Πάρε σύγγραμμα! Τζάμπα είναι, μη ρωτάς

Οι φοιτητές στην Ελλάδα παίρνουν όλα τα βιβλία τους δωρεάν. Και ξέρετε από πότε; Από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο ο οποίος είχε, στις αρχές του 1971, προχωρήσει σε μια σειρά «φιλολαϊκών» ρυθμίσεων στο χώρο του πανεπιστημίου. Μια τέτοια φιλολαϊκή ρύθμιση μας θύμισε πριν λίγες μέρες ο νυν υπουργός Παιδείας.

Tι ιστορία όμως έχει η παροχή αυτή; Από το 1982, που λέτε, και για 25 χρόνια, οι φοιτητές έπαιρναν 5-6 βιβλία για κάθε μάθημα (αυτό μας αφήνει με πάνω-κάτω 100 βιβλία με το πέρας των σπουδών). Και δεν μιλάμε για βιβλιαράκια σαν τα ένθετα των εφημερίδων. Μιλάμε για βαριά και ακριβά επιστημονικά εγχειρίδια. Τα «πολλαπλά εγχειρίδια» ανά μάθημα κατήργησε η Μαριέττα Γιαννάκου το 2007 (Π.Δ. 226/2007) ορίζοντας ότι ο φοιτητής θα παίρνει τόσα βιβλία όσα και τα υποχρεωτικά μαθήματα. Ο νόμος Διαμαντοπούλου (4009/2011), λίγο αργότερα, κατήργησε τη δυνατότητα στους φοιτητές που κάνουν δεύτερο πτυχίο (με κατατακτήριες εξετάσεις) να παίρνουν δωρέαν τα βιβλία τους (άρθρο 80 παρ. 10 ν. 4009/2011). Και επειδή αυτή η κατάργηση, όπως και κάθε άλλη προσπάθεια μεταρρύθμισης στον τομέα της ελληνικής παιδείας, αντιβαίνει σύμφωνα με τους 2 εκατομμύρια περίπου συνταγματολόγους που έχει η Ελλάδα στο δικαίωμα της δωρεάν παιδείας, πρόσφατη τροπολογία του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη, ήρθε να μας πει ότι «καταργείται η κατάργηση αυτή» και από το Σεπτέμβρη του 2016 δωρεάν συγγράματα θα δικαιούνται κανονικότατα και οι φοιτητές που επιχειρούν δεύτερο πτυχίο επαναφέροντας το καθεστώς που ίσχυε παλαιότερα. Κινητοποιήθηκε δε σε αυτή τη ρύθμιση, από ερώτηση που κατέθεσαν 10 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, πριν ένα μήνα. Παίρνω, λοιπόν, αφορμή από αυτή την αντι-μεταρρύθμιση για να εκθέσω τις σκέψεις μου για τα πανεπιστημιακά συγγράματα.

Η Ελλάδα, μέσα σε όλα τα κουφά που χαρακτηρίζουν τη Διοίκησή της, παρουσιάζει και το εξής συγκλονιστικά οξύμωρο σχήμα. Είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες δαπάνες ανά φοιτητή στην Ευρώπη και ταυτόχρονα η χώρα με το μικρότερο αναλογικά αριθμό αποφοίτων. Ένας από τους βασικούς λόγους που διογκώνονται οι δαπάνες αυτές είναι η ελληνική «πρωτοπορία» στα ευρωπαϊκά δεδομένα, της δωρεάν διανομής συγγραμάτων. Το κονδύλι του κρατικού προϋπολογισμού για τα δωρεάν συγγράματα ανέρχεται περίπου στα 60 με 70 εκατομμύρια ευρώ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μάλιστα η τρομερή απόκλιση μεταξύ των ίδιων σχολών. Για παράδειγμα, όπως είχε πρώτος επισημάνει ο Γιώργος Ρωμιός στο «Βήμα», οι φοιτητές Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας στο α΄ εξάμηνο παίρνουν συγγράματα συνολικής αξίας €315 ενώ οι αντίστοιχοι φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών παίρνουν συγγράματα συνολικής αξίας €1.300. Πολλά, μάλιστα, από τα βιβλία που αγοράζονται από το κράτος και «χαρίζονται» στους φοιτητές δεν χρησιμοποιούνται καθόλου. Μια ματιά στις αγγελίες βιβλίων αρκεί, ενώ όσοι φοιτητές διαβάζετε το παρόν άρθρο, εκτιμώ ότι αν αθροίσετε το κόστος των βιβλίων που δεν ανοίξατε ποτέ, θα βγάλετε άθροισμα μίνιμουμ €200.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα. Τα συγγράματα που μοιράζονται στους φοιτητές δεν τα επιλέγουν οι ίδιοι. Αντίθετα τους προτείνονται από το σύστημα του «Εύδοξου» το οποίο εισακούει τις προτάσεις των καθηγητών οι οποίοι προτείνουν 2-3 συγγράματα για κάθε μάθημά τους. Δεν είναι λίγοι, μάλιστα, οι καθηγητές εκείνοι που «προμοτάρουν» στα αμφιθέατρα τα δικά τους βιβλία. Από προσωπική εμπειρία, θυμάμαι καθηγήτρια να μας λέει: «Αν θέλετε, επιλέξτε το Α σύγγραμα, αλλά να ξέρετε το Β είναι πιο πλήρες για το μάθημα». Το Β, όπως πιθανόν καταλάβατε, το είχε γράψει εκείνη. Διαμορφώνεται, λοιπόν, έτσι ένα σύστημα όπου οι φοιτητές είναι χαρούμενοι αφού παίρνουν όλα τα βιβλία δωρεάν, οι καθηγητές είναι χαρούμενοι αφού πουλάνε τα βιβλία τους και ο μόνος δυσαρεστημένος είναι ο κρατικός κορβανάς.

