Φόρος τιμής σ' έναν μακρινό δάσκαλο

Υπάρχει ένας στίχος του Σεφέρη, από το εξαιρετικό ποίημα «Η τελευταία μέρα» που μιλάει για «γέροντες δασκάλους που μας άφησαν ορφανούς». Ο στίχος αυτός έρχεται πάντα στο μυαλό μου όποτε πεθαίνει κάποιος από τους ελάχιστους ανθρώπους που θεωρώ ότι διαμόρφωσαν τη σκέψη μου. Ήρθε και τώρα, εντονότατα, με το θάνατο του Λεωνίδα Κύρκου (όλο το ποίημα εδώ, από το φίλο μου Νίκο Σαραντάκο ).

Κατανοώ ότι το όνομα «Λεωνίδας Κύρκος» δε λέει και πολλά σε αναγνώστες κάτω των 40 ή άσχετους με την πολιτική, ειδικά με το κομμουνιστικό κίνημα. Σήμερα που ο υπαρκτός σοσιαλισμός έχει καταρρεύσει στην Ευρώπη, δεν έχει και μεγάλη σημασία ότι παλιότερα, μια χούφτα Έλληνες κομμουνιστές τόλμησαν και αμφισβήτησαν τη χώρα του Λένιν και του Στάλιν, μίλησαν για μαρξισμό σε ελληνικές συνθήκες, ευαγγελίστηκαν ειρηνικό δρόμο προς το σοσιαλισμό, ανέπτυξαν ντόπια ελληνική πολιτική σκέψη, επέλεξαν τη συμμετοχή στην (τότε) ΕΟΚ, εγκατέλειψαν το σφυροδρέπανο και σκέφτηκαν ρεαλιστικά και αντιλαϊκιστικά. Ο Λεωνίδας Κύρκος, όμως -όπως αρκετοί άλλοι- το κάνανε. Και φτιάξανε το ΚΚΕ εσωτερικού, που λανσάρισε στην ελληνική πολιτική την έννοια της «ανανέωσης» στην αριστερά, κάνοντας το Χαρίλαο Φλωράκη, γραμματέα τότε του ΚΚΕ, να πει ότι ανατριχιάζει. κάθε φορά που ακούει τη λέξη «ανανέωση».

Εγώ, το καλοκαίρι του ΄74, καθώς κατέρρεε η χούντα, προσχώρησα στην ΚΝΕ, κι αργότερα στο ΚΚΕ. Αλλά, καθώς περνούσαν τα χρόνια, άλλαζα. Η αλλαγή μου αυτή οφειλόταν, σε μεγάλο βαθμό, στο ΚΚΕ εσωτερικού. Ψήφισα για τελευταία φορά ΚΚΕ όταν ήμουνα σμηνίτης, το 1981. Η προσωπική μου διαφοροποίηση συνεχίστηκε και, το 1984, μετά από θητεία δεκάμιση χρόνια, έφυγα οριστικά από το ΚΚΕ. Έκανα μάλιστα και δημόσια αυτοκριτική για τα προσωπικά μου λάθη και τη συμμετοχή μου σε βιαιότητες (το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τοτινό περιοδικό «Αντί»).

Το ΚΚΕ, αντιθέτως, έκανε (και κάνει, βεβαίως!) τα πάντα σωστά. Και γι΄ αυτό, το ΚΚΕ εσωτερικού βρέθηκε στο στόχαστρο του ΚΚΕ με το χειρότερο τρόπο. Τα δε «ιδεολογικά» όπλα (και χρήματα) του σταλινικού κόμματος ήταν απείρως ισχυρότερα από τα αντίστοιχα του μικρού ανανεωτικού αντιπάλου του. Απαγορευόταν δε κάθε κοινωνική ή προσωπική επαφή, μόνο η οξεία αντιπαράθεση γινόταν δεκτή. Όπως γράφει και ο (επίσης πρώην ΚΚΕ) Νίκος Μπίστης, στο ωραίο αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Προχωρώντας και αναθεωρώντας», ένα βασικό στοιχείο του κατηγορητήριου εναντίον του, με το ερώτημα της διαγραφής του από το ΚΚΕ, ήταν ότι πήγαινε στο σπίτι του Κύρκου!

