Ας φανταστούμε κάποιον, για παράδειγμα έναν συνάδελφο στο γραφείο, ο οποίος κάθε φορά που μας πετυχαίνει στον διάδρομο ή στο στενό κουζινάκι με την καφετιέρα, μας στριμώχνει και αρχίζει να κοκορεύεται για τις επιτυχίες του. Κάποιον άλλον που, κάθε δέκα λεπτά, βγάζει τη μούρη του πάνω από το διαχωριστικό πλεξιγκλάς για να εκθειάσει ή να σκυλοβρίσει το ίδιο πάντοτε κόμμα, ποδοσφαιρική ομάδα ή καλλιτέχνη. Κάποιον τρίτο που, είκοσι φορές μέσα στη μέρα, ανεβαίνει πάνω στο γραφείο του και αφού χτυπήσει ένα καμπανάκι για να τραβήξει την προσοχή όλων, διαλαλεί τι έφαγε, πού πήγε και τι ψώνισε.
Προφανώς θα θεωρούσαμε πως έχουμε να κάνουμε με προβληματικούς τύπους που, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, χρήζουν ψυχιατρικής βοήθειας. Σίγουρα δε, όσο καλόκαρδοι και ανεκτικοί και αν είμαστε, θα τους κατατάσσαμε στους κουραστικούς ανθρώπους και θα αποφεύγαμε τη στενή παρέα μαζί τους.
Ας μεταφέρουμε τώρα το σκηνικό από τον πραγματικό στον ψηφιακό κόσμο και δη σε εκείνον των social media. Τίποτα πια δεν μοιάζει παράλογο. Όλοι μας έχουμε πλήθος από τέτοιους «φίλους». Μάλιστα (τι παράξενο!) επιβραβεύουμε με λάικ τις αναρτήσεις τους όπως και εκατοντάδες άλλοι, ενώ υποδεχόμαστε με χαρά τα λάικ τους στις δικές μας αναρτήσεις -οι οποίες συχνότατα διαπνέονται από μια αντίστοιχη εμμονή.
Αν γκουγκλάρουμε την λέξη «περσόνα», θα πέσουμε αμέσως πάνω στον ορισμό του Καρλ Γιουνγκ: ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων που αναπτύσσεται ανάμεσα στην ατομική συνείδηση και στην κοινωνία. Ένα είδος μάσκας, σχεδιασμένο για να κάνει στους άλλους μια συγκεκριμένη έντονη εντύπωση και ταυτόχρονα να καμουφλάρει την πραγματική μας φύση. Ο Γιουνγκ δεν βρίσκει εξαρχής κάτι προβληματικό σ’ αυτό –ειδικά όσο βρισκόμαστε στο πρώτο μισό της ζωής μας. Πρόκειται για μια φυσιολογική αμυντική λειτουργία, για ένα αναγκαίο κακό που μας προφυλάσσει από τις κακοτοπιές. Άλλωστε, κατά μία έννοια, η περσόνα είναι κάτι αποκλειστικά δικό μας, κατασκευασμένη –και- από υλικά που πηγάζουν από πολύ βαθιά.
Στον πραγματικό κόσμο έχουμε στην κατοχή μας αρκετές τέτοιες μάσκες για να τις φοράμε ανάλογα με την συγκυρία και την σύμβαση της στιγμής. Άλλη θα φορέσουμε όταν συνομιλούμε με τον εργοδότη μας, άλλη όταν φλερτάρουμε στο μπαρ και άλλη όταν συμβουλεύουμε τα παιδιά μας. Αν μιλήσουμε στον εργοδότη με τον τρόπο που απευθυνόμαστε στον άγνωστο του μπαρ ή στα παιδιά μας θα έχουμε πρόβλημα.
