανάπτυξη ανατροφοδοτούν το ένα το άλλο.

Μέχρι στιγμής η αντίδραση της ευρωζώνης έχει βασιστεί σε μεγάλο βαθμό σε δύο πράγματα: λιτότητα και προσποίηση. Η απότομη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων έχει την προτεραιότητα, εξ ου και η αύξηση των φόρων και οι περικοπές δαπανών. Αλλά αυτή η τεράστια συλλογική δημοσιονομική περιστολή είναι αυτοκαταστροφική. Οδηγώντας αποδυναμωμένες οικονομίες σε ύφεση το μόνο που κάνεις είναι να αυξάνεις τις ανησυχίες, τόσο για τα εθνικά χρέη όσο και για τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η μείωση των δαπανών μόνη της δεν αγγίζει την πραγματική αιτία του χάους, που είναι η απώλεια της αξιοπιστίας.

Η Ιταλία και η Ισπανία είναι στο στόχο, όχι γιατί τα οικονομικά τους έχουν επιδεινωθεί ξαφνικά, αλλά επειδή οι επενδυτές αισθάνονται ότι μπορεί να αναγκαστούν να κάνουν στάση πληρωμών. Για αυτή την απώλεια της εμπιστοσύνης, υπεύθυνη είναι η προσποίηση. Οι ηγέτες της Ευρώπης έχουν κατ’ εξακολούθηση αρνηθεί ότι η Ελλάδα αδυνατεί να πληρώσει τα χρέη της (όταν όλοι γνωρίζουν ότι έτσι είναι), παραλείποντας να χαράξουν μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα της και στην Ισπανία και την Ιταλία οι οποίες έχουν πρόβλημα ρευστότητας. Η δικαιολογία είναι ότι μια ελληνική αναδιάρθρωση μπορεί να μεταδοθεί. Στην πραγματικότητα αρνούμενοι το αναπόφευκτο υπονομεύουν τις δεσμεύσεις τους προς τις χώρες που είναι σε θέση να αποπληρώσουν τα χρέη τους.

Αντί της λιτότητας και της προσποίησης, μια αξιόπιστη διάσωση θα πρέπει να ξεκινήσει με ανάπτυξη και όπου αυτό είναι αναπόφευκτο, μια σοβαρή αναδιάρθρωση. Η Ευρώπη πρέπει να κρίνει έντιμα σε ποια πλευρά της διαχωριστικής γραμμής βρίσκεται η κάθε χώρα. Η Ελλάδα, η οποία σαφώς αδυνατεί να ξεπληρώσει το χρέος της, θα πρέπει να έχει μια σκληρή αλλά ομαλή διαγραφή. Ο τελευταίος, ανεπαρκής σχεδιασμός για ένα δεύτερο ελληνικό δάνειο ο οποίος συμφωνήθηκε στη σύνοδο κορυφής του Ιουλίου, θα πρέπει να πεταχτεί στα σκουπίδια και να ξαναγραφεί. Αλλά για όλα τα υπόλοιπα μέλη του ευρώ (και με τα σημερινά νούμερα η Πορτογαλία είναι μόλις μέσα στο στρατόπεδο των φερέγγυων χωρών) πρέπει να υπάρξει υπεράσπιση με συντριπτική οικονομική «δύναμη πυρός». Όλες οι ταραγμένες οικονομίες, φερέγγυες ή αφερέγγυες, χρειάζονται ένα ανανεωμένο πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και απελευθέρωση. Η απελευθέρωση των υπηρεσιών και επαγγελμάτων, η ιδιωτικοποίηση εταιριών, η μείωση της γραφειοκρατίας και η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την ανανέωση της ανάπτυξης-και αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να μειωθούν τα χρέη.

