Ο εικοσαετής πόλεμος

Πριν από είκοσι χρόνια, στις 23 Αυγούστου 1996, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν κήρυξε πόλεμο στις ΗΠΑ. Χωρίς συμβατικό στρατό, χωρίς έδαφος, χωρίς μηχανισμό. Τότε, οι New York Times είχαν αφιερώσει στην είδηση ένα μονόστηλο. Ωστόσο, ξεκίνησε πράγματι ένας πόλεμος στον οποίον, προς το παρόν, οι ΗΠΑ και ο ελεύθερος κόσμος, φαίνονται χαμένοι.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο Μπιν Λάντεν πολεμούσε στο Αφγανιστάν μαζί με τους μουτζαχεντίν εναντίον της ΕΣΣΔ. Η ΕΣΣΔ προσπαθούσε να εγκαταστήσει φιλοκομμουνιστική, κοσμική κυβέρνηση, αλλά, με μισή καρδιά: εκείνη την εποχή το σοβιετικό καθεστώς έτριζε• σε λίγα χρόνια θα κατέρρεε.

Μετά την απόσυρση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν, ο Μπιν Λάντεν γύρισε για λίγο στην πατρίδα του, τη Σαουδική Αραβία, και στη συνέχεια πήγε στο Σουδάν από όπου απελάθηκε. Τέλος, βρήκε άσυλο στους Ταλιμπάν οι οποίοι είχαν, στο μεταξύ, επικρατήσει στο Αφγανιστάν με τη βοήθεια των ΗΠΑ.

Μολονότι οι Ταλιμπάν όφειλαν την επιτυχία τους στην αμερικανική βλακεία, παρέμειναν ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός τους. Και λίγους μήνες μετά την άφιξή του στο Αφγανιστάν, ο Μπιν Λάντεν εξέδωσε φατουά 30 σελίδων με τίτλο «Κήρυξη πολέμου εναντίον της Αμερικής η οποία κατέχει τη γη των δύο ιερότερων τόπων».

Η φατουά δημοσιεύτηκε στην ισλαμική εφημερίδα του Λονδίνου Αλ-Κουντς Αλ-Αράμπι και διαδόθηκε σε όλες τις ισλαμικές ηγεσίες μέσω φαξ. Η κήρυξη της τζιχάντ συνοδευόταν από σύντομο αποθεωτικό χρονικό της ισλαμικής ιστορίας, χειροκροτώντας τις τότε πρόσφατες επιθέσεις εναντίον αμερικανικών δυνάμεων στον Λίβανο και στη Σομαλία κάνοντας λόγο «για εβραιο-χριστιανική συμπαιγνία εναντίον του ισλαμικού κόσμου». Επίσης, κατηγορούσε τις ΗΠΑ για την παρουσία τους στη Σαουδική Αραβία, αν και οι Σαουδάραβες, ιδιαίτερα μετά την ιρακινή εισβολή στο Κουβέιτ, προτιμούσαν την αμερικανική στήριξη παρά εκείνη των αντάρτικων ομάδων.

Υπενθυμίζω ότι οι Σαουδάραβες είναι σουνίτες, ενώ οι Ιρακινοί είναι κυρίως σιίτες. Επτά χρόνια αργότερα, οι Αμερικανοί βρίσκονταν ακόμα στη Σαουδική Αραβία με σκοπό την αναχαίτιση του Σαντάμ Χουσεΐν, ενώ ο Μπιν Λάντεν προσπαθούσε να ενώσει το διχασμένο Ισλάμ εναντίον του «μακρινού εχθρού», των ΗΠΑ.

Τον Αύγουστο του 1998 η Αλ-Κάιντα πέτυχε το πρώτο μείζον τρομοκρατικό της χτύπημα εναντίον των αμερικανικών πρεσβειών στην Κένυα και στην Τανζανία: 224 άνθρωποι σκοτώθηκαν εκ των οποίων 12 Αμερικανοί.