Δε θα ξεχάσω ποτέ την αηδία που ένιωσα από ένα κάκιστης ποιότητας (αλλά και κάτω από τη ζώνη) χτύπημα εναντίον του ΚΚΕ εσωτερικού. Ήταν μια σάτιρα του λαϊκιστή μίμου Χάρι Κλυν εναντίον του Κύρκου προσωπικά: μιμούμενος τη φωνή του Λεωνίδα, που υποτίθεται ότι έκανε μια προεκλογική ομιλία, τον εμφάνιζε να έχει χάσει μια … κιλότα, και τον έβαζε να φωνάζει «σύντροφοι, μας κλέψαν την κιλότα! Την κιλότα σύντροφοι» κλπ. Περιττό να πω ότι Χάρι Κλυν = ΚΚΕ μέχρι τα μπούνια.

Λίγα χρόνια μετά, πήρα μέρος στην ίδρυση της ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά, προκάτοχος του σημερινού Συνασπισμού και, ιδίως, της «Δημοκρατικής Αριστεράς». Ήταν ένα αριστερό μη κομμουνιστικό κόμμα). Στο ιδρυτικό συνέδριο εκείνου του βραχύβιου κόμματος γνώρισα το Λεωνίδα Κύρκο και προσωπικά. Και τον ευχαρίστησα για την ύπαρξη και δράση του ΚΚΕ εσωτερικού, που άλλαξε τα μυαλά πολλών από μας. Του είπα, κιόλας, ότι το συνέδριο εκείνο ήταν η πιο δημοκρατική διαδικασία που είχα ζήσει μέχρι τότε (και το είπα γιατί είχαν απορριφθεί, από τους συνέδρους, ουκ ολίγες προτάσεις της προσωρινής Κεντρικής Επιτροπής, της λεγόμενης στην κομματική γλώσσα «καθοδήγησης»). Όταν το συνέδριο τέλειωσε, ο Λεωνίδας, ανέφερε στις δηλώσεις του τη γνώμη μου, χαρούμενος πιστεύω, που οι προσπάθειές του έπιαναν τόπο.

Μόλις όμως η ΕΑΡ συμφώνησε με το ΚΚΕ και συνίδρυσαν τον αρχικό Συνασπισμό, εγώ σύντομα βρέθηκα έξω και από το νέο μου κόμμα: δεν ήθελα καμιά συνεργασία με το ΚΚΕ, που το γνώριζα πολύ καλά, απέξω κι ανακατωτά. Στη συνέχεια κινήθηκα «δεξιότερα» (με τυπικούς όρους) και προσχώρησα επί Σημίτη στη σοσιαλδημοκρατία, κινούμενος έκτοτε πολιτικά στο πεδίο μεταξύ δημοκρατικής αριστεράς και φιλελευθερισμού. Ο Λεωνίδας συνέχισε να δηλώνει αριστερός (πράγμα που φάνηκε και στο σύντομο χαιρετισμό του, που ο γιος του ο Μίλτος διάβασε στην ΠΟΛΙΤΙΚΗ κηδεία του πατέρα του. Ο «επιθανάτιος αποχαιρετισμός» εδώ).

Αλλά πάντα παρακολουθούσα τη σκέψη του Λεωνίδα, αυτό τον αγώνα για ρεαλισμό και εκσυγχρονισμό, για σύνθεση και όχι για όξυνση, για διαπραγμάτευση και όχι για βία, για το αληθινό και όχι για το ετσιθελικό που (στην Ελλάδα) λογαριάζεται ως πραγματικό. Κόντρα στο χριστοδουλικό ακροδεξιό ρεύμα του «Χ.Ο.» στις ταυτότητες, κόντρα στον εθνικισμό σε ό,τι αφορά το μακεδονικό ζήτημα, κόντρα στο απλουστευτικό σχήμα «Κακοί Αμερικάνοι – καλοί οι εχθροί τους), κόντρα στο ελληνοκεντρικό αντιμεταναστευτικό ρεύμα, κόντρα στις επικίνδυνες ακρότητες του Δεκέμβρη του 2008 ή στην καταληψιακή διάλυση των πανεπιστημίων με την κατάχρηση του πανεπιστημιακού ασύλου. Συμμετοχή του στο «Μέτωπο Λογικής» με πολλούς άλλους καλούς και σοβαρούς ανθρώπους διαφόρων τάσεων και προελεύσεων. Και δε θα ξεχάσω ποτέ μιαν άλλη δήλωσή του, από συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά της «Καθημερινής»: έλεγε τι τραγωδία θα ήταν, αν το ΚΚΕ είχε νικήσει στον εμφύλιο πόλεμο του 1946 – 49! (Ολόκληρο το κείμενο). Με δυο λόγια, η σκέψη του Κύρκου συνέχιζε να μ΄ επηρεάζει- αυτή η πνευματική πατρικότητα που έχω νιώσει να μου δίνεται από τέσσερις ή πέντε ανθρώπους σ΄ όλη μου τη ζωή.

