Αιματοχυσίες, πραξικοπήματα και ελληνική σύγχυση

«Μα τι ζούμε;» έλεγε το μήνυμα που έφτασε στο τηλέφωνό μου όσο βρισκόταν σε εξέλιξη το πραξικόπημα στην Τουρκία, μια μόλις μέρα μετά την επίθεση στη Νίκαια. Ο φίλος, που έστειλε το μήνυμα, είχε την αίσθηση ότι είμαστε μάρτυρες μοναδικών ιστορικών γεγονότων. Κι όμως, τα γεγονότα των τελευταίων ημερών ούτε μοναδικά είναι, ούτε σπάνια.

Όσοι είχαμε την ευκαιρία να μεγαλώσουμε στη Ελλάδα της μεταπολίτευσης, συνηθίσαμε να θεωρούμε την ομαλότητα, την ασφάλεια και την ευημερία πράγματα δεδομένα. Αν κοιτάξουμε λίγο πίσω στα χρόνια που έζησε η γενιά των γονέων και των παππούδων μας, θα διαπιστώσουμε ότι όλα αυτά που εμείς θεωρούμε δεδομένα, κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένα ήταν. Οι πόλεμοι, οι δικτατορίες, οι καταστροφές, η πείνα και η ανέχεια καθόριζαν τις ζωές των ανθρώπων.

Η αναφορά στα δεινά που κυριαρχούσαν σε παλιότερες εποχές δεν υπονοεί ότι εμείς είμαστε μια χαρά, ότι θα πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι και να μη διεκδικούμε τίποτε. Αυτό που σήμερα χρειάζεται να αναγνωρίσουμε είναι ότι τίποτε δεν είναι αυτονόητο, ότι οι κατακτήσεις χρειάζονται προστασία και ότι η καλυτέρευση της ζωής είναι αποτέλεσμα συστηματικής δουλειάς.

Στα γεγονότα της Τουρκίας και της Νίκαιας είδαμε το αίμα να ρέει, καθώς η βία έγινε το μέσο για την κυριαρχία. Οι πραξικοπηματίες ήθελαν την εξουσία, οι ισλαμιστές θέλουν να επιβάλουν τον τρόπο ζωής που θεωρούν ορθό. Η Δημοκρατία, που περιλαμβάνει την ανεκτικότητα και εξασφαλίζει τα δικαιώματα των μειοψηφιών και των μειονοτήτων, είναι ένας τρόπος να διεκδικείται η εξουσία χωρίς βία και αίμα.

Ακόμη και όταν η Δημοκρατία δεν λειτουργεί σωστά –πράγμα καθόλου σπάνιο–, ακόμη και όταν διολισθαίνει στον αυταρχισμό (όπως στην περίπτωση της Τουρκίας), είναι πάντα προτιμότερη από συστήματα όπου η εξουσία στηρίζεται στη βίαιη επιβολή. Ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ προσδιόρισε τη Δημοκρατία ως το πολίτευμα εκείνο που για να γίνει αλλαγή κυβέρνησης δεν χρειάζεται αιματοχυσία.

Στη σημερινή Ελλάδα είναι διαδεδομένος ένας ιδιότυπος τρόπος αντίληψης των πραγμάτων. Η ευκολία με την οποία έγινε κατά τη διάρκεια της κρίσης η χρήση της λέξης χούντα (η οποία δεν τελείωσε το... ’73) δείχνει ότι πολλοί συμπολίτες μας βρίσκονται σε τρομερή σύγχυση και έχουν μετατρέψει τη θολή αντίληψη της πραγματικότητας σε επιθετικότητα. Δεν μπορούν να ξεκαθαρίσουν τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά είναι έτοιμοι να αναλάβουν δράση εναντίον των... εχθρών. Οι «αγανακτισμένοι» που έστηναν κρεμάλες και φώναζαν «να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή» είχαν κάνει τη σύγχυσή τους επίθεση εναντίον της Δημοκρατίας.