Οι ΗΠΑ απάντησαν κάνοντας χρήση πυραύλου Κρουζ στο Σουδάν και στο Αφγανιστάν σκοτώνοντας, αν πιστέψουμε τις αναξιόπιστες πηγές του αμερικανικού στρατού, έξι στελέχη της Αλ-Κάιντα. Γενικά μιλώντας, οι ΗΠΑ δεν ήξεραν τι έκαναν: πρώτη φορά βρίσκονταν μπροστά σε μη «εδαφοποιημένο» εχθρό, τον οποίον είχαν εξοπλίσει προκειμένου να κατατροπώσουν τους Σοβιετικούς. Ύστερα, το 2000, κομάντος αυτοκτονίας της Αλ-Κάιντα επιτέθηκαν σε αμερικανικό πλοίο στην Υεμένη: 17 νεκροί. Το 2001, η επίθεση μεταφέρθηκε στο αμερικανικό έδαφος: σχεδόν 3.000 νεκροί.

Πάμε παρακάτω. Η δεύτερη φάση του Εικοσαετούς πολέμου, από το 2001 μέχρι το 2003, περιλαμβάνει την εισβολή στο Αφγανιστάν και τον «πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας». Η κυβέρνηση Τζορτζ Γ. Μπους χειροτέρεψε μια ήδη πολύ επικίνδυνη κατάσταση: παραμέρισε τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και εγκατέστησε, τρόπον τινά, την κυβέρνηση του Χαμίντ Καρζάι ― αλλά οι Ταλιμπάν διατηρούσαν τη μεγάλη τους δημοτικότητα στα βουνά, αν όχι και στις πόλεις.

Το 2003, έγινε η τερατώδης γκάφα, η εισβολή στο Ιράκ, που βασιζόταν στη φαντασίωση ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν και η Αλ-Κάιντα είχαν στενές σχέσεις κι ότι το ιρακινό καθεστώς διέθετε όπλα μαζικής καταστροφής. Εδώ η υπόθεση παίρνει φαρσικές διαστάσεις και είναι να απορεί κανείς πώς ο Τζορτζ Γ. Μπους κατάφερε όχι μόνον να αποφύγει κάποιο ειδικό δικαστήριο αλλά ναεπανεκλεγεί. Εν πάση περιπτώσει, η επιχείρηση στο Ιράκ κατέληξε σε τέλμα και ευνόησε την ανάπτυξη της τοπικής Αλ-Κάιντα. Και καθώς οι Αμερικανοί είχαν επικεντρωθεί στο Ιράκ, οι Ταλιμπάν κέρδιζαν έδαφος στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν.

Στην τέταρτη φάση του πολέμου (2007-2011) οι ΗΠΑ συμμάχησαν με τους σουνίτες εναντίον της Αλ-Κάιντα του Ιράκ που στο μεταξύ εξελίχθηκε στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ. Ο Μπαράκ Ομπάμα ενίσχυσε τα αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ• το 2011 οι Ειδικές Δυνάμεις σκότωσαν τον Μπιν Λάντεν στο Πακιστάν• στο τέλος της χρονιάς ο Ομπάμα άρχισε να αποσύρει τα στρατεύματα δίνοντας την εντύπωση ότι «όλα» είχαν πάει καλά. Ποια «όλα»; Πόσο «καλά»;

Μπαίνουμε στην πέμπτη φάση του πολέμου: 2011-2016. Το Ισλαμικό Κράτος συνενώθηκε και κατέλαβε το κέντρο του τζιχαντικού κινήματος, ενώ η ανίκανη ιρακινή κυβέρνηση προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στους σουνίτες οι οποίοι κινήθηκαν προς το ISI. Mετά την έκρηξη του πολέμου στη Συρία το 2011, το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ πέρασε τα σύνορα και ονομάστηκε ISIS διεκδικώντας πλέον ολόκληρη την ισλαμική κοινότητα, η οποία, έτσι κι αλλιώς, δεν αναγνωρίζει κρατικά σύνορα. Το ISIS άφησε πίσω του την Αλ-Κάιντα και κήρυξε τη δημιουργία χαλιφάτου στο βόρειο Ιράκ, ενώ, στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν σημείωσαν σημαντικές νίκες ορκιζόμενοι πίστη στο Ισλαμικό Κράτος.H κυβέρνηση του Άσραφ Γκάνι παραμένει πάρα πολύ εύθραυστη. Στην ευρύτερη περιοχή, ο κλοιός σφίγγει γύρω από το Ισραήλ. Και, από τις υποκινούμενες εξεγέρσεις στη Συρία, που κατέληξαν στον εμφύλιο πόλεμο, φύτρωσε ο συριακός κλάδος του Ισλαμικού Κράτους, το Μέτωπο Αλ Νούσρα.

