Η Ελλάδα μπορεί να σωθεί. Να πώς

Δεν είναι όλα τα δημοσιεύματα του ξένου τύπου εχθρικά προς την Ελλάδα ούτε απαισιόδοξα. Σ' εμάς αρέσει να διαλέγουμε να διαβάσουμε αυτά που φέρνουν την καταστροφή και μάς κατηγορούν για οτιδήποτε. Παρακάτω ακολουθεί ένα άρθρο του καθηγητή Jeffrey Sachs, διευθυντή του Earth Institute του Columbia University που δημοσιεύτηκε, στους Financial Times, τη «φωνή» του Βρετανικού και Ευρωπαικού χρηματοοικονομικού και τραπεζικού κατεστημένου. Αξίζει να το διαβάσετε.

Η Ελλάδα απέφυγε μια άμεση χρεοκοπία την Τετάρτη ψηφίζοντας γενναία για μεγαλύτερη δημοσιονομική λιτότητα. Η Ευρώπη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα απελευθερώσoυν τώρα τη βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση για να μπορέσει η Ελλάδα να εξυπηρετήσει το χρέος της τουλάχιστον μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Ωστόσο, δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία ότι αυτή η δεύτερη χρηματοδότηση, η οποία ακολουθεί ένα παρόμοιο πακέτο το Μάρτιο του 2010, πρέπει να είναι η τελευταία. Είτε η Ελλάδα με τους εταίρους της ευρωζώνης θα συμφωνήσουν σε μια μακροπρόθεσμη λύση, ή οι διαδηλωτές στους δρόμους της Αθήνας θα επικρατήσουν την επόμενη φορά που το ελληνικό πολιτικό σύστημα θα φτάσει στο χείλος της οικονομικής καταστροφής.

Ο γενναίος ελληνικός λαός αξίζει την ευγνωμοσύνη μας για την ψηφοφορία αυτής της εβδομάδας. Η στάση πληρωμών θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα δραματικό ξήλωμα της ευρωπαϊκής οικονομίας, και ακόμη περισσότερα. Πολλοί από τους συναδέλφους μου στον ακαδημαϊκό χώρο έχουν με ελαφρά τη καρδία, καλέσει την Ελλάδα να κάνει στάση πληρωμών, και ως εκ τούτου να εξαναγκάσει μια ακούσια αναδιάρθρωση των χρεών της. Βρίσκω τις συμβουλές αυτές αφελείς. Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί μια ελεγχόμενη χρεοκοπία στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα σήμερα. Τραπεζικός πανικός, μετάδοση σε άλλες χώρες, ενεργοποίηση των credit default swaps, ανάληψη νομικής δράσης από ληστρικά αμοιβαία κεφάλαια που αγοράζουν τα φτηνά ελληνικά ομόλογα και στη συνέχεια θα ασκούσαν αγωγές για την πλήρη εξόφληση τους, και καυτές πολιτικές αντεγκλήσεις στο εσωτερικό της Ευρώπης, δεν είναι παρά μερικές από τις συνέπειες που θα μπορούσε γρήγορα ακολουθήσουν μια στάση πληρωμών. Το ξήλωμα της νομισματικής ένωσης δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί.

Η χρεοκοπία μπορεί πράγματι τελικά να συμβεί, αλλά ποτέ δεν πρέπει να είναι μια πρώτη ή εύκολη καταφυγή. Το λέω αυτό όχι λόγω της ιερότητας των συμβάσεων κρατικού χρέους, αλλά από ρεαλισμό. Εγώ ο ίδιος βοήθησα τη διαπραγμάτευση μιας σειράς σημαντικών αναδιαρθρώσεων χρέους, από τη Βολιβία, την Πολωνία, τη Νιγηρία και άλλες. Αλλά η Ελλάδα είναι διαφορετική. Πρόκειται για μια ανεπτυγμένη οικονομία. Δεν έχει καταρρεύσει με υπερπληθωρισμό. Δεν προέρχεται από έξωθεν επιβεβλημένο κομουνισμό, όπως η Πολωνία πριν από δύο δεκαετίες. Η Ελλάδα υπερδανείστηκε και υπερξόδεψε, στη συνέχεια υπέπεσε σε λογιστικά τερτίπια καθώς και την παγκόσμια οικονομική κρίση το 2008. Τώρα η Ελλάδα χρειάζεται να προσαρμοστεί, αν η διόρθωση αυτή είναι μέσα στη λογική και την ευπρέπεια, και όχι το είδος που θα σκότωνε την οικονομία.