Και πάντα το «τιμημένο ΚΚΕ» τον έβριζε και τον ξανάβριζε, με ορολογία και πλαίσιο θρησκευτικών αιρέσεων, και «με όλους τους –ισμούς», όπως λέει ένας άλλος πρώην ΚΚΕ, ο αδερφικός μου φίλος Ζήσης Καραβάς (εννοεί μαρξισμούς, ιμπεριαλισμούς, λενινισμούς, ατλαντισμούς, λικβινταρισμούς, σεχταρισμούς, οπορτουνισμούς, αριστερισμούς και άλλα ηχηρά παρόμοια). Ακόμα και τώρα που ο Κύρκος πέθανε, το μόνο που βρήκε να γράψει ο «Ριζοσπάστης» ήταν ότι ο νεκρός συνέχιζε την αντι – ΚΚΕ δράση του. (Ιδού). Για την κηδεία του ο «Ριζοσπάστης» σήμερα Πέμπτη δεν είχε μια (1) γραμμή, ενώ ούτε ένα στέλεχός του δεν τόλμησε να πάει, ούτε καν παλιοί του φίλοι (όπως κανείς δεν είχε πάει στην κηδεία του Γρηγόρη Φαράκου, λίγα χρόνια πριν, που, κατά τον τοτινό «Ριζοσπάστη», «έγινε γραμματέας του ΚΚΕ με σκοπό να το διαλύσει» (!). Υπενθυμίζεται ότι το ΚΚΕ έστειλε συλλυπητήριο τηλεγράφημα και αντιπροσωπεύτηκε στην κηδεία του Χριστόδουλου από την ίδια τη γραμματέα του).

Τώρα, επειδή το άρθρο αυτό ίσως «παραβάρυνε» και παραείχε πολιτικές αναφορές, ας κλείσω μ΄ ένα φαινομενικά ευτράπελο ανέκδοτο – μαρτυρία, που όμως στο βάθος του κλείνει πολλή ουσία αλλά και δείχνει μιαν άλλη πλευρά του εκλιπόντος.

Γράφει στη χτεσινή «Αυγή» ο Θανάσης Καρτερός (τότε ΚΚΕ κι αυτός, εννοείται), υπό τον εύγλωττο τίτλο «Μαρτυρίες ενός Νεάντερταλ». Βρισκόμαστε στη μέση της χούντας και αναλαμβάνει -κάπου στις ανατολικές χώρες φυσικά- Γραμματέας του διασπασμένου ΚΚΕ ο Χαρίλαος Φλωράκης. Ο Καρτερός ρωτάει τον Κύρκο «αν τον έχει γνωρίσει το Φλωράκη και ποια ήταν η γνώμη του γι΄ αυτόν. Απάντηση: «δεν μου είπε τίποτε από τα τετριμμένα που λέγονται σε τέτοιες περιπτώσεις, αλλά αυτό: Τουλάχιστον αυτός γαμάει!!! Για να μου εξηγήσει σε συνέχεια, μεταξύ αστείου και σοβαρού, ενώ εγώ τον κοίταζα μεταξύ περιέργειας και αποπληξίας, ότι στην πολιτική των ηγετών της αριστεράς το πρόβλημα της στέρησης αυτού του είδους ήταν αιτία πολλών λαθών και κυρίως πολλών άθλιων συμπεριφορών κι ότι κάποτε θα έπρεπε όλοι να μάθουμε τίποτε το ανθρώπινο να μη μας είναι ξένο»

(Όλο το άρθρο εδώ).

Υ.Γ. Υβριστικά αντιμετώπισε το «τιμημένο» τον ταυτόχρονο θάνατο του Λυκούργου Καλλέργη: «μετά την αντεπανάσταση και την ανατροπή του σοσιαλισμού στήριξε το οπορτουνιστικό μόρφωμα του «Συνασπισμού της Αριστεράς»». (Ιδού).