Τι κάνουμε τώρα; Αν και οι αμερικανικές αναλύσεις είναι, ως συνήθως, αποτέλεσμα τρελής αισιοδοξίας, πιστεύω ότι μια αλυσίδα από λανθασμένες κινήσεις –η χονδροειδέστατη των οποίων ήταν η εκτέλεση του Σαντάμ Χουσεΐν – συσπείρωσαν τους μουσουλμάνους, αν όχι σε μια ενιαία ισλαμική ταυτότητα, σίγουρα σε μια ενιαία αντιδυτική ταυτότητα.

Το Ισλαμικό Κράτος υλοποιεί το όραμα της Αλ-Κάιντα και του Μπιν Λάντεν: ιδρύει χαλιφάτο και στρατολογεί χίλιους μαχητές μηνιαίως. Ο ίδιος ο Μπρεζίνσκι, σύμβουλος της κυβέρνησης Κάρτερ και υπεύθυνος για την ενίσχυση των μουτζαχεντίν, παραδέχεται τώρα ότι ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν περιττός [...] και ότι [η κυβέρνηση Μπους] δεν πήρε υπόψη το εσωτερικό μωσαϊκό της χώρας.

Οι «υπεραπλουστεύσεις» για τις οποίες κατηγορεί ο Μπρεζίνσκι τον Τζορτζ Μπους στοίχισαν στις ΗΠΑ ένα τρισεκατομμύριο δολάρια χωρίς χειροπιαστό πολιτικό ή οικονομικό κέρδος: ο «πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας» συνοδεύτηκε από ένα καρναβάλι σπατάλης, γραφειοκρατίας, ημιτελών προγραμμάτων και υπηρεσιών πληροφοριών με αντικρουόμενες αρμοδιότητες. Δεκαέξι μυστικές υπηρεσίες προμηθεύουν τις ηγεσίες με ασαφείς, λανθασμένες ή καθόλου πληροφορίες με συνέπεια να μην αντιμετωπίζεται η διεθνής τρομοκρατία και να μην καλύπτονται τα τεράστια κενάτης εθνικής ασφάλειας.

Οι ΗΠΑ και η Δύση αισθάνονται διαρκή απειλή, ενώ η διεθνής θρησκευτική σύγκρουση αποτελεί μια εξελισσόμενη πραγματικότητα. Ποιοι είναι, μέχρι τώρα, οι νικητές του Εικοσαετούς Πολέμου; Νομίζω πως είναι, από τη μία πλευρά το Ιράν (και οι εταίροι του, όπως η Χεζμπολάχ) και από την άλλη η Κίνα.Οι ΗΠΑ απομάκρυναν δύο αντιπάλους του σιιτικού Ιράν – τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν και τον Σαντάμ Χουσεΐν του Ιράκ – ενώ, η παγκόσμια θέση της Κίνας ευνοήθηκε από τις εξωφρενικές δαπάνες των αμερικανικών πολέμων τριβής.

Εξάλλου, κερδισμένοι βγαίνουν από αυτή την παγκόσμια σύρραξη όσες χώρες κρατούν απόσταση από το ισλάμ κι από όλες τις απόπειρες nation-building. Για μια ακόμα φορά, η πολιτική του απομονωτισμού φαίνεται η μοναδική λύση: η Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος δεν μπορούν να καταστρέψουν τη Δύση – μόνο η Δύση μπορεί να καταστρέψει τη Δύση. Πράγμα που κάνει με σύστημα, επιμέλεια και αμεριμνησία.