Edito 356

Αν γύρω στο 15 o αιώνα μ.Χ. ένα διαστημόπλοιο παρατηρούσε από ψηλά τον πλανήτη Γη και προσπαθούσε να προβλέψει την εξέλιξη της ανθρώπινης φυλής, θα έπεφτε έξω. Υπολογίζοντας τα φώτα, τις μεγάλες πόλεις, τη συγκέντρωση των πληθυσμών, θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη θα συνέβαινε στο ανατολικό ημισφαίριο. Συνέβη το αντίθετο. Διαφωτισμός, εθνικά κράτη, μηχανές εσωτερικής καύσης, βιομηχανική επανάσταση έγραψαν την ιστορία των τελευταίων 500 χρόνων.

Γύρω στα 20-30 χρόνια πριν, όταν αρχίσαμε να μιλάμε για παγκοσμιοποίηση και επανάσταση της πληροφορικής, λίγοι συνειδητοποιούσαν τι σημαίνει η έκρηξη της τεχνολογίας. Τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης έβλεπαν μόνο άλλη μια αντιδραστική επινόηση του καπιταλισμού για να συνεχίσει την εκμετάλλευση. Μάταια κάποιοι Τόφλερ και άλλοι διέβλεπαν την προοδευτική δύναμη του τρίτου κύματος της τεχνολογίας. Μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες επαληθεύτηκαν. Τεράστιες υποβαθμισμένες περιοχές του πλανήτη άρχισαν να αναπτύσσονται ραγδαία, από το «west and the rest» το rest ήταν αυτό που έμπαινε ορμητικά στο παιχνίδι, η έννοια του Τρίτου Κόσμου ήταν πια παρελθόν. Στην αρχή ήταν μόνο το φτηνό εργοστάσιο του πλανήτη, μετά άρχισαν να αντιγράφουν τα δυτικά προϊόντα, μετά να τα παράγουν, να εφευρίσκουν, να συσσωρεύουν χρήματα, να αγοράζουν, να δανείζουν. Σήμερα η Κίνα έχει στα χέρια της όλο το χρέος των Ηνωμένων Πολιτειών. Σήμερα μιλάμε για τις 4 μεγάλες ανερχόμενες δυνάμεις, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Βραζιλία. Και είμαστε ακόμα στα πρώτα χρόνια της αλλαγής. Κάποτε η Ευρώπη ήταν ο δημιουργός της μισής παγκόσμιας παραγωγής. Το 1980 είχε το ένα τέταρτο. Σήμερα παράγει το 19% και μέσα σε λίγα χρόνια το ποσοστό θα πέσει στο 7%. Με τόσο γρήγορους ρυθμούς που ούτε μπορούμε να τους συλλάβουμε γιατί συμβαίνουν στις μέρες μας, η οικονομική και πολιτική δύναμη μετακομίζει ανατολικά.

Η Δύση, κυρίως η Αμερική, προσπάθησε να αντιμετωπίσει την αλλαγή των παγκόσμιων συσχετισμών με κόλπα, με τις αυταπάτες της προηγούμενης εξουσίας. Προσπάθησε να γίνει ο τραπεζίτης του πλανήτη, μετά ο broker, μετά ο παίκτης σ’ έναν καπιταλισμό-καζίνο. Με τη μόχλευση προσπαθούσε να πολλαπλασιάσει τα χρήματα που δεν είχε. Όλες οι φούσκες, η αγγλοσαξονική των τραπεζών, τα στεγαστικά δάνεια στην Αμερική, η εξοχική κατοικία στην ιβηρική χερσόνησο, η φούσκα του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα, δεν ήταν τίποτα άλλο παρά απεγνωσμένες προσπάθειες να διατηρηθεί ένα επίπεδο ζωής ίδιο με παλιά, χωρίς όμως την παραγωγή που μέχρι τώρα το επέτρεπε. Ο πραγματικός κόσμος είναι πάντα ισχυρότερος από τον εικονικό. Η Δύση προσπαθούσε να διατηρήσει τη θέση και το βιοτικό επίπεδο της εποχής που πούλαγε σε ολόκληρο τον πλανήτη γνώση, τεχνολογία, προϊόντα. Την ίδια ώρα οι άλλοι σιωπηλά δούλευαν. Τα εργοστάσια του πλανήτη είναι στην Καντόνα, τα logistic στην Ινδία, η βιοτεχνολογία στη Βραζιλία, στις κινεζικές silicon valley κατασκευάζονται οι νέες ταμπλέτες.

