Περί πλουραλισµού (πάλι) και ορισµένων παρεξηγήσεων

Τα κόµµατα και οι οµάδες της άκρας αριστεράς ωθούν τα πράγµατα «στα άκρα»: αναµενόµενο εφόσον πρόκειται για την άκρα αριστερά. Επιπλέον, η άκρα αριστερά διψάει για αίµα: αυτή ήταν ανέκαθεν η πολιτική και η ηθική της. Η σηµερινή κατασκευή µαρτύρων από το χώρο των εξαθλιωµένων µεταναστών χαρακτηρίζεται από τη γνωστή αµείλικτη συµπεριφορά, από ένα κραυγαλέο µείγµα συµπόνοιας και σκληρότητας. Επίσης, χαρακτηρίζεται από µια σειρά ιδεολογικές παρεξηγήσεις· µεταξύ άλλων, από µια εσφαλµένη και επικίνδυνη εκτίµηση του πλουραλισµού.

Μέχρι τον 17ο αιώνα, η κοινωνική ποικιλία αποτελούσε αιτία δυσαρµονίας και αταξίας που υποτίθεται ότι θα οδηγούσαν τα κράτη στην καταστροφή. Η σωτηρία τους ήταν η οµοιοµορφία. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, και πολύ περισσότερο στην πρώτη δεκαετία του 21ου, κέρδισε έδαφος η αντίθετη αντίληψη: η οµοιοµορφία άρχισε να θεωρείται ύποπτη. Η φιλελεύθερη κοινωνία και η φιλελεύθερη δηµοκρατία δηµιουργήθηκαν κοµµατάκι-κοµµατάκι µε αφετηρία αυτή την επαναστατική καµπή. Οι αυτοκρατορίες της αρχαιότητας, οι µοναρχίες, τα αυταρχικά καθεστώτα είναι φορείς µιας µονόχρωµης θέασης της πραγµατικότητας (παράδειγµα, το καθεστώς Καντάφι που βρίσκεται στην επικαιρότητα σε όλο του το µεγαλείο) ενώ η δηµοκρατία είναι, θα λέγαµε, πολύχρωµη. Όµως σήµερα µιλάµε για µια «φιλελεύθερη» δηµοκρατία που στηρίζεται στη διαφωνία και την ποικιλία – όχι για την αρχαία ελληνική και ρωµαϊκή δηµοκρατία. Οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι –και όχι οι Έλληνες της εποχής του Περικλή– επινόησαν το πολιτικό σύστηµα της συναίνεσης που εµπλουτίζεται και τροφοδοτείται από τη διαφωνία. Όµως, η διαφωνία, η ανεκτικότητα, η συνύπαρξη διαφορετικών ταυτοτήτων διέπονται, όπως όλες οι ανθρώπινες καταστάσεις, από κάποιους κανόνες: οι οµάδες της άκρας αριστεράς είτε αγνοούν αυτούς τους κανόνες, είτε τους παραβιάζουν µε εγκληµατική απερισκεψία.

Ιστορικά, η έννοια του πλουραλισµού αναπτύσσεται πάνω στην τροχιά που οδηγεί από τη µισαλλοδοξία (του µεσαίωνα, ας πούµε) στην ανεκτικότητα (του ∆ιαφωτισµού), κι από την ανεκτικότητα στο σεβασµό της διαφωνίας. Τέλος, µέσω αυτού του σεβασµού, στην πίστη στις αξίες της ποικιλίας µέσα σ’ ένα ειρηνικό περιβάλλον. Ο όρος γνωρίζει µεγάλη δηµοτικότητα από τη δεκαετία του 1960 και ο πλουραλισµός θεωρείται πανταχού παρών: στην Αφρική, στην Ινδία, στη Σοβιετική Ένωση (παρά τον κοµουνισµό), εκλαµβάνεται σαν κάτι δεδοµένο εφόσον όλες οι κοινωνίες είναι, µε τον έναν ή τον άλλον τρόπο, «πληθυντικές», «ποικιλόµορφες» και «διαφοροποιηµένες». Όµως αυτή η θεώρηση δεν ήταν ακριβής. Πλουραλισµός δεν σηµαίνει «πληθυντικός». Αν συγχέουµε τις δύο αντιλήψεις, τοποθετούµε σωρηδόν, σε µια νύχτα όπου όλες οι αγελάδες είναι µαύρες, ένα σύνολο κατακερµατισµένων φυλών (Αφρική), ένα σύστηµα από κάστες (Ινδία) και µια τεχνητά ενωµένη ηµι-ήπειρο που συνέθεταν οι σοβιετικές εθνότητες, οι οποίες ήταν εντελώς άσχετες µεταξύ τους. Είναι λοιπόν απαραίτητο να ορίσουµε τι εννοούµε µε τον «πλουραλισµό»: η συγγένεια των λέξεων «πλουραλισµός» και «πληθυντικός» –δηλαδή «περισσότεροι από έναν» ή πιο απλά «όλοι οι καλοί χωράνε»– δείχνουν πνευµατική φτώχεια. Για να καταλάβουµε τον πλουραλισµό εξάγοντάς τον από το µεγάλο µείγµα του «όλα είναι πλουραλισµός» που προανέφερα, πρέπει να µπούµε σε µια µεγάλη συζήτηση σχετικά µε τον πλουραλισµό ως πεποίθηση, µε τον κοινωνικό πλουραλισµό και τέλος τον πολιτικό πλουραλισµό.

