Η σιδηροδρομική γραμμή ενός αποτυχημένου κράτους

Στο βιβλίο τους «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη» οι Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον περιγράφουν την πόλη Ντογκάλες, όπου ένας φράχτης τη χωρίζει σε δύο τμήματα, ένα αμερικνικό και ένα μεξικανικό. Παρότι το μεξικανικό τμήμα ανήκει σε μια από τις πλουσιότερες περιοχές της χώρας, το εισόδημα του μέσου νοικοκυριού βρίσκεται στο ένα τρίτο του αντίστοιχου της πόλης στην άλλη πλευρά του φράχτη. Στη μεξικανική πόλη το προσδόκιμο ζωής των κατοίκων είναι σημαντικά μικρότερο από ό,τι στην αμερικανική πόλη, ενώ πολύ μεγαλύτερες είναι η βρεφική θνησιμότητα, η εγκληματικότητα και η διαφθορά.

Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο φράχτης στην πόλη Ντογκάλες χωρίζει τον ανεπτυγμένο κόσμο με ό,τι αποκαλούμε τρίτο κόσμο. Οι συγγραφείς δεν αποδίδουν την αποτυχία αρκετών χωρών να προσφέρουν στους πολίτες τους ευημερία στο κλίμα, την κουλτούρα ή τη γεωγραφική θέση, αλλά στη λειτουργία των πολιτικών και οικονομικών θεσμών. Χρησιμοποιούν, μάλιστα, το παράδειγμα της Μποτσουάνα –στη χώρα μας αναφέρεται σαν συνώνυμο της ανυποληψίας–, που αν και βρίσκεται δίπλα σε κράτη βυθισμένα στη φτώχεια και τη βία είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της είχε ξεπεράσει αυτό της Σερβίας και της πετρελαιοπαραγωγού Βενεζουέλας το 2015 (πηγή: World Economic Outlook Database του ΔΝΤ).

Ας αφήσουμε τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού και ας προσγειωθούμε στη μεθόριο ανάμεσα στη χώρα μας και την Π.Γ.Δ. της Μακεδονίας. Η Ελλάδα είχε την τύχη να βρεθεί, μετά την περιπέτεια του εμφυλίου πολέμου, στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Έτσι στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, ήταν όχι μόνο η πλουσιότερη χώρα της περιοχής, αλλά και η μόνη η χώρα με εμπεδωμένους δημοκρατικούς θεσμούς. 

Στη γενική εικόνα, κάθε σύγκριση της Ελλάδας –ακόμη μέσα στην αυτοτροφοδοτούμενη κρίση– με το κράτος της Π.Γ.Δ. της Μακεδονίας αποβαίνει συντριπτικά υπέρ της χώρας μας. Και εδώ η αναλογία του κατά κεφαλήν εισοδήματος είναι 1:3. Αν όμως εστιάσουμε στην περιοχή της Ειδομένης, τα πράγματα διαφοροποιούνται. Συνήθως τα ανεπτυγμένα και πλούσια κράτη στήνουν εμπόδια και φράχτες για να εμποδίσουν την είσοδο ανθρώπων στο έδαφός τους. Όμως στην περίπτωσή μας γίνεται το αντίστροφο. Όταν πριν μήνες οι υπουργοί της κυβέρνησης Τσίπρα προανήγγειλαν το κλείσιμο των συνόρων, γνώριζαν πολύ καλά τι επρόκειτο να συμβεί και δεν έπραξαν τίποτε για το αποτρέψουν. Έκαναν μόνο αυτό που ξέρουν: να φλυαρούν στα κανάλια.

Η εθνολαϊκιστική κυβέρνηση της γειτονικής χώρας αντιμετωπίζει με απάνθρωπη βιαιότητα τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Από τη δική μας πλευρά των συνόρων δεν έχουμε κρατική βία, αλλά την πλήρη απουσία του κράτους, που υποκύπτει αμαχητί στη βία και στην παραβίαση της νομιμότητας.