Η Δύση, με την αυταρέσκεια του προηγούμενου αφεντικού, πίστευε ότι θα συνεχίσει την ίδια ζωή, με δανεικά, πουλώντας το χρέος της στην Κίνα. Νέες θεωρίες καλλιεργούσαν τον εφησυχασμό: δεν απελευθερώνει πια η εργασία αλλά η κατανάλωση, η έννοια της εργασίας είναι ξεπερασμένη, περνάμε σε μια κοινωνία της επικοινωνίας, της ψυχαγωγίας.

Πριν μερικά χρόνια ο Γιόσκα Φίσερ είχε ρωτήσει τους Κινέζους πώς φαίνονται στα μάτια τους οι Ευρωπαίοι. Κι αυτοί του απάντησαν: γέροι και πλούσιοι. Λίγα μόλις χρόνια μετά, η Ευρώπη φαίνεται πιο γερασμένη και λιγότερο πλούσια. Οι κρίσεις χρέους διαδέχονται η μια την άλλη και το πολιτικό σύστημα, ανήμπορο να αντιμετωπίσει και να εξηγήσει την πραγματικότητα, εθελοτυφλεί και κλαίγεται σαν ξοφλημένος γέρος που αναπολεί τα παλιά καλά χρόνια. Οι κυρίαρχες τάξεις προσπαθούν με κόλπα να διατηρήσουν ένα επίπεδο ζωής που δεν υποστηρίζεται πια από την παραγωγή της Δύσης και οι υποτιθέμενες αντιπολιτεύσεις εγκαλούν τις κυβερνήσεις γιατί δεν εξασφαλίζουν το επίπεδο ζωής αυτό για όλους. Αυτό που είναι πια δηλαδή ανέφικτο.

Έχουμε επιφυλάξει για τον εαυτό μας το ρόλο εκείνου που τοποθετεί στα ράφια τα κινέζικα προϊόντα και απορούμε κιόλας γιατί οι χώρες της Ευρώπης δεν ζουν όπως παλιά, τότε που εκμεταλλεύονταν δηλαδή τον υπόλοιπο πλανήτη. Η πραγματικότητα είναι σκληρή για τους καημένους Δυτικούς αλλά, αν το δεις λίγο με πλανητικούς όρους, δεν είναι καθόλου άσχημη για την ανθρωπότητα. Η παγκοσμιοποίηση ήταν πράγματι προοδευτική, αλλά για τους χαμένους των προηγούμενων αιώνων. Καθώς περνούν τα χρόνια, με σπασμωδικές αντιδράσεις και ελάχιστη αυτογνωσία, η Δύση μοιάζει να μη διαθέτει το δυναμισμό για να αντιδράσει. Εκτός ίσως από τη Γερμανία, που εκεί το δυναμισμό τον ονομάζουν πειθαρχία…

Η Ευρώπη οφείλει να βρει τον τρόπο να ξαναμπεί στο παιχνίδι ή αλλιώς να αποδεχτεί την καινούργια θέση της και να πάει στην άκρη. Μπορεί να μας φαίνεται φοβερό αλλά, όσο σκληρό κι αν ακούγεται, στην ιστορία του πλανήτη θα είναι μόνο ένα επεισόδιο. Η Δύση πρέπει να επανεφεύρει τον τρόπο ζωής της, αυτό είναι το καλύτερο που μπορεί να κάνει, όχι να ανταγωνιστεί τους νέους λαίμαργους που εισέρχονται ορμητικά στο παιχνίδι. Να ανακαλύψει τη ζωή μετά την τεχνολογική επανάσταση, να θυμηθεί ότι το «περισσότερο» δεν είναι πάντα καλύτερο, να επινοήσει μια κοινωνία όπου το περιεχόμενο της ζωής είναι ο στόχος, όπου οι ανθρώπινες σχέσεις είναι το παιχνίδι και όχι η κατανάλωση. Κι αυτό όχι για να κάνει την ανάγκη φιλοτιμία, αλλά γιατί η χορτασμένη Δύση μπορεί να πάει σε μια επόμενη πίστα και να οδηγήσει την ανθρωπότητα εκεί. Όμως γι’ αυτό χρειάζεται μια πραγματική προοδευτική πολιτική και τέτοια, αυτή την εποχή, δεν φαίνεται στη Δύση.

Αντί γι’ αυτό, συνεχίζουμε να αυτοκτονούμε. Κλείνουμε τα αεροδρόμια, μπλοκάρουμε τους δρόμους με τα ταξί, διώχνουμε τους τουρίστες απ’ τα λιμάνια. Κουρασμένοι, ηλικιωμένοι, πεισματάρηδες γέροι, λέμε «όλα όπως πριν», αλλιώς ας τελειώσουμε εδώ.