Πολλοί από εκείνους που υποστηρίζουν το αναπόφευκτο της στάσης πληρωμών λένε ότι η Ελλάδα δεν μπορεί ποτέ να αποπληρώσει το βουνό του χρέους της. Μπορεί τελικά να αποδειχθούν σωστοί, αλλά είναι ακόμα πολύ νωρίς για να πούμε, ή να ενεργήσουμε πάνω σ’ αυτό. Ο ισχυρισμός περί του αναπόφευκτου είναι ότι το δημόσιο χρέος που οφείλεται στους ξένους πιστωτές, περίπου 120 τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος, για να εξυπηρετηθεί από την Ελλάδα θα καταστρέψει την οικονομία και θα αποδειχθεί αργά ή γρήγορα, ότι είναι και πολιτικά μη βιώσιμο. Με το μέσο όρο των επιτοκίων των ελληνικών ομολόγων να αναμένεται να παραμείνουν πάνω από 6 τοις εκατό ετησίως για το business-as-usual σενάριο που προβάλλεται από το ΔΝΤ και την ΕΕ, η εξυπηρέτηση των τόκων προς ξένους πιστωτές θα παραμείνει υψηλότερη από 6 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στα επόμενα χρόνια. Αυτό όντως θα ήταν αδύνατο να το σηκώσει η χώρα, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.

Ευτυχώς, αυτή η τρομερή πρόβλεψη δεν είναι απαραίτητα σωστή. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται να πληρώσει τίποτα τέτοιο, εάν γίνει καλύτερη διαχείριση της οικονομικής κρίσης από εδώ και στο εξής. Να πώς μπορεί να γίνει:

Οι εκτιμήσεις ΔΝΤ-ΕΕ, βασίζονται στην ιδέα ότι η Ελλάδα θα πρέπει να πληρώσει τα υψηλά επιτόκια της αγοράς που περιλαμβάνουν ένα σημαντικό premium για τον κίνδυνο αθέτησης. Το προφανές πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία της χρεοκοπίας. Τα υψηλά επιτόκια θα οδηγήσουν σε δυσβάστακτη επιβάρυνση εξυπηρέτησης του χρέους και το αναπόφευκτο της στάσης πληρωμών. Η προοπτική της χρεοκοπίας με τη σειρά της, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε υψηλά επιτόκια. Η καλύτερη πολιτική είναι να χαμηλώσουν τα επιτόκια της Ελλάδας αισθητά, σύμφωνα με ένα εναλλακτικό σενάριο κατά το οποίο η Ελλάδα είναι πράγματι σε θέση να διαχειριστεί τα χρέη της, επειδή η εξυπηρέτηση του χρέους είναι ήπια, σταδιακή και υποστηρίζεται από την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης.

Ας υποθέσουμε ότι αντί των πανύψηλων επιτοκίων, η Ελλάδα είναι σε θέση να εξυπηρετήσει το χρέος της με τους όρους δανεισμού της Γερμανίας, δεκαετή επιτόκια 3,5 τοις εκατό περίπου ετησίως. Με ετήσιο πληθωρισμό της ευρωζώνης της τάξης του 1,5 τοις εκατό ή υψηλότερο, τα πραγματικά επιτόκια θα είναι 2 τοις εκατό ή χαμηλότερα. Εάν η Ελλάδα μπορεί να ξαναεπιτύχει ένα ετήσιο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης του 3 τοις εκατό περίπου, τότε θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσει το χρέος της και να μειώσει το ποσοστό του δημόσιου εξωτερικού χρέους της προς το ΑΕΠ από περίπου 120 τοις εκατό σε περίπου 70 τοις εκατό κατά τη διάρκεια μιας περιόδου είκοσι ετών, διατηρώντας επίσης τις καθαρές μεταβιβάσεις πόρων προς ξένους πιστωτές σε περίπου 2 τοις εκατό του ΑΕΠ ετησίως.

Αυτό είναι το κύριο σημείο: Η Ελλάδα μπορεί να εξυπηρετήσει τα χρέη της κατά πάσα πιθανότητα σε βάθος χρόνου, χωρίς στάση πληρωμών, εάν ένα χαμηλό επιτόκιο (σε επίπεδο χωρών με πιστοληπτική αξιολόγηση ΑΑΑ ) είναι κλειδωμένο και οι πληρωμές επιμηκυνθούν σε πάνω από 20 χρόνια. Μόνο η επιμήκυνση των πληρωμών - όπως τώρα συζητείται από τις τράπεζες και τη Γαλλική Κυβέρνηση - χωρίς μονίμως χαμηλότερους τόκους δεν αρκεί. Και δεν πρέπει να υπάρξει ούτε ρήτρα που να πυροδοτεί την αύξηση των επιτοκίων όταν επανακάμψει η οικονομική ανάπτυξη. Η Ελλάδα μπορεί να επιτύχει μόνο αν τα επιτόκια είναι χαμηλά και κλειδωμένα.

Τέτοιοι ευνοϊκοί όροι θα μπορούσαν ενδεχομένως να προκύψουν μόνο μέσα από μια αυθόρμητη και αυτοεκπληρούμενη στιγμή αισιοδοξίας -μια κατάσταση στην οποία ο μεγαλύτερος φόβος στην Ελλάδα δεν θα είναι πλέον «ο ίδιος ο φόβος», σύμφωνα με την περίφημη φράση του μεγαλύτερου «πωλητή» οικονομικής αισιοδοξίας στην Αμερική, του Προέδρου Franklin Roosevelt. Ρεαλιστικά, είμαστε πέρα από το σημείο της αυτοεκπληρούμενης αισιοδοξίας.