Μπορούµε να µιλάµε για πλουραλιστικό πολιτισµό όταν µπορούµε να µιλάµε για εκκοσµικευµένο πολιτισµό, δηλαδή για πολιτισµό που δεν προσανατολίζεται από θρησκείες και εκκλησίες. Η εκκοσµικευµένη κουλτούρα δεν µπορεί να είναι µονιστική. Αντιστρόφως, µια πλουραλιστική κουλτούρα πρέπει να είναι εκκοσµικευµένη: ο πλουραλισµός δεν συµβαδίζει µε πολιτικό και θρησκευτικό αυταρχισµό. Αν η ποικιλοµορφία και όχι η οµοιοµορφία, η διαφωνία και όχι η οµοφωνία, η αλλαγή και όχι η ακινησία θεωρούνται τα «καλά πράγµατα» σηµαίνει πως επικρατεί η πεποίθηση της ανεκτικότητας. Ο πλουραλισµός οφείλει να σέβεται την πολιτιστική ποικιλοµορφία που συναντά, αλλά δεν είναι δουλειά του να τη δηµιουργεί. Και στο µέτρο που η σύγχρονη πολυπολιτισµικότητα (άλλο «πλουραλισµός», άλλο «πολυπολιτισµικότητα») είναι επιθετική, διαχωριστική και µισαλλόδοξη –όπως συµβαίνει στην Ελλάδα σήµερα– γίνεται η άρνηση του ίδιου του πλουραλισµού. Η πρόθεση του πλουραλισµού είναι η εξασφάλιση της διαπολιτιστικής ειρήνης και όχι η όξυνση της εχθρότητας µεταξύ των πολιτισµών.

Οι Αµερικανοί liberals και radicals –που ευθύνονται για την ενοχοποίηση του δυτικού πολίτη και για τις politically correct ψευτοαναλύσεις που κυριαρχούν σε όλο τον πολιτικό χώρο– υπεραµύνονται της πολυπολιτισµικότητας µιλώντας για µια πολιτική της αναγνώρισης (“recognition”). Μέχρι εδώ εντάξει. Ξεχνούν όµως να τονίσουν ότι κάθε πλουραλιστικό κοινωνικό περιβάλλον υπαγορεύει την αµοιβαία αναγνώριση. ∆εν αρκεί να σέβοµαι τους µετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα, πρέπει να µε σέβονται κι εκείνοι. Ή µάλλον, πρέπει να σέβονται πρώτοι εκείνοι. Η αναγνώριση που συναντά µια ριζική απουσία αναγνώρισης είναι αντι-πλουραλιστική. Το να αµαυρώνεις τον πολιτισµό της ∆ύσης –τον Μότσαρτ, τον ∆άντη και τον Σαίξπηρ, µεταξύ άλλων– δείχνει απλούστατα αµορφωσιά. Το να λες, παριστάνοντας τον «πολυπολιτισµικό» αριστερό, «∆εν µ’ αρέσει ο Μότσαρτ, µ’ αρέσουν τα λαϊκά κουρδικά τραγούδια», είναι σκέτη βλακεία. Το να απoενοχοποιείσαι για κάθε παράνοµη πράξη χρησιµοποιώντας σαν δικαιολογία τον πλουραλισµό είναι απόδειξη αναλφαβητισµού και πνευµατικής ανεντιµότητας. Το επαναλαµβάνω: ο πλουραλισµός γεννήθηκε από την ανεκτικότητα, απορρίπτει λοιπόν, εκ φύσεως, τη µισαλλοδοξία η οποία –το λέει η λέξη– είναι το πολιτιστικό µίσος που διεκδικεί µια εναλλακτική πολιτιστική ανωτερότητα. Τέλος, η αναµόχλευση των παθών, η έκκληση για αίµα, θάνατο, αίµα, στο όνοµα του πλουραλισµού αποτελεί ασέβεια στις δηµοκρατικές αξίες και πολιτική αλητεία.