Θλιμμένη Τζάσμιν η Βρετανία

Στην ταινία «Η Θλιμμένη Τζάσμιν» (Blue Jasmine) η Cate Blanchett δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας στο ρόλο μιας νευρωτικής και φαντασμένης νεόπλουτης γυναίκας που την έχει πάρει ο κατήφορος και δυσκολεύεται να συμβιβαστεί με τον ξεπεσμό της. Έχοντας χάσει το κοινωνικό της στάτους και αντιμέτωπη με το τέλος ενός πανέμορφου παραμυθιού, η Τζάσμιν αρνείται να αναγνωρίσει την πραγματικότητα, για να κατρακυλήσει σταδιακά στο παραλήρημα και την παραφροσύνη.

Τηρουμένων των αναλογιών, σε παρόμοιο κατήφορο φαίνεται να βρίσκεται και η Μεγάλη Βρετανία, η οποία πασχίζει να συμβιβάσει το ένδοξο παρελθόν της μ’ ένα ξεθωριασμένο σήμερα και, πιθανώς, προβληματικό αύριο. Διότι η Βρετανια –ή Αγγλία, για την ακρίβεια– πράγματι έχει ένδοξο παρελθόν. Υπήρξε η μεγαλύτερη αυτοκρατορία στην ιστορία της ανθρωπότητας, με κτήσεις σε όλες τις ηπείρους. Αλλά ακόμη κι όταν αναγκάστηκε να παραχωρήσει ανεξαρτησία σε πολλές από τις αποικίες της, φρόντισε να διατηρήσει στενές σχέσεις μαζί τους στο πλαίσιο της τεράστιας βρετανικής Κοινοπολιτείας.

Η Βρετανία αποτελεί αναμφισβήτητα ένα πασίγνωστο brand name στο σύγχρονο κόσμο. Για την παντοδυναμία της αγγλικής γλώσσας δεν χρειάζεται να μιλήσει κανείς, αν και σ’ αυτό προφανώς συμβάλλουν και οι Αμερικανοί. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς κάποια άλλη χώρα με πιο επιδραστική μουσική βιομηχανία από τη Βρετανία και με πραγματικά παγκόσμιο αντίκτυπο, όπως το έδειξαν οι Beatles, οι Rolling Stones και δεκάδες άλλα συγκροτήματα. Ποιος δεν γνωρίζει τη θρυλική σειρά James Bond ή τη σπουδαία συνεισφορά των Βρετανών στο παγκόσμιο θέατρο;

Ή ακόμη και στο ποδόσφαιρο, το πλανητικό αυτό υπερθέαμα, ποια άλλη χώρα μπορεί να συναγωνιστεί την αίγλη της Premier League; Τι κι αν η εθνική Αγγλίας έχει καταστεί συνώνυμο της διάψευσης των προσδοκιών και επεξήγηση του λήμματος loser στο λεξικό; Ούτε μπορεί να υποτιμήσει κανείς το ειδικό βάρος της Βρετανίας στις διεθνείς σχέσεις, με μακραίωνη παράδοση στην διπλωματία βάσει της πολύ καλής πληροφόρησης και κατανόησης του τι συμβαίνει σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Παρά τη διάλυση της αυτοκρατορίας της, η χώρα του Τσώρτσιλ κατέχει μία από τις πέντε μόνιμες θέσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και ασκεί διεθνή επιρροή σαφώς ανώτερη του πληθυσμιακού ή οικονομικού της μεγέθους.

Ωστόσο, ως προς τη διεθνή εικόνα της Βρετανίας πάντα υπήρχε μια κραυγαλέα δυσαναλογία. Αντίθετα με το image της χώρας σε παγκόσμιο επίπεδο, η ζωή μέσα στην ίδια την Βρετανία πάντα είχε πολύ λιγότερη αίγλη απ’ όσο μπορεί να φανταστεί ένας outsider. Με μεγάλες περιφερειακές ανισότητες, με υψηλά ποσοστά φτώχειας –παρά τα φώτα του κοσμοπολίτικου Λονδίνου– και με πολλές εντάσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματα μιας κατακερματισμένης κοινωνίας. Και παρά τη φήμη της Βρετανίας ως μιας χώρας ανοιχτής σε άλλους πολιτισμούς, στην πράξη χαρακτηρίζεται από πολλές παράλληλες μικρο-κοινωνίες που έχουν πολύ λίγα σημεία επαφής μεταξύ τους.