Τα χαμηλά επιτόκια θα πρέπει αντίθετα να τεθούν σε εφαρμογή μέσω πανευρωπαϊκών εγγυήσεων για την εξυπηρέτηση του χρέους στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει τα χρέη της με γερμανικούς και γαλλικούς όρους δανεισμού, αν αυτές οι χώρες και το υπόλοιπο της ευρωζώνης στηρίξουν την ελληνική εξυπηρέτηση του χρέους. Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έχει μέχρι στιγμής αντισταθεί σε μια τέτοια λύση, ενώ ο Axel Weber, πρώην πρόεδρος της Bundesbank, πρόσφατα υπαινίχθηκε μια τέτοια προσέγγιση.

Η κ. Μέρκελ φοβάται να χρεωθεί με μια διάσωση της Ελλάδας και των τραπεζών με χρήματα των φορολογούμενων. Η ανησυχία αυτή είναι χονδροειδώς υπερβολική, τουλάχιστον σε σχέση με τις πολύ μεγαλύτερες ανησυχίες που προκαλεί μια μη ελεγχόμενη χρεοκοπία. Στο τέλος οι φορολογούμενοι θα πληρώσουν σίγουρα πολύ περισσότερο στην περίπτωση αυτή. Δεν θα πληρώσουν τίποτα απολύτως για τις εγγυήσεις, εάν η Ελλάδα επιτύχει πράγματι την εξυπηρέτηση του χρέους σε μια εικοσαετία με τα κλειδωμένα επιτόκια.

Υπάρχει επίσης ένας αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμετώπιση του μεγάλου πολιτικού βάρους μιας ευρωπαϊκής εγγύησης του ελληνικού χρέους. Η ΕΕ ήδη κινείται προς την κατεύθυνση της επιβολής νέων φόρων στο χρηματοπιστωτικό τομέα, ίσως στους ισολογισμούς των τραπεζών ή στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Οι φόροι θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να υποστηρίξουν τις εγγυήσεις για την ελληνική εξυπηρέτηση του χρέους. Η δημιουργία ενός ταμείου εγγυήσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περίπτωση μιας ελληνικής χρεοκοπίας είναι μια επιλογή. Με τον τρόπο αυτό ένας τριπλός στόχος θα επιτευχθεί: η Ελλάδα θα επιστρέψει σε χαμηλά επιτόκια, η ευρωζώνη θα επιβιώσει και ο τραπεζικός τομέας (δηλ. πλούσιοι μέτοχοι και μεγάλοι επενδυτές) θα υποστηρίξουν τη συμφωνία.

Στην καλύτερη περίπτωση, θα υπάρξουν μόνο κερδισμένοι. Η Ελλάδα θα διαψεύσει τους απαισιόδοξους σήμερα, αποπληρώνοντας το χρέος της σε μια εικοσαετία. Ας το παραδεχτούμε. Οι απαισιόδοξοι απλά μαντεύουν. Η σταδιακή αποπληρωμή με χαμηλά επιτόκια αξίζει μια δοκιμή. Στη χειρότερη περίπτωση, η Ελλάδα θα κηρύξει στάση πληρωμών προς τους Ευρωπαίους εγγυητές της, χωρίς τούτο να συνεπάγεται τραπεζικό πανικό ή μια διάλυση του ενιαίου νομίσματος.

Φυσικά, η έννοια του σεναρίου της μη πτώχευσης βασίζεται σε μια βασική υπόθεση, ότι η Ελλάδα μπορεί να ξαναεπιτύχει οικονομική ανάπτυξη, ενώ παραμένει εντός του ευρώ. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να πιστεύουμε ότι αυτό ισχύει. Η Ελλάδα στην πραγματικότητα έχει πολλές ενδιαφέρουσες προοπτικές ανάπτυξης.

Έχει τεράστια ηλιακή και αιολική ενέργεια για εξαγωγή προς τις ενεργοβόρες βόρειες χώρες. Προσφέρει ένα θαυμάσιο συγκοινωνιακό κόμβο για το εμπόριο Ευρώπης-Ασίας. Νέοι Έλληνες μηχανικοί λογισμικού κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον τομέα των τεχνολογιών της πληροφορίας. Και φυσικά η Ελλάδα παραμένει ένας από τους πιο υπέροχους προορισμούς στον κόσμο για τουρισμό, εξερεύνηση και στοχασμό γύρω από τον άνθρωπο. Με λίγη τύχη, η Ελλάδα θα θυμάται στο μέλλον πως κόλλησε σε ένα στενό μονοπάτι στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, και τελικά βρήκε την τιμή και τη δικαίωση για τους κόπους της.

μτφ. Β.Κ.