Ακούστε τώρα και το άλλο, ίσως το πιο δυσάρεστο. Τελευταία, για να γράψω το άρθρο, συζήτησα με φίλους που σπουδάζουν στο εξωτερικό και λέγαμε για τα βιβλία. Εκεί, άλλα μαθήματα έχουν σημειώσεις (όπου οι φοιτητές πληρώνουν μόνο το αντίτιμο της εκτύπωσης και όχι τα πνευματικά δικαιώματα και τους εκδοτικούς οίκους) και άλλα μαθήματα έχουν βιβλία τα οποία συχνά τα προμηθεύονται αληθινά τζάμπα από τον ιστότοπο bookzz.org. Στην Ελλάδα, την ίδια ώρα τα πανεπιστήμια αντί να κόψουν από τα βιβλία, επιλέγουν να περικόπτουν τις συνδρομές τους σε επιστημονικά περιοδικά(!), στα έγγραφα δηλαδή όπου η επιστήμη εξελίσσεται, η καινούργια και πιο πρόσφατη έρευνα καταγράφεται και μαζί της πάει μπροστά ο ανθρώπινος πολιτισμός. Για το λόγο αυτό, εν έτει 2016, Έλληνες καθηγητές ζητάνε από παλιούς τους φοιτητές που πλέον φοιτούν ή εργάζονται σε ιδρύματα του εξωτερικού να τους κατεβάσουν από το ξένο πανεπιστήμιο που έχει πρόσβαση στα περιοδικά διάφορα επιστημονικά άρθρα! Σχεδόν ντροπή. Πόσο πιο αποκομμένο από την πρόοδο ένα ίδρυμα που η ίδια του η υπόσταση και σκοπός επιτάσσουν την παρουσία του και την τριβή του με τις εξελίξεις στην έρευνα και τους νέους ορίζοντες που ανοίγονται.

Αλήθεια, ευνοεί ή ζημιώνει την Παιδεία η δωρεάν διανομή συγγραμάτων σε όλους τους φοιτητές; Μήπως το γεγονός ότι είναι δωρεάν για έχοντες και μη έχοντες εντέλει αδικεί τους δεύτερους; Αν, τέλος πάντων, τα δωρεάν συγγράματα ευνοούν την ακαδημαϊκή εκπαίδευση, γιατί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βαθμολογείται ως το χειρότερο της Ευρώπης (σε πρόσφατη έρευνα της Economist Intelligence Unit);

Τα πανεπιστήμια πρέπει να «πλάθουν» επιστήμονες στους οποίους να διδάσκουν την έρευνα, το καύσιμο κάθε επιστήμης. Πρέπει, δηλαδή, ο φοιτητής να μάθει να «ψάνχεται», να αναρωτιέται, να αμφισβητεί. Αυτός είναι και ο λόγος που η διδασκαλία στο πανεπιστήμιο διαφέρει ουσιωδώς από αυτή των σχολείων. Επιστήμονας δεν γίνεσαι, με βιβλία που σου πλασάρονται από έναν άλλον επιστήμονα. Επιστήμονας γίνεσαι ξοδεύοντας ώρες σε μια βιβλιοθήκη να διαβάζεις για ένα κεφάλαιο 2 και 3 διαφορετικούς συγγραφείς, να μελετάς ξένη βιβλιογραφία και πρόσφατες μελέτες. Η διαδικασία της δωρεάν διανομής συγγραμάτων «βιάζει» την επιστημονικότητα. Δημιουργεί αντι-κίνητρα στους φοιτητές για περαιτέρω εμβάθυνση και έρευνα αφού το εύρος της διδασκαλίας περιορίζεται αυτόματα σε 400 σελίδες γραμμένες από τον ίδιο άνθρωπο. Παράλληλα, υποβαθμίζει και τη σημασία της παρακολούθησης του μαθήματος αφού το αποτέλεσμα στο τέλος του εξαμήνου βασίζεται, εν πολλοίς, στη μελέτη ενός απλού βιβλίου. Επιστήμονας, όμως, μόνο από βιβλία κανείς και ποτέ δεν έγινε.