Πώς να προληφθεί η μετάδοση; Μια ελληνική στάση πληρωμών θα απειλήσει πολλές τράπεζες, όχι μόνο στην Ελλάδα: οι αγορές αυτή την εβδομάδα έβαλαν στο στόχαστρο γαλλικές τράπεζες, που κατέχουν νοτιοευρωπαϊκό χρέος. Επιπλέον, οι χώρες που μπορούν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους χρειάζονται χώρο να αναπνεύσουν και να προωθήσουν τις μεταρρυθμίσεις. Αυτό δείχνει ότι δύο μέτρα πρέπει να συμφωνηθούν ταυτόχρονα: ένα σύστημα για να ενισχυθούν οι τράπεζες, το οποίο μπορεί να πάρει μήνες για να τεθεί σε εφαρμογή και μια στιβαρή υπόσχεση για την υποστήριξη των κυβερνήσεων, που πρέπει να είναι άμεση.

Η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών της Ευρώπης πρέπει να βασίζεται σε σωστά τεστ αντοχής (τα οποία θα πρέπει να περιλαμβάνουν αυτή τη φορά πιθανή ελληνική στάση πληρωμών). Ορισμένες τράπεζες μπορεί να είναι σε θέση να συγκεντρώσουν χρήματα στο χρηματιστήριο, αλλά οι πιο ευάλωτες, θα χρειαστούν κυβερνητική βοήθεια. Χώρες του πυρήνα του ευρώ όπως η Γερμανία και η Ολλανδία έχουν αρκετά μετρητά για να φροντίσουν τις δικές τους τράπεζες, αλλά οι περιφερειακές πιθανόν να χρειαστούν τα χρήματα της ευρωζώνης. Στην ιδανική περίπτωση αυτά θα προέλθουν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), του οποίου η επανασύσταση ήταν το πιο χρήσιμο πράγμα που προέκυψε από τη σύνοδο κορυφής του Ιουλίου. Αλλά είναι επίσης λογικό να δημιουργηθεί ένα τραπεζικό fund και μια τραπεζική εποπτική αρχή στην ευρωζώνη. Αυτό είναι μέρος της πιο μακροπρόθεσμης θεσμικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η ΕΚΤ θα μπορούσε να βοηθήσει τις τράπεζες δεσμευόμενη για την παροχή απεριόριστης ρευστότητας για όσο χρόνο απαιτείται, αντί για κυλιόμενα εξάμηνα δάνεια, όπως τώρα.

Το μεγάλο τείχος προστασίας της Ευρώπης

Τίποτε από αυτά δεν θα λειτουργήσει, εκτός κι αν οι Ευρωπαίοι δημιουργήσουν ένα τείχος προστασίας γύρω από τις κυβερνήσεις που μπορούν να αποπληρώσουν το χρέος τους. Αυτό σημαίνει στήριξη του δημοσίου χρέους της ευρωζώνης. Η Ισπανία και η Ιταλία οφείλουν 2,5 τρισεκατομμύρια ευρώ. Τι θα συμβεί αν οι αγορές τρομοκρατηθούν με το Βέλγιο ή τη Γαλλία; Κάποιοι υποστηρίζουν ένα σύστημα ευρώ-ομολόγων στο οποίο το χρέος κάθε χώρας θα είναι εγγυημένο από όλες τις άλλες. Αλλά η πολιτική εποπτεία που διασφαλίζει ότι σπάταλες χώρες δεν θα εξανεμίζουν τα χρήματα των άλλων, θα χρειαστεί χρόνια για να δημιουργηθεί και ένα πράγμα που δεν έχει η ευρωζώνη είναι χρόνος. Η απάντηση είναι η στροφή προς το μόνο όργανο που μπορεί να αντιμετωπίσει με αξιοπιστία μια συλλογική απώλεια της εμπιστοσύνης σε τέτοια κλίμακα.

Η ΕΚΤ πρέπει να δηλώσει ότι υποστηρίζει όλα τα κρατικά χρέη των φερέγγυων χωρών και ότι είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει απεριόριστους πόρους για να αντιμετωπίσει τον πανικό στην αγορά. Αυτό είναι συνεπές με το σκοπό της ΕΚΤ για τη διασφάλιση των τιμών και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της ευρωζώνης στο σύνολό της. Εφ' όσον οι κυβερνήσεις παραμείνουν φερέγγυες και η τράπεζα πουλήσει τα ομόλογα πίσω στην αγορά μετά την κρίση, αυτό δεν ισοδυναμεί με μετατροπή δημοσίου χρέους σε χρήμα. Στο σημερινό υφεσιακό κόσμο, η ΕΚΤ θα μπορούσε να αγοράσει αρκετά τρισεκατομμύρια ευρώ ομολόγων χωρίς να προκαλέσει πληθωρισμό.

