Ο David Cameron μιλώντας πρόσφατα για το δημοψήφισμα που θα γίνει σε λίγες μέρες, είπε ότι είναι μία κρίσιμη απόφαση που παίρνεται μία φορά για κάθε γενιά. Και πράγματι το προηγούμενο δημοψήφισμα έγινε το 1975, θα έλεγε κανείς στην προηγούμενη γενιά Βρετανών. Αφορούσε πάλι τις σχέσεις της χώρας με την Ευρώπη και έγινε πάλι Ιούνιο.
Η απόφαση για την ένταξη της Μεγάλης Βρετανίας στην ΕΟΚ πάρθηκε από την κυβέρνηση του Edward Heath το 1973. Οι Εργατικοί όμως προεκλογικά ήδη είχαν υποσχεθεί δημοψήφισμα για την – ας πούμε – επικύρωση της απόφασης αυτής. Και όταν το 1975 κέρδισαν τις εκλογές η κυβέρνησή τους με επικεφαλής τον Harold Wilson ανακοίνωσε επίσημα την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.
Η αντιπολίτευση αντέδρασε έντονα και Margaret Thatcher είχε εξαρχής διαφωνήσει με την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το θέμα αυτό κατηγορώντας την κυβέρνηση ότι «πετάει το μπαλάκι στους πολίτες» για ένα τόσο σοβαρό θέμα.
Η απόφαση όμως είχε παρθεί και η ερώτηση στην οποία καλούνταν να απαντήσουν τα εκατομμύρια Βρετανών ψηφοφόρων ήταν «Πιστεύετε ότι η Μεγάλη Βρετανία πρέπει να μείνει στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Κοινή αγορά);». Και η κοινή γνώμη διχάστηκε ξανά.
Επίσημα κυβέρνηση και αντιπολίτευση τάχθηκαν υπέρ του ΝΑΙ, αλλά και πάλι καμία γραμμή δεν ήταν ομόφωνη και ξεκάθαρη.
Η συντηρητική Margaret Thatcher τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της παραμονής της χώρας στην ΕΟΚ, αλλά την άποψη της δεν έδειχνε να συμμερίζεται όλο το κόμμα στο σύνολό του – ιδίως μάλιστα η νεολαία του.
«Όλοι πρέπει να ψηφίσουν σε αυτό το δημοψήφισμα και να ψηφίσουν ΝΑΙ για να τελειώσει το ζήτημα μια και καλή: Είμαστε πράγματι στην Ευρώπη και έτοιμοι να προχωρήσουμε», είχε πει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της.
Αλλά και οι Εργατικοί εμφανίζονταν διχασμένοι. Παρά την επίσημη κυβερνητική γραμμή υπέρ του ΝΑΙ, πολλές αυτόνομες φωνές σημαντικών στελεχών υποστήριξαν το ΟΧΙ.
Ο τότε πρωθυπουργός Harold Wilson προσπαθούσε να πείσει τους ψηφοφόρους των Εργατικών ότι το ΝΑΙ πρέπει να κερδίσει αλλά συγχρόνως προσπαθούσε και να τους εξηγήσει ότι η κυβέρνησή του έκανε καλύτερη δουλειά από τους προηγούμενους. Και ότι στο φινάλε, δεν υποστηρίζουν τώρα ξαφνικά την ίδια αυτή συμφωνία που ως αντιπολίτευση είχαν κριτικάρει. Τώρα είχαν μία δικιά τους συμφωνία, καλύτερη. Με λίγα λόγια: Και τότε είχαν δίκιο και τώρα και έπρεπε και να κερδίσουν το δημοψήφισμα. «Δεν προσποιούμαστε ούτε ποτέ προσποιηθήκαμε ότι έχουμε κερδίσει ότι θέλουμε στις διαπραγματεύσεις. Αλλά πετύχαμε πολλές και σημαντικές βελτιώσεις σε σχέση με τους προηγούμενους όρους», είχε πει σε ομιλία του παραμονές του δημοψηφίσματος.
Οι περισσότερες μεγάλες καθημερινές εφημερίδες επίσης πήραν θέση υπέρ του ΝΑΙ με εξαίρεση την Spectator, την Daily Worker και κάποιες άλλες τοπικές που υποστήριξαν το ΟΧΙ. Δεν έλειψαν φυσικά και παρεμβάσεις που κατηγορήθηκαν ως προσπάθεια εκφοβισμού της κοινής γνώμης, με πιο γνωστή την περίπτωση της Daily Mail. Λίγες μέρες πριν το δημοψήφισμα και συγκεκριμένα στις 20 Μαΐου, η γνωστή εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο που προσπαθούσε να περιγράψει πως θα μοιάζει η ζωή των Βρετανών αν υπερισχύσει το ΟΧΙ. «Όχι καφές, κρασί, φασόλια και μπανάνες μέχρι νεοτέρας», έγραφε ο τίτλος προσπαθώντας να περιγράψει την απομόνωση στην οποία θα καταδικάζονταν η χώρα εκτός ΕΟΚ.
Τελικά το ΝΑΙ νίκησε με 67,2%, το ΟΧΙ έχασε με 32,8% και η ιστορία γράφτηκε έκτοτε όπως την ξέρουμε.
Σύμφωνα με αναλύσεις της εποχής, οι λόγοι που οδήγησαν τους πολίτες στο ΝΑΙ θεωρείται πως σχετίζονταν με την οικονομία, την άμυνα και τη θέση της Βρετανίας στο διεθνές γίγνεσθαι – θέματα τα οποία η πλειοψηφία έκρινε ότι θα είχαν καλύτερη τύχη εντός ΕΟΚ. Ήταν όμως κάπως πρόσφατες και οι μνήμες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και οι πολίτες φαίνεται ότι θεώρησαν ζωτικής σημασίας τις συμμαχίες και την ένταξη σε μία ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινότητα για να αποφευχθεί οποιαδήποτε μελλοντική σύγκρουση.
Ο πρωθυπουργός Harold Wilson με τη σύζυγό του στο εκλογικό κέντρο τη μέρα του δημοψηφίσματος
Σκηνή από τηλεοπτικό πάνελ του BBC που δείχνει χαρακτηριστικά τον διχασμό των Εργατικών με δύο βουλευτές να διαφωνούν σχετικά με το δημοψήφισμα (Ο Tony Benn αριστερά υπέρ του ΟΧΙ και ο Roy Jenkins δεξιά υπέρ του ΝΑΙ)
Παραμονή του δημοψηφίσματος και η Margaret Thatcher εμφανίζεται δημόσια με μέλη της καμπάνιας υπέρ του ΝΑΙ
H βουλευτής των Εργατικών Barbara Castle σε μία προσπάθεια να στηρίξει το ΟΧΙ παρουσιάζει στις κάμερες προϊόντα που αγοράστηκαν σε Βρυξέλλες και Λονδίνο για να δείξει τις διαφορές στις τιμές