«Ναι, αλλά το Σύνταγμα λέει Δωρεάν Παιδεία» θα μας πουν οι 2 εκατομμύρια συνταγματολόγοι στην Ελλάδα και θα πάνε μετά να κλείσουν τις σχολές τους αψηφώντας το Σύνταγμα που μιλά για ελευθερία της πρόσβασης στη γνώση.

Αλήθεια, επιβάλλει το δικαίωμα της δωρεάν παιδείας τη δωρεάν διανομή συγγραμάτων; Στην Ελλάδα, τη χώρα του μπερδέματος, θεωρούμε ότι το δικαίωμα της Δωρεάν Παιδείας ξεκινά από τη δωρεάν φοίτηση σε μια σχολή και φτάνει στο δωρεάν φαγητό, το δωρεάν σπίτι, τη δωρεάν μεταφορά και το δωρεάν εξοπλισμό γραφείου και βιβλιοθήκης. Λυπάμαι, αλλά δεν μπορεί να είναι έτσι. Το Σύνταγμά μας, στο άρθρο 16 παρ. 4, κάνει σαφή διάκριση μεταξύ της παρεχόμενης παιδείας, η οποία είναι δωρεάν για όλους, και της επιπρόσθετης «βοήθειας» ή «ειδικής προστασίας» την οποία το κράτος υποχρεούται να παρέχει σε εκείνους που τη χρειάζονται. Και, πολύ καλά κάνει το Σύνταγμα που διακρίνει με τέτοιο τρόπο τις παροχές. Γιατί κάποια στιγμή, σε αυτή τη χώρα, πρέπει να καταλάβουμε πως το γεγονός ότι, για να το πούμε απλά, ο πλούσιος φοιτητής μπορεί να τρώει τζάμπα στη φοιτητική λέσχη, υποβαθμίζει, χωρίς να πρέπει, την ποιότητα σίτησης που μπορεί και πρέπει να απολαμβάνει ο φτωχός φοιτητής.

Η δωρεάν διανομή συγγραμάτων, λοιπόν, πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να αλλάξει εξ ολοκλήρου πλαίσιο. Φυσικά δεν είναι όλα τα συγγράματα ίδια και κάποια από αυτά είναι όντως χρήσιμα. Για ρωτήστε τους φοιτητές: αγαπητοί μου, από τα 50 βιβλία που σας δώσαμε ποια θα σας χρησιμεύσουν στην καριέρα σας, ποιο είναι το top 10 που δε θα αλλάζατε με τίποτα; Δείτε τα αποτελέσματα και κρατήστε 10 βιβλία τα οποία και θα δώσετε μόνο στους φοιτητές που το έχουν ανάγκη ακόμα κι αν κάνουν δεύτερο πτυχίο. Και με τα μισά λεφτά που δίνετε κάθε χρόνο για συγγράματα (30-35 εκατομμύρια) χτίστε και γεμίστε τις βιβλιοθήκες και τα αναγνωστήρια της χώρας με συγγράμματα. Με ό,τι μείνει από αυτό το κονδύλι, εξετάστε την ενίσχυση της συμμετοχής σε επιστημονικό συνέδριο στο εξωτερικό όπου ο φοιτητής θα δημοσιεύσει τη διπλωματική του. Μπακάλικα λίγο, ναι, αλλά πάρτε μια ιδέα: Ένα συνέδριο στην Ευρώπη κοστίζει ένα χιλιάρικο και πολλά λέω (φοιτητές πληρώνουν μάξιμουμ ένα 300άρι συμμετοχή, σου βάζω 200 ευρώ αεροπορικά, και 250 διαμονή και ό,τι περισσεύει προσωπικά έξοδα, κυρ Στέφανε). Τα 750 ευρώ που υπολόγισα αντιστοιχούν χωρίς υπερβολή στο κόστος 20 συγγραμμάτων (37,50 ευρώ το ένα). Άσε που τα συνέδρια ανακοινώνονται ένα και δυο χρόνια πριν γίνουν, οπότε ένας τριτοετής θα μπορεί να αρχίζει να σχεδιάζει το συνέδριό του στο τέλος των σπουδών του. Έτσι τα ελληνικά πανεπιστήμια από την μία μέρα στην άλλη θα περάσουν από την εποχή του ενός συγγράμματος που η μοίρα του είναι να αραχνιάσει σε μια βιβλιοθήκη, στην εποχή της εξωστρέφειας, και θα δώσουν κίνητρα στους φοιτητές τους να γίνουν καλύτεροι και να φέρουν σε πέρας, μέσω της διπλωματικής τους εργασίας, μία έρευνα η οποία θα μπορεί να σταθεί και να αναδειχθεί στο απαιτητικό και διεθνές περιβάλλον ενός συνεδρίου. Και μια τέτοια «μεταρρύθμιση» οφελεί, πρωτίστως, τους οικονομικά ασθενέστερους. Γιατί ο πλούσιος φοιτητής έχει τα λεφτά να πάει σε επιστημονικά συνέδρια που θα τον καταστήσουν ανταγωνιστικότερο, αύριο, στην αγορά εργασίας. Ο «φτωχός» φοιτητής δεν τα έχει και στερείται αυτής της δυνατότητας. Με μια τέτοια μεταρρύθμιση, όμως, στο τέλος της ημέρας, θα έχεις έναν 25χρονο απόφοιτο ελληνικού πανεπιστημίου ασχέτως κοινωνικοοικονομικής προέλευσης έτοιμο να πάρει τη μοίρα στα χέρια του, να δημιουργήσει εντός της Ελλάδας και να προσφέρει δουλειά σε όσους προτίμησαν τα 60 βιβλία από το συνέδριο.