Ακόμα κι έτσι, αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα. Οι Γερμανοί παράγοντες της ΕΚΤ έχουν αρχίσει να παραιτούνται σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την όποια περιορισμένη αγορά ομολόγων έχει γίνει μέχρι στιγμής. Φοβούνται όχι μόνο ότι το νεοπαγές ίδρυμα κινδυνεύει με απώλεια της αξιοπιστίας του, αλλά ότι η ΕΚΤ η οποία είναι ανεξάρτητη αλλά και μη εκλεγμένη θα μπορούσε να εμπλακεί σε πολιτικές αποφάσεις – ειδικά με το να κηρύξει μια χώρα πτωχευμένη και να την αποκόψει. Και οι δύο αυτοί μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι είναι πραγματικοί, αλλά είναι κατά πολύ μικρότεροι από την ανάγκη να σταματήσει η μάστιγα. Θα ήταν ανοησία αν η επιμονή της ΕΚΤ στη νομισματική αυστηρότητα οδηγούσε, για παράδειγμα, σε μια Ιταλική στάση πληρωμών και μια παγκόσμια ύφεση.

Μια κακή λύση ή μια πολύ χειρότερη;

Προτείνετε το σχέδιό μας σε πολλούς Ευρωπαίους, Γερμανούς πιστωτές, χρεωμένους Έλληνες ή ευρωσκεπτικιστές Βρετανούς και μπορεί να γκρινιάξουν ότι δεν είναι ό,τι τους είχαν υποσχεθεί, όταν δημιουργήθηκε το ευρώ. Αυτό είναι εντελώς αλήθεια αλλά δυστυχώς άσχετο. Το θέμα τώρα, δεν είναι αν το ευρώ παρουσιάστηκε παραπλανητικά ή αν ήταν μια κάκιστη ιδέα εξ’ αρχής, αλλά αν αξίζει να σωθεί. Θα ήταν φθηνότερο να διαλυθεί τώρα; Και είναι το μακροπρόθεσμο πολιτικό κόστος του επανασχεδιασμού της Ευρώπης για να σωθεί το ευρώ πολύ μεγάλο;

Η απογοητευτική αλήθεια για το ενιαίο νόμισμα είναι ότι το να μπεις είναι πολύ πιο εύκολο από το να βγεις. Από νομική άποψη, το ευρώ δεν έχει καμία ρήτρα εξόδου. Εάν η Ελλάδα εγκατέλειπε, αγνοώντας το νόμο, όπως είναι ακόμα πιθανό να υποχρεωθεί να κάνει, θα υποστεί τραπεζικό πανικό καθώς οι καταθέτες θα αποσύρουν τα ευρώ τους πριν αυτά μετατραπούν υποχρεωτικά σε υποτιμημένες δραχμές. Θα πρέπει να επιβάλλει ελέγχους κεφαλαίων. Ελληνικές επιχειρήσεις με διεθνείς λογαριασμούς θα αντιμετώπιζαν χρεοκοπία καθώς ξαφνικά θα έμεναν χωρίς μετρητά για να τους καλύψουν, και η πίεση σε άλλες ευαίσθητες χώρες θα αυξανόταν. Γι' αυτό είμαστε υπέρ της αναδιάρθρωσης για την Ελλάδα, αλλά αφήνοντάς τη να παραμείνει στο ευρώ.

