Αν και πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι το πραξικόπημα απέτυχε στους αρχικούς στόχους του, κατά τη γνώμη μου το θέμα δεν έχει τελειώσει. Η Τουρκία εδώ και καιρό, έχει γυρίσει σελίδα κι έχει εισέλθει σε μια περίοδο έντονης αστάθειας στο εσωτερικό της. Επίσης, η μεγάλη εικόνα δείχνει ότι είναι αυξημένη η πιθανότητα το χθεσινό πραξικόπημα να εξελιχθεί σε εμφύλια σύρραξη. Κι αυτό εγκυμονεί γεωπολιτικούς κινδύνους και για την Ελλάδα και κατ’ επέκταση για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε γενικές γραμμές, στην ελληνική κοινή γνώμη κυριαρχεί μία λάθος εικόνα σε σχέση με την πολιτική κατάσταση στη γείτονα χώρα. Σε αυτό ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό, η εικόνα που διδάσκεται στην ελληνική παιδεία. Και η εικόνα δεν βελτιώνεται προς το ρεαλιστικότερο με ένα-δυο ταξίδια στην Κωνσταντινούπολη για τουρισμό. Κι αυτό γιατί στις εγχώριες αναγνώσεις των εξελίξεων επικρατούν ιδεοληψίες του παρελθόντος, που σχετίζονται με την επανάσταση του ‘21 ή την Μικρασιατική Καταστροφή.
Θα προσπαθήσω να παραθέσω μερικές σκέψεις για τις εξελίξεις:
1. Είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας και της Ευρώπης να μην αποσταθεροποιηθεί πλήρως, η Τουρκία. Κι αυτό γιατί ο πληθυσμός της γείτονος είναι πολλαπλάσιος του ελληνικού και μία ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση θα δημιουργήσει τρομακτικό κύμα προσφύγων προς τη Δύση. Επίσης, η Τουρκία ακόμα αποτελεί το κοσμικό ανάχωμα προς τα ισλαμικά κράτη της Μέσης Ανατολής και παρέχει πρόσβαση στις ενεργειακές πηγές της Μέσης. Άρα δεν πρέπει να επιχαίρουμε ότι καίγεται το σπίτι του γείτονα.
2. Στην Τουρκία ήδη διεξάγεται ένας εμφύλιος πόλεμος. Αναφέρομαι στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που ο τουρκικός στρατός διεξάγει στις περιοχές της Νοτιοανατολικής Τουρκίας, όπου καταστρέφει κουρδικές πόλεις και χωριά. Ένας πόλεμος που έχει μεταφερθεί και στο κοινοβούλιο όπου γίνεται προσπάθεια από τον Ερντογάν να εκδιωχθούν οι κούρδοι βουλευτές.
3. Ο εκλογικός χάρτης τα τελευταία χρόνια δείχνει την Τουρκία ως το άθροισμα τριών χωρών με ισχυρές πολιτισμικές διαφορές. Πιο συγκεκριμένα έχουμε α) τα δυτικά παράλια με κέντρο τη Σμύρνη και την Ανατολική Θράκη όπου το κεμαλικό κόμμα κυριαρχεί, β) τις περιοχές του Κουρδιστάν όπου το κουρδικό κόμμα HDP κυριαρχεί και γ) την υπόλοιπη χώρα όπου το φιλοισλαμικό κόμμα του Ερντογάν AKP κυριαρχεί.
4. Αυτό που ξεκίνησε χθες είναι μία επέκταση του εμφυλίου, αυτός μεταξύ της ισλαμικής κυβέρνησης και τμήματος των ενόπλων δυνάμεων που δηλώνει ότι επιθυμεί να προστατεύσει το κοσμικό κράτος. Γιατί στη γείτονα χώρα, επί δεκαετίες διεξάγεται μία μάχη πολιτισμών μεταξύ του ισλαμισμού και του κοσμικού κράτους που έχει το βλέμμα προς το δυτικό πολιτισμό. Αυτή τη μάχη την κέρδισε το κοσμικό κράτος με τον Κεμάλ Ατατούρκ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Με την επικράτηση του Ερντογάν, διεξάγεται μία συστηματική προσπάθεια ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας.
5. Ο στρατός στη γείτονα χώρα, ιστορικά έχει παίξει ιστορικά το ρόλο του θεματοφύλακα της κυριαρχίας του κοσμικού κράτους. Επίσης, εκτός του ότι κατέχει τα όπλα και διατηρεί και εξαιρετικά σημαντική οικονομική δύναμη. Ο τουρκικός στρατός έχει σημαντικές προσβάσεις στην τουρκική κοινωνία. Επίσης το κεμαλικό κόμμα CHP, το οποίο είναι το κεντρο-αριστερό κόμμα της Τουρκίας, είναι μέλος της σοσιαλιστικής διεθνούς και διατηρεί ιστορικούς δεσμούς με τις ένοπλες δυνάμεις. Αν και το CHP αποκήρυξε το πραξικόπημα, το γεγονός ότι υπάρχουν ισχυροί δεσμοί μεταξύ κοινωνίας και στρατού, σημαίνει ότι ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού χθες ζητωκραύγασε όταν είδε τα τανκς στους δρόμους. Μπορεί να μην βγήκε στους δρόμους ακόμα αλλά σίγουρα ζητωκραύγασε.