Κι εδώ αξίζει να θυμηθεί κανείς μια άλλη ταινία, τη συγκλονιστική «Μυστικά και Ψέμματα» (Secrets and Lies) του Mike Leigh, όπου μια δυσλειτουργική οικογένεια έρχεται αντιμέτωπη με τις πλάνες της και τη μιζέρια της καθημερινότητάς της. Ομοίως, τα βαθιά κρυμμένα μυστικά και ψέματα της βρετανικής κοινωνίας φαίνεται να ήρθαν στην επιφάνεια με το πρόσφατο δημοψήφισμα.

Διότι ο εσωτερικός διχασμός στο θέμα της Ευρώπης σαφέστατα προϋπήρχε του δημοψηφίσματος. Τέσσερις δεκαετίες τώρα, μετά το 1973 όταν η Βρετανία εισήλθε στην τότε ΕΟΚ και μετέπειτα ΕΕ, οι κάτοικοι της χώρας ζούσαν με την πεποίθηση ότι είναι κάτι το ξεχωριστό, ένα κράτος μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής – κι όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά κυρίως ψυχικά. Μέρος αυτής της επαμφοτερίζουσας στάσης ήταν και η ανάμνηση για τα περασμένα μεγαλεία της αυτοκρατορίας και η ψευδαίσθηση ότι η ενωμένη Ευρώπη είναι κάτι το υποδεέστερο της παγκόσμιας ακτινοβολίας της γηραιάς Αλβιώνας.

Γι’ αυτό, λοιπόν, η Βρετανία ήταν πάντα με το ένα πόδι εντός της ενωμένης Ευρώπης και με το άλλο πόδι εκτός. Σ’ αυτήν ακριβώς την πάγια ψευδαίσθηση πάτησε η ετυμηγορία του πρόσφατου δημοψηφίσματος για την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ. Και σ’ αυτήν την ίδια ψευδαίσθηση μεγαλείου βασίζεται η απόφαση της νέας βρετανικής κυβέρνησης για αμετάκλητη αποδοχή του Brexit και σκληρή στάση έναντι των Βρυξελλών στις επικείμενες διαπραγματεύσεις. Κι ας συγκλίνουν όλες οι εκτιμήσεις για αναπόφευκτη φυγή επιχειρήσεων από τη Βρετανία, για μείωση του ΑΕΠ της χώρας, για εξασθένηση του Λονδίνου ως διεθνούς χρηματοπιστωτικού κέντρου κ.λπ. Κι ας επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη το ενδεχόμενο σοβαρών αναταράξεων στη Σκωτία και τη Βόρεια Ιρλανδία, με κινδύνους για τη συνοχή του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η Βρετανία δεν είναι η μόνη χώρα που δυσκολεύεται να συμβιβαστεί με τη νέα εποχή, το μεταβαλλόμενο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων και την υποχώρησή της στο διεθνές στερέωμα. Τρόπον τινά, εμφανίζει τα ίδια συμπτώματα που χαρακτηρίζουν το σύνολο της Δύσης και η Ευρώπη δεν αποτελεί εξαίρεση, εν όψει του ανταγωνισμού με νέες δυνάμεις στην παγκόσμια οικονομική και πολιτική σκηνή. Ενός αδυσώπητου ανταγωνισμού που επιβάλλει συμμαχίες, ακόμη και εις βάρος της εθνικής κυριαρχίας.

Αλλά η Βρετανία αναδεικνύεται σε υπόδειγμα μιας ξεπεσμένης αριστοκράτισσας που αρνείται πεισματικά να κοιτάξει την πραγματικότητα κατάματα και να συμβιβαστεί με τη μοίρα της. Όπως ακριβώς η θλιμμένη Τζάσμιν, με αποτέλεσμα να καταλήξει στην απομόνωση και την παρακμή. Πιθανότατα, η παρομοίωση αυτή θα φανεί τραβηγμένη στους πολυπληθείς θαυμαστές της Βρετανίας. Προβάλλονται επιχειρήματα ότι δεν χάνεται έτσι μια μεγάλη δύναμη με διεθνείς διασυνδέσεις, ότι η ενωμένη Ευρώπη θα χάσει περισσότερα απ’ όσα το Λονδίνο, ότι η Βρετανία καλώς αποφάσισε να αποχωρήσει από τη γραφειοκρατική και γερμανοκρατούμενη ΕΕ κ.λπ.

Πάντως, θα περίμενε κανείς από τις ελίτ της Βρετανίας να επιστρατεύσουν τη συσσωρευμένη εμπερία τους και την καλή γνώση της παγκόσμιας ιστορίας. Για να θυμηθούν αυτό που αναμφίβολα γνωρίζουν: ότι πολλές δυνάμεις εμφανίστηκαν και εξαφανίστηκαν στον ρου της ιστορίας. Κι ότι, απαλλαγμένη από συναισθηματισμούς, η ιστορία έχει τη δική της λογική. Ψυχρή και συχνά αμείλικτη.