Εάν, από την άλλη πλευρά, μια ισχυρή χώρα όπως η Γερμανία αποχωρούσε από το ευρώ, πιθανώς παίρνοντας μαζί της άλλες ισχυρές χώρες, το αποτέλεσμα θα ήταν εξίσου τρομερό. Το νέο σκληρό νόμισμα θα εκτοξευτεί χτυπώντας τους Γερμανούς εξαγωγείς. Η αναστάτωση στην αγορά της ζώνης του ευρώ θα χτυπήσει τις εξαγωγικές αγορές καθώς οι βόρειες επιχειρήσεις θα γίνουν λιγότερο ανταγωνιστικές. Γερμανικές τράπεζες και επιχειρήσεις, σε μια αντεστραμμένη εικόνα του τι θα συμβεί στην Ελλάδα, θα υποφέρουν από την απότομη υποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων τους εκτός της ζώνης του νέου σκληρού νομίσματος. Και ότι απομείνει από το παλιό ευρώ πάλι θα μπορούσε να διαλυθεί καθώς η Ιταλία ή η Ισπανία δεν θα ήθελαν να έχουν καμία σχέση με την Ελλάδα. Μέσα σε συντρίμμια αθετημένων συνθηκών, άγριες διακυμάνσεις ισοτιμιών και πικρές αντεγκλήσεις, η ενιαία αγορά της Ευρώπης θα μπορούσε να καταρρεύσει, και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση- ο βράχος της μεταπολεμικής σταθερότητας της ηπείρου-θα μπορούσε να αρχίσει να καταρρέει.

Το να βάλεις ξερά νούμερα σε όλα αυτά είναι δύσκολο. Οι αναλυτές της τράπεζας UBS εκτιμούν ότι η διάσπαση του ευρώ θα μπορούσε να κοστίσει σε μια περιφερειακή χώρα 40-50% του ΑΕΠ κατά το πρώτο έτος, και σε μια χώρα του πυρήνα του ευρώ 20-25%. Ναι, αυτό είναι μια εικασία (όπως είναι οι διάφορες εκτιμήσεις για τις διαρκείς δαπάνες της διάλυσης και εκείνων μιας νέας διάσωσης χώρας κατά τα επόμενα έτη). Αλλά ο άμεσος λογαριασμός της διάλυσης του ενιαίου νομίσματος θα είναι σίγουρα σε τρισεκατομμύρια ευρώ. Αντίθετα, μια επιτυχημένη διάσωση θα φαινόταν σαν ευκαιρία. Προσθέστε μαζί τα χρήματα που έχουν ήδη δαπανηθεί για τις διασώσεις, με όσα χρειαστούν για την ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών και τυχόν απώλειες για την ΕΚΤ, και το σύνολο θα ανέλθει μόνο σε κάποιες εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Εάν η παρέμβαση της ΕΚΤ είναι τολμηρή και αξιόπιστη ίσως δεν θα χρειαζόταν καν να αγοράσει τόσα πολλά ομόλογα γιατί οι επενδυτές θα έμπαιναν και πάλι στο παιχνίδι. Εν ολίγοις η ευρωζώνη, θα ήταν απερίσκεπτο να φλερτάρει με την κατάρρευση, όταν μια οικονομικά ανεκτή διάσωση είναι δυνατή.

Οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα μπορούσαν να δεχθούν ότι το άμεσο κόστος του σχεδίου μας για τη διάσωση είναι μικρότερο από αυτό της διάλυσης. Αλλά αυτό που απεχθάνονται είναι η ιδέα ότι οι απερίσκεπτοι Ιταλοί και Πορτογάλοι θα ξεμπέρδευαν εύκολα. Ασφαλείς, γνωρίζοντας ότι η ΕΚΤ στηρίζει τα ομόλογά τους, θα μπορούσαν να αποφύγουν τις μεταρρυθμίσεις και τη συμμόρφωση.

Δύο κίνδυνοι απορρέουν από αυτό. Ο άμεσος (και πραγματικός), είναι οι εξαγριωμένοι Γερμανοί να θελήσουν η Ελλάδα να πεταχτεί (ή να υποχρεωθεί να φύγει) εκτός ευρώ για να φοβηθούν οι υπόλοιποι. Ένα τέτοιο τρομακτικό γεγονός θα φοβίσει πραγματικά την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, αλλά μια απειλή για αποπομπή της Ιταλίας ή της Ισπανίας θα ήταν κενή: είναι πολύ μεγάλες και πολύ σφιχτά δεμένες με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Απλά πετώντας έξω την Ελλάδα, επειδή θα ήταν βολικό, θα υπονόμευε οριστικά την ασφάλεια των μικρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκτός αυτού, μόλις η Ελλάδα κάνει στάση πληρωμών και αναδιάρθρωση, η οικονομία της έχει καλές πιθανότητες για ένα αξιόπιστο ξεκίνημα στο μακρύ ταξίδι της προς την οικονομική ευρωστία.

Ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος έχει να κάνει με «περισσότερη Ευρώπη». Οι οπαδοί της πολιτικής ολοκλήρωσης, λένε ότι ο μόνος τρόπος για να επιβάλουν πειθαρχία είναι η δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Ίσως μια δημοσιονομική ένωση που θα εποπτεύει την έκδοση κοινών ομολόγων ευρώ; Ή ένας νέος εποπτικός ρόλος για τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης, ή, Θεός φυλάξοι, το άχρηστο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο; Κάπου πίσω από αυτό αιωρείται η ιδέα ότι οι «μέσα» θα είναι πλέον σε θέση να είναι τα αφεντικά των «έξω». Οι δέκα χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σουηδίας, της Πολωνίας και της Βρετανίας, που κράτησαν το δικό τους νόμισμα, μπορεί να αντιμετωπίσουν μια επιλογή: να ενταχθούν στο ευρώ ή να αποκλειστούν από ένα νέο «πυρήνα της Ευρώπης», ο οποίος στην πραγματικότητα θα καθορίζει τις πολιτικές. Και - καθώς μιλάμε για την Ευρώπη - υπάρχει κάθε πιθανότητα οι πολιτικοί να προσπαθήσουν να αποφύγουν τη συζήτηση με τους ψηφοφόρους τους.

Ο Economist παραδέχεται ότι το σχέδιο διάσωσής μας ξεκινά με ένα δημοκρατικό έλλειμμα που πρέπει να διορθωθεί, εάν τα βήματα με στόχο τη στενότερη δημοσιονομική ένωση πρόκειται να λειτουργήσουν. Αλλά πρέπει να υπάρχουν τρόποι για τις καλές κυβερνήσεις να αναγκάσουν τις κακές να παραμείνουν στη γραμμή ότι δεν απαιτείται η κατασκευή ενός τεραστίου νέου ομοσπονδιακού υπερκράτους. Οι Ολλανδοί έχουν προτείνει έναν Επίτροπο στις Βρυξέλλες, με δικαίωμα βέτο στις δημοσιονομικές υπερβολές των χωρών, που θα επιβάλει τις αποφάσεις του με το νόμο. Η κ. Μέρκελ έχει προτείνει να παρέχεται στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων το δικαίωμα να επιβάλει ορθή οικονομική συμπεριφορά. Αυτά είναι μεγάλα βήματα – μη γελιέστε - διότι συνεπάγονται τροποποιήσεις συνθηκών και θα πρέπει να «πουληθούν» στους ψηφοφόρους. Αλλά υπολείπονται κατά πολύ των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.

κ. Μέρκελ, είναι η ώρα να εξηγήσετε τις επιλογές

Οι «έξω» ειδικά, είναι πιθανό να ανησυχούν για όλα αυτά. Το ίδιο ισχύει και για αυτή την εφημερίδα. Αλλά η εναλλακτική λύση μπορεί να είναι η κατάρρευση όχι μόνο του ενιαίου νομίσματος, αλλά της ενιαίας αγοράς και το σύνολο του ευρωπαϊκού project. Το ευρώ έχει φτάσει σε σημείο, όπου κανείς δεν πρόκειται να πάρει αυτό που θέλει - κάτι που πρέπει να διευκρινιστεί στους Γερμανούς περισσότερο από οποιονδήποτε. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 18 μηνών έχουν απρόθυμα υποστηρίξει «μισές» διασώσεις τη μια πίσω από την άλλη και ο λογαριασμός έχει ανέβει. Σε τελική ανάλυση η εμπιστοσύνη και η αξιοπιστία είναι το παν. Το να υποστηρίξει η ΕΚΤ λιγότερο συνετές χώρες ίσως δεν είναι επιθυμητό για τους Γερμανούς. Αλλά το να αφεθεί το ευρώ να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη είναι πολύ πολύ χειρότερο. Πείτε το αυτό καθαρά στους ψηφοφόρους σας κυρία Μέρκελ.

 μτφ: ΒΚ