Tις μέρες των «αγανακτισμένων» ο Μίκης Θεοδωράκης, μιλώντας σε συγκέντρωση που οργάνωσε στα Προπύλαια ο τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (και τώρα υφυπουργός) Θεοδόσης Πελεγρίνης, αφού κατήγγειλε το μνημόνιο ως αντισυνταγματικό, ζητούσε την κατάλυση του συντάγματος, την κατάργηση των κοινοβουλευτικών θεσμών και την αλλαγή της κυβέρνησης με επανάσταση. Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος διατέλεσε βουλευτής αρκετών κομμάτων και υπουργός της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Οι «αγανακτισμένοι» άκουσαν τον Μίκη Θεοδωράκη και έσπευσαν να μπουκάρουν στο κοινοβούλιο.

Αργότερα, όταν οι κυβερνήσεις των χωρών που μας δανείζουν αρνήθηκαν να μας χρηματοδοτήσουν χωρίς όρους, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ονόμασε πραξικόπημα (δηλαδή βίαιη και αιφνιδιαστική συνωμοτική πράξη που έχει σκοπό τη μεταβολή του πολιτεύματος) την πλήρη υποταγή της στους δανειστές και την αποδοχή του νέου μνημονίου. Δημοκρατικό θα ήταν για την κυβερνητική προπαγάνδα εμείς να αποφασίζουμε και οι κυβερνήσεις των υπολοίπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να πειθαρχούν στις αποφάσεις μας. Πάντως, παρά το «πραξικόπημα» οι ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ συνέχισαν να κυβερνούν κανονικά.

Μαζί με τα παραπάνω συναντάμε και αρκετούς πρόθυμους να δικαιολογήσουν τις δολοφονικές επιθέσεις των ισλαμιστών. Φταίει, λένε, η αποικιοκρατία, ο ιμπεριαλισμός, η φτώχεια, οι πόλεμοι, η αδικία. Όμως όλα αυτά υπάρχουν σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Το ότι μόνο οι ισλαμιστές αντιδρούν με δολοφονικές επιθέσεις, τις περισσότερες φορές εναντίον ομοθρήσκων ή συμπατριωτών τους, δεν λέει κάτι στους πρόθυμους συμπαραστάτες των δολοφόνων.

Αυτό που δεν αξιολογούν όσοι δικαιολογούν τους ισλαμιστές είναι η επιδίωξη των τελευταίων να επιβάλουν έναν ακραία καταπιεστικό τρόπο ζωής. Έναν τρόπο ζωής που θα ήταν αδιανόητος για μας, αλλά τον βλέπουμε με συμπάθεια όταν πρόκειται να επιβληθεί με τη βία στους άλλους. Η μπούργκα μάς είναι απεχθής, αλλά όταν οι ισλαμιστές υποχρεώνουν τις γυναίκες να τη φορούν, εξακολουθούν να αναγνωρίζονται ως θύματα της κακής Δύσης.

Αρκετοί συμπολίτες μας, που χαίρονται με τις επιθέσεις των ισλαμιστών, είναι οι ίδιοι που μιλώντας για χούντα αγνοούσαν τι πραγματικά σημαίνει χούντα. Οι δύο φαινομενικά ασύνδετες συμπεριφορές έχουν μια κοινή ρίζα. Την άρνηση της ανοιχτής κοινωνίας και των κανόνων της. Οι συμπολίτες μας εκτιμούν τα αγαθά της σύγχρονης ζωής που απολαμβάνουμε στο δυτικό κόσμο, αλλά αρνούνται τις προϋποθέσεις τους: την Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Γι’ αυτό και φλερτάρουν με τις ιδέες που ισοπεδώνουν και μηδενίζουν τα πάντα.

Στην Ελλάδα ορισμένοι πολιτικοί και αρκετά μέσα ενημέρωσης εκμεταλλεύονται την τάση μέρους της κοινωνίας προς τον ανορθολογισμό και τις θεωρίες συνωμοσίας. Οι έννοιες λαμβάνουν ένα συγκεχυμένο και αντιφατικό περιεχόμενο και η πρόσληψη της πραγματικότητας γίνεται προβληματική. Έτσι τροφοδοτείται ένα μείγμα ανασφάλειας και επιθετικότητας.

Με αυτά τα μυαλά καθίσταται αμφίβολη η διατήρηση της θέσης μας στο σύγχρονο κόσμο. Έναν κόσμο που μας προσφέρει ελευθερία και τις προϋποθέσεις για ευημερία, αλλά γίνεται όλο και περισσότερο πολύπλοκος και απαιτητικός.