Δεν τα γράφω, βέβαια, αυτά επειδή προσδοκώ ο ΣΥΡΙΖΑ να προχωρήσει σε μια τέτοια μεταρρύθμιση. Και πώς θα μπορούσα να προσδοκώ κάτι τέτοιο από ανθρώπους που κόλλησαν παράσημα σε πανεπιστημιακές καταλήψεις φωνάζοντας «ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, η χούντα δεν τελείωσε το ’73» κατά τις μέρες, μάλιστα, της μεγαλύτερης ευημερίας που γνώρισε ποτέ ο τόπος. Δεν προτείνω επίσης, όπως πιθανόν θα καταλάβετε, την περικοπή δαπανών από τα συγγράματα, αν και κάποιοι παλιοί συμφοιτητές μου στη Νομική του ΑΠΘ ήδη έχουν καλέσει σε καταλήψεις γιατί πιθανά διάβασαν αυτό το άρθρο μέχρι τη λέξη σπατάλη πιο πάνω και νομίζουν ότι ζυμώνεται, σε κάποιοο κρύο δωμάτιο των Βρυξελλών, το σχέδιο «Σύγραμμα επι Πληρωμή». Προτείνω απλώς την επανακατεύθυνση των δαπανών αυτών ελπίζοντας να ανοίξει κάποια στιγμή ο διάλογος αυτός με το φόβο βέβαια, μην, μαζί με το διάλογο, ανοίξουν και κεφάλια.

Και γιατί γκρινιάζω σήμερα, αφού αν δεν είχαμε μνημόνιο και λιτότητα θα μπορούσε και ο φοιτητής να κρατήσει το ένα δωρεάν σύγγραμμα και το πανεπιστήμιο τις συνδρομές του σε περιοδικά. Γενικά, φτάσαμε εδώ που φτάσαμε εξαιτίας των σπαταλών. Και το δημόσιο χρήμα δεν υπάρχει για να το σπαταλάμε, αλλά για να το επενδύουμε. Ή αλλιώς πρέπει να το σπαταλάμε έτσι ώστε να δημιουργεί και να προσφέρει. Εμείς σπαταλούσαμε χρήματα για να γεμίζουν οι βιβλιοθήκες των φοιτητών με άχρηστους τόμους που δεν ανοίχτηκαν ποτέ. Φτάσαμε εδώ που φτάσαμε με τον τρόπο που φτάσαμε, και αντί να κόψουμε από το αντιπαραγωγικό κόψαμε από τα περιοδικά και την έρευνα. Προτιμήσαμε το σύγγραμμα του καθηγητή που γράφτηκε το χιλιαεννιακόσιαεβδομηνταφεύγα αντί για την έρευνα του 2016 που τρέχει και που δίνει ιδέες σε όποιον καταπιάνεται μαζί της, να δημιουργήσει και να πάει ένα βήμα πιο μπροστά. Κι αυτός, κι η επιστήμη και ο κόσμος. Εμείς προτίμησαμε μια Παιδεία που «παραείναι Δωρεάν» και εκκολάπτει κακομαθημένους φοιτητές.

Δε θέλω κανείς στο τέλος αυτού του άρθρου να πει ότι όλα αυτά που προτείνονται ακούγονται ουτοπικά. Ριζοσπαστικά ναι, αλλά 100% εφαρμόσιμα. Ριζοσπαστικά, όμως, όχι σαν αυτούς που τη λέξη «ριζοσπαστικός» την έβαλαν μια φορά στο τίτλο του κόμματός τους και μετά την ξέχασαν…