Μιλάς ελληνικά;

Το γραφείο στην Ιπποκράτους μού θυμίζει τα νιάτα μου, αλλά στο πιο χαρούμενο: φοιτητές πάνε κι έρχονται, αφίσες και πίνακες στους τοίχους, κόσμος που μοιάζει να δουλεύει δημιουργικά, βιβλία παντού. Συναντάω την κ. Άννα Φραγκουδάκη, καθηγήτρια του πανεπιστήμιου της Αθήνας. Θα μιλήσουμε για ένα ντοκιμαντέρ και για το μακρόπνοο έργο που αποτυπώνεται στις εικόνες του. 

Πώς ονομάζεται το ντοκιμαντέρ; Η ταινία, που γύρισε ο σκηνοθέτης Θάνος Αναστόπουλος, έχει τίτλο «Πρόσθεση, όχι αφαίρεση / Πολλαπλασιασμός, όχι διαίρεση: μια άλλη εκπαίδευση για τα παιδιά της μειονότητας στη Θράκη».

Τι σημαίνει ο τίτλος; Πρόκειται για σύνθημα που συνοψίζει το στόχο ενός μεγάλου εκπαιδευτικού προγράμματος για τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης: ενότητα μέσα στην ποικιλία, σεβασμός σε όλες τις ταυτότητες, αρμονική συνύπαρξη των διαφορών, αξιοποίηση του πολιτισμικού πλούτου της θρακικής κοινωνίας με τις πολλές γλώσσες, κουλτούρες και παραδόσεις. Το σύνθημα είχε μεγάλη επιτυχία και διάδοση, επειδή έκλεισε σε λίγες λέξεις την προσδοκία των περισσότερων Θρακιωτών στην πορεία για ένα καλύτερο μέλλον.  

Τι δείχνει το φιλμ; Μια προσπάθεια που ξεκίνησε το 1996. Ο τότε υπουργός Παιδείας Γ. Παπανδρέου διαμόρφωσε μια πρόταση να χρηματοδοτηθούν από την ΕΕ προγράμματα για ομάδες Ελλήνων πολιτών που βίωναν κάποιου είδους περιθώριο. Ένα από αυτά τα προγράμματα ήταν για τη μουσουλμανική μειονότητα. Ανταποκρινόταν στη νέα πολιτική ισονομίας και ισοπολιτείας και το συνέχισαν όλοι οι επόμενοι υπουργοί Παιδείας του ΠαΣοΚ και της ΝΔ (1997-2008).  Είχε σκοπούς την αύξηση της ελληνομάθειας και την αλλαγή των κάκιστων –τότε– εκπαιδευτικών δεδομένων. Σήμερα (2010-2013) εποπτεύουσα αρχή του είναι η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας Φώφη Γεννηματά. 

Έγιναν προβολές; Στην Αθήνα έγινε τον Μάρτη στην «Ταινιοθήκη», με μεγάλη προσέλευση. Στη Θράκη θα προβληθεί στις 10 Απριλίου  στην Ξάνθη, στις 11 Απριλίου στην Κομοτηνή και στις 12 Μαΐου στην Αλεξανδρούπολη.

Ποιος ήταν ο δικός σας ρόλος στην εκπαιδευτική προσπάθεια; Από το 1997 και μέχρι το 2008 μοιραζόμασταν, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Θάλεια Δραγώνα κι εγώ, την επιστημονική ευθύνη για την εφαρμογή αυτού του μεγάλου έργου. Αλλά για την επιτυχία εργάστηκαν δεκάδες ειδικοί από διάφορα πανεπιστήμια της χώρας και εκατοντάδες εκπαιδευτικοί, δάσκαλοι και καθηγητές. 