Στην Ελλάδα υπάρχουν νόμοι που προστατεύουν τα δικαιώματα των πολιτών. Ένα από αυτά είναι το δικαίωμα στην οικονομική δραστηριότητα. Η απρόσκοπτη εξασφάλιση αυτού του δικαιώματος έχει άμεση σχέση με τον πλούτο και την ευημερία μιας χώρας και είναι αποφασιστικός παράγοντας για το αν ένα κράτος θα καταλήξει να είναι αποτυχημένο ή όχι.

Όταν γραφόταν αυτό το κείμενο, η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει την Ελλάδα με την κεντρική Ευρώπη παρέμενε κλειστή περισσότερες από 40 μέρες, για δεύτερη φορά μέσα σε ένα εξάμηνο. Για μεγάλα χρονικά διαστήματα έχει μείνει κλειστή και η οδική σύνδεση. Είναι περιττό να αναφερθούμε αναλυτικά στις αρνητικές επιπτώσεις αυτών των αποκλεισμών για τις εξαγωγές, τις εισαγωγές, τον τουρισμό.

Ακόμη μεγαλύτερη ζημιά γίνεται στην προοπτική της χώρας να αποτελέσει το δρόμο για τα εμπορεύματα που έρχονται από τις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και κατευθύνονται στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας αποτελεί ένα πολύ σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και η έλλειψη αξιοπιστίας που επιδεικνύεται μπορεί να έχει και μονιμότερες αρνητικές επιπτώσεις.

Στην Ελλάδα της ύφεσης και της οικονομικής δυσπραγίας η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει τις δουλειές των ανθρώπων, ούτε και να προστατεύσει τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας. Για τα μέλη της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ η ανάπτυξη και οι θέσεις εργασίας δεν εξαρτώνται από την παραγωγική εργασία. Οι εσωκομματικοί συσχετισμοί, οι εντυπώσεις και τα διάφορα δήθεν φιλομεταναστευτικά ιδεολογήματα, έχουν μεγαλύτερη αξία από την πραγματική οικονομία.

Έτσι, λίγες δεκάδες μεταναστών ή προσφύγων μπορούν και επιβάλουν τη θέλησή τους και το ελληνικό κράτος τους παρατηρεί αμέτοχο, σαν όλα αυτά να συμβαίνουν έξω από την επικράτειά του, σαν να μην είναι καθήκον του να επιβάλει τη νομιμότητα και να φροντίσει για την προκοπή των πολιτών του. Η κυβέρνηση Τσίπρα είναι η κυβέρνηση που νόμισε ότι με τις εξυπνάδες που έλεγε και τις εύκολες λύσεις που ισχυριζόταν ότι διαθέτει, θα μπορούσε να κάνει πολιτική. Οι εκβιασμοί που υποστήριζε ότι θα ασκούσε σε μνημόνιο και μεταναστευτικό γύρισαν εναντίον της και κυρίως εναντίον μας. Έτσι η Ελλάδα από μια προβληματική χώρα κινδυνεύει να γίνει ένα πλήρως αποτυχημένο κράτος.

Οι Ατζέμογλου και Ρόμπινσον στο βιβλίο τους δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη των σιδηροδρομικών δικτύων κατά τη βιομηχανική επανάσταση και αναφέρονται σε ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα που οι ηγεσίες τους είδαν το σιδηρόδρομο σαν απειλή για την εξουσία τους και αντιτάχθηκαν στην επέκτασή του. Περιγράφουν επίσης ότι σε αφρικανικές χώρες πολέμαρχοι, οι οποίοι κατέλαβαν την εξουσία, ξήλωσαν τις σιδηροδρομικές γραμμές, που είχαν αφήσει οι αποικιοκράτες και πούλησαν τους συρμούς, γιατί και εκείνοι έβλεπαν τις δυνατότητες που δίνει το τρένο σαν απειλή για το καθεστώς τους.

Δίπλα σε αυτές τις περιπτώσεις θα μπορούσε να μπει και μια ευρωπαϊκή χώρα, που η κυβέρνησή της το 2016 άφησε τη χώρα αποκλεισμένη σιδηροδρομικά γιατί η ανάληψη δράσης μπορούσε να διαταράξει τις ισορροπίες στις οποίες στηρίζει την απόλαυση της εξουσίας της.