Οι φίλοι του κινηματογράφου θυμούνται την τελευταία φράση της Σκάρλετ Ο’Χάρα στο κλασικό «Όσα παίρνει ο άνεμος», “tomorrow is another day” (αύριο είναι μια άλλη μέρα). Θυμήθηκα τη φράση αυτή, που συμβολίζει την αισιοδοξία, σε μια περίοδο μεγάλης δυσκολίας, προσπαθώντας να βρω έναν τρόπο να προβλέψω και να περιγράψω τι πρόκειται να συμβεί στο επόμενο διάστημα, καθώς η ελληνική δημοσιονομική κρίση πλησιάζει στην κορύφωσή της.
Τι μπορεί να συμβεί; Όσο η κυβέρνηση δεν μπορεί και δεν θέλει να κάνει τις τεράστιες και εξαιρετικά δυσάρεστες –πολιτικά και κοινωνικά– περικοπές δαπανών του κράτους, που θα μπορούσαν να μας βγάλουν σχετικά λιγότερο επώδυνα από το αδιέξοδο, τόσο πλησιάζουμε στο χειρότερο σενάριο της απώλειας ελέγχου της οικονομίας και της (προσωρινής ελπίζω) διακοπής της ευρωπαϊκής βοήθειας. Τι θα συμβεί εφόσον φτάσουμε εκεί; Μερικοί αριθμοί είναι στην προκειμένη περίπτωση απαραίτητοι.
Το κράτος είχε το 2010 έλλειμμα (η γενική κυβέρνηση) ύψους 24 δις ευρώ. Το έλλειμμα αυτό το κάλυψε με ευρωπαϊκά δάνεια (το περίφημο μνημόνιο). Από τα δάνεια αυτά πληρώσαμε τα χρεολύσιά μας, 14 δις τόκους και ξοδέψαμε και άλλα 10 δις για άλλες δημόσιες δαπάνες (κυρίως μισθούς, συντάξεις, κοινωνικά επιδόματα και φάρμακα). Την ίδια περίοδο (2010) οι Έλληνες απέσυραν από τις τράπεζες καταθέσεις 29 δις ευρώ, τα οποία υποκατέστησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με δάνεια που έδωσε στις ελληνικές τράπεζες. Αν διακοπεί η ευρωπαϊκή βοήθεια, θα έχουμε ξαφνικά –εκτός των παράπλευρων απωλειών– ένα άμεσο πρόβλημα 20 περίπου δις ευρώ. Ακόμα και αν πάρουμε την απόφαση να πάψουμε να πληρώνουμε τόκους και χρεολύσια (πλήρης χρεοκοπία), θα πρέπει να κόψουμε στην περίπτωση αυτή άμεσα 6 δις δαπάνες. Θα πρέπει επίσης να βρούμε ευρώ για τις εισαγωγές, μια που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα πάψει να χρηματοδοτεί τις ελληνικές τράπεζες, εφόσον τα ελληνικά ομόλογα (που δίνουν οι τράπεζες ως εγγύηση στην ΕΚΤ) δεν θα εξυπηρετούνται. Αυτό θα έχει ως συνέπεια ένα μαζικό έμφραγμα στην οικονομία που θα ρίξει δραματικά την παραγωγή και τα δημόσια έσοδα, δημιουργώντας την ανάγκη για ακόμα μεγαλύτερες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, ενώ είναι άγνωστο τι θα συμβεί στις εισπράξεις που λαμβάνουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (καθαρές εισπράξεις κοντά στα 4 δις το χρόνο).
Αν –στο καλύτερο δυνατό σενάριο– κάνουμε έναν διακανονισμό με τους Ευρωπαίους για να αποφύγουμε την πλήρη χρεοκοπία, θα πρέπει να πληρώνουμε τόκους και χρεολύσια. Αν, για παράδειγμα, μας χαρίσουν το 40% του χρέους και πληρώνουμε μόνο για το υπόλοιπο 60% με το χαμηλό επιτόκιο που μας παραχώρησαν για τα 80 δις της Ευρώπης (4,2%) και έχουμε μια περίοδο χάριτος για μερικά χρόνια (να μην αρχίσουμε να πληρώνουμε δηλαδή αμέσως χρεολύσια), τότε θα πρέπει πάλι να μειώσουμε άμεσα το έλλειμμα κατά 15 δις, με αντίστοιχη περικοπή των δημοσίων δαπανών.
Ό,τι και να συμβεί, οι επιλογές που έχουμε είναι εξαιρετικά δυσάρεστες. Το κοινωνικό συμβόλαιο που υπήρχε και στηριζόταν σε μια αφθονία κρατικού χρήματος, τόση ώστε να επιτρέπει ικανοποίηση ρουσφετιών, προεκλογικές πολιτικές παροχές, κρατική σπατάλη, πολυτελή χρηματοδότηση κομματικών και πολιτικών δαπανών, πρόωρες συντάξεις, συντεχνιακές παροχές, μαζικές κοινωνικές και εξοπλιστικές δαπάνες, δεν είναι πλέον εφικτό. Τελείωσε. Το σημερινό πολιτικό σύστημα αδυνατεί να διαχειριστεί το πολιτικό κόστος των αποφάσεων που πρέπει να ληφθούν. Αδυνατεί να προχωρήσει στην επόμενη μέρα και να προτείνει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, στηριγμένο σε άγνωστες λέξεις σε σχέση με τον τρόπο που ως τώρα διαχειρίζονταν τα πράγματα. Ρεαλισμός, αποτελεσματικότητα, μέτρημα και οικονομία.
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, όμως, η επόμενη μέρα θα έρθει. Και αν οι Έλληνες διαχειριστούν τη νέα πραγματικότητα με καινούργιο τρόπο (αλλάζοντας δηλαδή και οι ίδιοι) και αν βρουν τους πολιτικούς εκείνους που θα αναλάβουν να υλοποιήσουν αυτό το νέο –απαιτητικό και δύσκολο– κοινωνικό συμβόλαιο, αύριο θα είναι μια άλλη μέρα…