Πολλά χρόνια δουλειά, λοιπόν. Αποτελέσματα; Πολλά και πολύ σημαντικά. Άλλαξαν θεαματικά τα ποσοστά συμμετοχής στο σχολείο. Έως το 2000, πάνω από το 65% των παιδιών της μειονότητας δεν κατάφερνε να τελειώσει το υποχρεωτικό γυμνάσιο (ενώ στη λοιπή χώρα ήταν 8%). Αυτός ήταν ο μέσος όρος, γιατί για τα κορίτσια το ποσοστό ήταν ακόμα ψηλότερο. Αυτό σήμαινε ότι τα παιδιά της μειονότητας έμπαιναν στη ζωή και την εργασία δίχως το στοιχειώδες απολυτήριο, δίχως να ξέρουν ελληνικά. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, το 2008, το ποσοστό αυτό έπεσε στο μισό και έχει συνεχή πτωτική τάση. Ακόμα, τα κορίτσια φοιτούν σήμερα στο γυμνάσιο σε ποσοστό σχεδόν ίσο με τα αγόρια. Στο λύκειο τα ποσοστά είναι ακόμα ψηλότερα. 

Εντυπωσιακή πρόοδος... Και δεν είναι η μόνη. Έγιναν και άλλες σημαντικές αλλαγές. Δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό και σχολικά βιβλία για την εκμάθηση της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Η ελληνική έγινε προσιτή στην εκμάθηση και εργαλείο σχολικής ανόδου και κοινωνικής προκοπής. Κάθε χρόνο, γίνονταν δεκάδες ώρες επιμόρφωσης για τους εκπαιδευτικούς μας. Δημιουργήθηκαν Κέντρα Ελληνομάθειας έξω από το σχολείο, αλλά και Κινητά Κέντρα, που έφερναν την τεχνολογία και τη γνώση της ελληνικής –με λάπτοπ και ηλεκτρονικά παιχνίδια μάθησης– στα απομονωμένα μειονοτικά χωριά. Τα Κέντρα αυτά, που βρήκαν υψηλή ανταπόκριση και είχαν μεγάλη εκπαιδευτική επιτυχία, έδωσαν και μερικές από τις πιο γοητευτικές σκηνές του ντοκιμαντέρ. 

Είχατε δυσκολίες σ’ αυτά τα χρόνια;  Ήταν πολύ δύσκολο έργο, συνάντησε εμπόδια πολλά και μεγάλα. Μερικοί το πολεμούν ακόμα, αλλά είναι πια λίγοι. Συνέβαλε στην εφαρμογή της νέας κρατικής πολιτικής για τη μειονότητα με πολλούς τρόπους. Άλλαξε τα σχολικά δεδομένα και βελτίωσε σημαντικά την επίδοση και την ελληνομάθεια των παιδιών και των εφήβων. Κέρδισε την εμπιστοσύνη των γονέων της μειονότητας, πράγμα πολύ δύσκολο, γιατί δεκαετίες άτυπης παραβίασης των δικαιωμάτων τους είχαν δημιουργήσει μεγάλη καχυποψία απέναντι σε κάθε κρατική προσπάθεια. Έκανε πράξη τη συμβίωση και συνεργασία ανάμεσα σε παιδιά και νέους πλειονότητας και μειονότητας. Τα παιδιά αποδείχτηκαν πολύ πιο σοφά από τους ενήλικους στο να διαπραγματεύονται τις διαφορές και να φτιάχνουν γέφυρες πάνω από τους παλιούς διχασμούς: δηλαδή να χτίζουν το μέλλον αντί να αναπαράγουν το παρελθόν. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η προσπάθεια επηρέασε συνολικά τη Θράκη; Ναι, η Θράκη έχει αλλάξει ριζικά μέσα σε ελάχιστα –για τέτοιου είδους αλλαγές– χρόνια. Το πιο σπουδαίο είναι τούτο: η πολιτική θέση ότι η αρμονική ένταξη των παιδιών της μειονότητας στην κοινωνία υπηρετεί τα συμφέροντα όχι μόνο της μειονότητας αλλά ολόκληρης της Θράκης και γενικά της Ελλάδας είχε –όταν πρωτοξεκινήσαμε τον Μάιο του 1997– λίγους υποστηρικτές. Σήμερα όλα δείχνουν ότι υπάρχει πλατιά συναίνεση. 

d.fyssas@gmail.com