Τις πταίει;

Το 1874 η Ελλάδα, ελεύθερη από τον τουρκικό ζυγό για τέσσερις περίπου δεκαετίες, είχε ήδη γνωρίσει την χρεοκοπία εξαιτίας των υπέρογκων δανείων που είχε συνάψει με ξένες δυνάμεις. Και ένα είδος «μνημονίου» είχε ήδη αμαυρώσει την πολιτική ζωή του τόπου στο παρελθόν, με μέτρα που θυμίζουν την δική μας εποχή (περικοπές συντάξεων και μισθών, απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων κλπ). Όμως, εκείνα τα χρόνια, το σημαντικότερο πρόβλημα ήταν ότι η χώρα βρισκόταν σχεδόν συνεχώς υπό καθεστώς πολιτικής κρίσης. Η υποστήριξη κυβερνήσεων μειοψηφίας από τα ανάκτορα κάθε άλλο παρά βοηθούσε στην εκτόνωση της κατάστασης. Ήταν η πρώτη δεκαετία της βασιλείας του Γεωργίου και η ευκολία με την οποία δινόταν το δικαίωμα της διάλυσης της Βουλής είχε οδηγήσει στη διεξαγωγή έξι βουλευτικών εκλογών σε διάστημα οκτώ μόλις ετών, από το 1868 έως το 1875.

Ήταν μια εποχή σύγχυσης και αστάθειας, που είχε φέρει την ελληνική κοινωνία αντιμέτωπη με το πραγματικό ζητούμενο της ελευθερίας, την πολιτειακή ωριμότητα. Οι πιο συνειδητοποιημένοι και προοδευτικοί πολίτες δυσανασχετούσαν με τα ταραχώδη ήθη και ανησυχούσαν σοβαρά για το μέλλον. Σαν σήμερα, λοιπόν –29 Ιουνίου του 1874– ο Χαρίλαος Τρικούπης, ανήσυχο πνεύμα και εκφραστής μιας πιο ανθρώπινης ρητορικής σε σχέση με τα ασφυκτικά πρότυπα του πολιτικού λόγου των καιρών– έσπευσε να αποτυπώσει τη διάχυτη δυσφορία, δημοσιεύοντας στην εφημερίδα Καιροί το περίφημο άρθρο του με τίτλο «Τις πταίει;», με το οποίο κατέκρινε αφενός μεν την τακτική του Θρόνου να διορίζει και να παύει τις κυβερνήσεις, αγνοώντας τη βούληση της Βουλής, αφετέρου δε την εν γένει πολιτική φαυλότητα που κυριαρχούσε.

«Μη τυχόν αληθώς πταίει το Έθνος;» έγραφε. «Θαρρούντες όμως απαντώμεν, το Έθνος δεν πταίει… Η ευθύνη άρα επί τοις συντελουμένοις ανήκει άπασα εις το στοιχείον εις το οποίον δια της διαστροφής των συνταγματικών ημών θεσμών συνεκεντρώθη ολόκληρος η εξουσία… Αλλά η ελικρινής μελέτη του θέματος», κατέληγε, «μας ήγαγεν εις το αλάνθαστον συμπέρασμα ότι δεν πταίει το Έθνος. Αλλού έγκειται το κακόν και εκεί πρέπει να ζητηθή η θεραπεία…»

Ήταν η πρώτη φορά που μια εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας αφιέρωνε όλη την πρώτη της σελίδα σε ένα τρίστηλο τόσο αιχμηρό προς τα θεμέλια του κράτους και η δημοσίευση προκάλεσε μεγάλη αναταραχή. Καθώς το κείμενο ήταν ανυπόγραφο, διατάχθηκε η σύλληψη του εκδότη των Καιρών Πέτρου Κανελλίδη. Ο Τρικούπης μόλις το πληροφορήθηκε έσπευσε με επιστολή προς τον εισαγγελέα εφετών να αναλάβει την ευθύνη και την πατρότητα του άρθρου. Συνεπώς αφέθηκε ελεύθερος ο Κανελλίδης και αντ’ αυτού συνελήφθη ο Τρικούπης, ο οποίος εντωμεταξύ είχε δημοσιεύσει και δεύτερο άρθρο, με τίτλο «Παρελθόν και Ενεστώς», γραμμένο με αντίστοιχο πνεύμα. Το πρωινό της 7ης Ιουλίου, προφυλακίστηκε, ενώ ήδη η Αθήνα βούιζε, καθώς με τα κείμενα εκείνα είχαν τεθεί για πρώτη φορά δημοσίως τα μεγάλα θέματα της λειτουργίας του πολιτεύματος, και κυρίως της συμμόρφωσης με τη λαϊκή εντολή και τη θέληση της πλειοψηφίας.

Ο εισαγγελέας είχε την πρόθεση να τον παραπέμψει στο Κακουργιοδικείο με τις κατηγορίες της προσβολής του προσώπου του Βασιλιά και της απόπειρας προτροπής του λαού σε στάση για την ανατροπή του πολιτεύματος. Τελικά όμως απαλλάχτηκε από τις κατηγορίες αυτές με βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών και αφέθηκε ελεύθερος τρεις μέρες μετά την προφυλάκισή του. Η σύλληψη του Τρικούπη αποτέλεσε, φυσικά, πρωτοσέλιδο θέμα σε όλες τις αθηναϊκές εφημερίδες των ημερών και οι αναλυτές της Ιστορίας εκτιμούν ότι αν η κυβέρνηση γνώριζε από την αρχή ότι αυτός ήταν ο συντάκτης θα απέφευγε ίσως να κινήσει την ποινική δίωξή του προκειμένου να μην τον ηρωοποιήσει. Όμως τίποτε δεν μπόρεσε να ανατρέψει τη ροή των πραγμάτων. Πράγματι, η δημοτικότητά του αυξήθηκε θεαματικά και η δίωξη αυτή αντί να αποβεί εις βάρος του, του άνοιξε το δρόμο προς την πρωθυπουργία. Επί των ημερών του η Ελλάδα θα γνώριζε τεράστια ανάκαμψη, εκατοντάδες έργα θα συντελούνταν (σιδηρόδρομος, δρόμοι, διώρυγα της Κορίνθου κλπ), νέα υπέρογκα δάνεια θα συνάπτονταν με τις ξένες δυνάμεις και μια ακόμη οδυνηρή πτώχευση θα παραμόνευε στα χρόνια του 1890.

Όμως αυτά είναι μια άλλη ιστορία…

Το καινούργιο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου, που εκτυλίσσεται στα χρόνια του Χαρίλαου Τρικούπη, θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.