Το νέο τουρκικό Σύνταγμα: Ερντογάν vs Ατατούρκ

Η Τουρκία ετοιμάζεται για τη μεγαλύτερη αλλαγή στην ιστορία της. Οι συνεργάτες του τούρκου προέδρου μιλούν ήδη για την εγκαθίδρυση ενός πραγματικά δημοκρατικού κοσμικού (secular) σύγχρονου καθεστώτος, αφήνοντας πίσω τη μεγάλη περίοδο εκ-δυτικισμού και μεταρρύθμισης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έτσι όπως διαμορφώθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, ο πρώτος εκλεγμένος από λαϊκή ψήφο πρόεδρος της Τουρκίας, θα ξεκινήσει –αρχές Ιουλίου– μια μεγάλη συζήτηση για τη διαμόρφωση του νέου Συντάγματος, που φιλοδοξεί να εγκριθεί όχι μόνο από τις πολύ μεγάλες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες που απαιτούνται για συνταγματικές αλλαγές αλλά και από τη λαϊκή ψήφο. Θέλει να εγκριθεί το νέο Σύνταγμα και από δημοψήφισμα.

O βασικός σύμβουλος του προέδρου Ερντογάν Mehmet Ucum περιέγραψε πολλά από τα στοιχεία του νέου Συντάγματος στο πρακτορείο Bloomberg. «Οι απόψεις που κυριαρχούν σήμερα είναι ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει στο Σύνταγμα καμία αναφορά σε ιδεολογίες» λέει ο κ. Mehmet Ucum. «Θεωρούμε ότι θα πρέπει στα προλεγόμενα του Συντάγματος να αναφέρεται ότι ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ είναι ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας» είπε. Το σημερινό Σύνταγμα απαιτεί από τους βουλευτές και τον Πρόεδρο να ορκίζονται στις «αρχές και τις αξίες των μεταρρυθμίσεων» του Ατατούρκ που περιγράφεται στο Σύνταγμα ως «ο αιώνιος ηγέτης του έθνους και αδιαφιλονίκητος ήρωας». Άλλα άρθρα του Συντάγματος απαιτούν να εκπαιδεύεται η νεολαία με τις αρχές αυτές.


Η μεγάλη αυτή αλλαγή συνιστά εγκατάλειψη των στοιχείων που απέκλειαν από τη σύγχρονη Τουρκική Δημοκρατία όσους αισθάνονταν πιστοί μουσουλμάνοι. «Η ίδρυση της Δημοκρατίας ήταν ένα σχέδιο διαφωτισμού, εκδυτικισμού, εκσυγχρονισμού και δημιουργίας ενός έθνους, σε βάρος βεβαίως των θρησκευόμενων που περιγράφονταν ως φονταμενταλιστές και αποκλείονταν από την πολιτική ζωή» λέει χαρακτηριστικά ο Mehmet Ucum.

Οι προϋποθέσεις για την έγκριση του νέου Συντάγματος φαίνονται αυτή τη στιγμή εξασφαλισμένες, αφού υποστηρίζονται και από τους 367 βουλευτές της εθνοσυνέλευσης και το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης, όπως δείχνουν σχεδόν όλες οι δημοσκοπήσεις. Αλλά η μεγάλη αυτή αλλαγή δεν θα γίνει τόσο εύκολα, παρά το ότι δεν μπορούμε να περιγράψουμε ως εύκολη μια διαδικασία που συνεχίζεται για περίπου 10 χρόνια.

Η ατατουρκική αντιπολίτευση του CHP αποκλείεται να δεχθεί τις αλλαγές. Έχει άλλωστε προαναγγείλει ότι θα αντισταθεί με κάθε τρόπο. Ο κύριος τρόπος θα είναι να περιγράφει ως κινδύνους για το «λαϊκό» κοσμικό καθεστώς τις προτεινόμενες αλλαγές και να τις περιγράφει ως δημιουργία «ισλαμικού» καθεστώτος.


Αυτό που έχουμε σήμερα στην Τουρκία δεν είναι «λαϊκό» (κοσμικό) καθεστώς, αλλά ένα σύστημα θρησκευτικού κράτους, που αποδέχεται ως ιδιότυπη θρησκεία τον «ατατουρκισμό», λέει η άλλη πλευρά. Όσο η συζήτηση γίνεται σε αυτό το επίπεδο, ο μόνος τρόπος να γίνουν οι αλλαγές είναι αυτός τον οποίο βλέπουμε να ακολουθείται: Η τρομερή πόλωση και η συγκέντρωση όλο και μεγαλύτερης λαϊκής αποδοχής. 


Η μεγαλύτερη συγκέντρωση λαϊκής αποδοχής μπορεί φυσικά να ερμηνευτεί και ως «σουλτανισμός» ή απόπειρα διαμόρφωσης μιας απόλυτης προσωπικής εξουσίας. Αν όμως δούμε τα θέματα που θέτει στο δημόσιο διάλογο το Προεδρικό Μέγαρο θα φωτίσουμε με διαφορετικό τρόπο τη σύγκρουση που εξελίσσεται.

Βέβαια πίσω από τη μετωπική - καθεστωτική σύγκρουση θα πρέπει να συζητηθούν με μεγαλύτερη προσοχή οι έλεγχοι και οι ισορροπίες που επιβάλλει το νέο σύνταγμα στον Πρόεδρο, που συγκεντρώνει πλέον σημαντικές εξουσίες. Θα πρέπει να συζητηθεί ο διαχωρισμός των εξουσιών, η προστασία των δικαιωμάτων και η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας. Όλα αυτά έχουν επίσης κεντρική σημασία, ιδίως όταν αναγγέλλονται μαζί με την αλλαγή του εκλογικού νόμου και τη θεσμοθέτηση του βρετανικού κοινοβουλευτικού υποδείγματος των μονοεδρικών περιφερειών, παράλληλα με την κατάληψη του 1/3 των εδρών από βουλευτές που θα εκλέγονται στην επικράτεια και με ψηφοδέλτια των κομμάτων.


Χωρίς τον καθορισμό αυτών των ισορροπιών οι αλλαγές που σχεδιάζονται μπορεί να διατηρήσουν τα βασικά αυταρχικά χαρακτηριστικά της προηγμένης περιόδου, αλλάζοντας απλώς τη μορφή του αυταρχισμού. Αντί των ατατουρκικών δυναστειών που προέρχονταν και εκλέγονταν από την «πεφωτισμένη» πλευρά της κοινωνίας, θα έχουμε ένα εξίσου αυταρχικό σύστημα που θα στηρίζεται στην εκλογή κάθε πέντε χρόνια του απόλυτου Μονάρχη. 

Αναγκαστικά τίθεται το ζήτημα του αυταρχισμού για το οποίο κατηγορείται ο πρόεδρος Ερντογάν. Είναι προσωπικό χαρακτηριστικό του ή είναι μια σταθερά της τουρκικής ιστορίας. Και ίσως όχι μόνο της τουρκικής. Στην ουσία η συζήτηση περί λαϊκισμού, που γίνεται παντού σήμερα, δεν διαφέρει από τη συζήτηση που παρακολουθούμε στην Τουρκία μετά το 2011.