6. Είναι υπερβολή να λέγεται ότι βγήκε ο κόσμος της Τουρκίας στους δρόμους. Η κοινωνία στην γείτονα χώρα είναι τρομοκρατημένη και έχει κλειστεί στα σπίτια της. Στους δρόμους βγήκαν οι σκληροπυρηνικοί ισλαμιστές, μέλη του κόμματος του Ερντογάν ΑΚΡ που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των τζαμιών, τα οποία μέσα στη νύκτα καλούσαν τον κόσμο να ξεσηκωθεί. Επίσης, ένα τμήμα των πολιτών που δεν συμμετέχει στις διαδηλώσεις κατά των τανκς, βρίσκεται απέναντι και στο στρατιωτικό πραξικόπημα γιατί επιθυμεί τη διατήρηση της κοσμικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με δημοκρατικούς όρους.
7. Μπορεί τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα να βοήθησαν τον Ερντογάν να κερδίσει έδαφος, αλλά να μην γελιόμαστε. Εάν επικρατήσει θα τα κλείσει. Μπορεί ο Ερντογάν να έχει απήχηση που στις πρόσφατες εκλογές καταγράφηκε κοντά στο 50% αλλά δεν είναι δημοκράτης. Και το ισλαμικό καθεστώς που προσπαθεί να εγκαθιδρύσει βρίσκεται στην αντίπαλη όχθη στις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο δυτικός πολιτισμός. Επίσης, η αλλοπρόσαλλη πολιτική της επανασύστασης της οθωμανικής αυτοκρατορίας (yeni osmanlari) έχει φέρει την Τουρκία να έχει προβλήματα με τους παραδοσιακούς συμμάχους της (ΕΕ και ΝΑΤΟ) και να έχει ως μοναδικό σύμμαχο τη Σαουδική Αραβία. Είναι χαρακτηριστικό, ότι τα τζαμιά παίζουν ενεργό ρόλο στη διένεξη στη γείτονα χώρα και στην κινητοποίηση των φιλοισλαμιστών πολιτών.
8. Αλλά ούτε η επέμβαση των τανκς επανορθώνει τη δημοκρατία. Αν και ο στρατός ισχυρίζεται ότι προστατεύει το κεμαλικό κοσμικό καθεστώς, η Ευρώπη βρίσκεται στην αντίπαλη όχθη με τα στρατιωτικά καθεστώτα. Επίσης, ιστορικά οι κεμαλιστές βασίζουν τη δύναμη τους στην επικράτηση τους στην Μικρασιατική Καταστροφή και έχουν μία έφεση στο να δημιουργούν προβλήματα σε Ελλάδα και Κύπρο. Άρα οποιοσδήποτε κι αν επικρατήσει στη διένεξη, ενδέχεται να εξάγει την κρίση προς Ελλάδα και Κύπρο σε μία προσπάθεια συσπείρωσης της κοινωνίας.
9. Μέχρι στιγμής ο Ερντογάν δείχνει να επικρατεί στην Κωνσταντινούπολη ενώ φαίνεται ότι υπάρχει ισχυρή αντίσταση των πραξικοπηματιών στην Άγκυρα. Δεν ξέρουμε τι γίνεται στο σύνολο της επικράτειας. Εάν επικρατήσει, είναι ερωτηματικό το πώς θα διαχειριστεί τη νίκη του. Εάν κινηθεί απολυταρχικά τότε η εσωτερική κατάσταση θα επιδεινωθεί. Εάν κινηθεί συμφιλιωτικά, θα εμφανιστεί μαλακός ή ανακόλουθος στους οπαδούς του, γιατί τότε θα η στάση του θα είναι αντίθετη στην παράδοση «του ισχυρού κέντρου» που ιστορικά εξολόθρευε τους αντιπάλους του. Επίσης, ο Ερντογάν θα πρέπει να επιλέξει εάν θα συνεχίσει να συμβαδίζει με τα εξτρεμιστικά καθεστώτα του Κόλπου ή θα λειτουργήσει ως σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή, και στο δυτικό πλαίσιο.
10. Άρα η ελληνική πλευρά θα πρέπει να είναι προσεκτική στη ρητορική της, να κρατήσει ουδέτερη/διπλωματική στάση στην εσωτερική διένεξη της γείτονος, να είναι πάντα μέρος της λύσης και πάντα στο πλαίσιο της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής και του ΝΑΤΟ. Το θέμα εμπεριέχει σημαντικούς κινδύνους γιατί ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο το ποιος ηγείται του πραξικοπήματος. Ένας εμφύλιος στη γείτονα θα προκαλέσει τεράστιες προσφυγικές ροές, αυτή τη φορά από τούρκους που θα θελήσουν να προστατευτούν. Επίσης, η ελληνική πλευρά έχει ισχυρά οικονομικά συμφέρονται με τη γείτονα χώρα και θα πρέπει να διατηρήσει οικονομικές και πολιτιστικές γέφυρες. Δεν είναι υπερβολή να αναφέρω ότι ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού των παραλίων βλέπει την Ελλάδα ως καταφύγιο ή ως πρότυπο.
Από τις εξελίξεις βγαίνουν δυο γενικά συμπεράσματα: 1) γίνεται ξεκάθαρο ότι η διαφάνεια που έχει εμπεδωθεί από τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα κάνουν εξαιρετικά δύσκολη την επικράτηση απολυταρχικών καθεστώτων είτε αυτά είναι ισλαμικά είτε στρατιωτικά και 2) στον 21ο αιώνα, ο κοσμικός χαρακτήρας ενός κράτους είναι κυρίως θέμα επικράτησης κουλτούρας και δεν επιβάλλεται με τα τανκς.
20°