Στον παράξενο κόσμο των social media, είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να χρησιμοποιείς όλα σου τα προσωπεία. Ακόμα και αν έχεις καταρτίσει λίστες και έχεις βάλει τους στενούς σου φίλους χωριστά από τους απλούς γνωστούς, τους συνεργάτες σου ή τη μαμά σου -ώστε η κάθε κατηγορία να βλέπει συγκεκριμένες μόνο αναρτήσεις- το σχήμα είναι εξαιρετικά περίπλοκο για να λειτουργήσει. Μεσολαβούν η απόσταση, η απρόσωπη επαφή, το πλήθος των ανθρώπων και των προσωπείων που αλληλεπιδρούν, τα κάθε λογής τρολ που τινάζουν τα πάντα στον αέρα…
Μοιραία, καταλήγουμε σε μία και μόνο περσόνα και πορευόμαστε με αυτήν σε όλη την φεϊσμπουκική μας ζωή. Οι πάντες, άλλωστε, το ίδιο κάνουν. Άλλος μοιάζει να είναι μόνιμα νευριασμένος, άλλος μοιράζει αγάπη ολούθε, άλλος είναι ανεξάντλητος χωρατατζής, άλλος μετριοπαθής φιλόσοφος, άλλος ψυχοπονιάρης φιλάνθρωπος και άλλος εξοργισμένος επαναστάτης.
Κοινώς, αποκρύπτουμε πια όχι μόνο τις μύχιες σκέψεις μας και την πολυπλοκότητα της φύσης μας, μα και όλα τα υπόλοιπα προσωπεία μας. Δημιουργούμε έτσι μια παραπειστική εικόνα του εαυτού μας που, παραδόξως, γίνεται εύκολα πιστευτή από τους άλλους. Το ακόμα πιο παράδοξο είναι πως πειθόμαστε και εμείς οι ίδιοι και, όσο τουλάχιστον βρισκόμαστε online, ταυτιζόμαστε απόλυτα με την συγκεκριμένη περσόνα μας.
Την εποχή που η διαδικτυακή μας παρουσία καταλάμβανε μικρό μόνο μέρος της ημερήσιας επαφής μας με τους άλλους, το πρόβλημα ήταν διαχειρίσιμο. Τώρα, όμως, τα social media κατέχουν συχνά τη μερίδα του λέοντος. Τα πάντα σχεδόν περνούν μέσα από εκεί. Μας απασχολούν ακόμα και τις -λίγες- ώρες που δεν είμαστε online. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ο παραμορφωτικός καθρέφτης που μόνοι μας δημιουργήσαμε, αντικατοπτρίζει πια και την offline ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Δυστυχώς για την περσόνα μας η ζωή εκεί έξω εξακολουθεί να διέπεται από τους δικούς της νόμους. Και ενώ στο φέισμπουκ εισπράττουμε ύμνους για την ομορφιά, το πνεύμα και την καλοσύνη μας, στον πραγματικό κόσμο δεν σταυρώνουμε γκόμενο/α. «Μα γιατί δεν πουλάει το βιβλίο μου;» αναρωτιόταν τις προάλλες μια φίλη συγγραφέας. «Αφού στο φέισμπουκ γίνεται χαμός μόλις αναρτώ κάτι για αυτό». Αλλά και αντίστροφα: «Τι παράξενο… Ενώ στο φέισμπουκ δεν μου δίνει κανείς σημασία, τούτοι εδώ οι ηλίθιοι δείχνουν να με συμπαθούν». Όλη αυτή η δυσαρμονία, προστιθέμενη στα υπόλοιπα ζοφερά που συμβαίνουν γύρω μας, μάς καταθλίβει, μάς αποσυντονίζει, μάς κάνει να αισθανόμαστε αποτυχημένοι και μικροί.
Καθώς έψαχνα στο Google τον ορισμό της λέξης «περσόνα», έπεσα πάνω σε διάφορες συμβουλές του Γιουνγκ, τις οποίες κάποιος είχε συγκεντρώσει για εμάς τους βιαστικούς. Για παράδειγμα: «Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή, οφείλει να περιπλανηθεί στον κόσμο με ανοικτή καρδιά. Στη φρίκη των φυλακών, στα ψυχιατρικά άσυλα και τα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες των προαστίων, στα πορνεία και τα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες, μέσα από την αγάπη και το μίσος, την εμπειρία των παθών κάθε μορφής στο δικό του σώμα, θα δρέψει τις πλουσιότερες σοδειές γνώσης».
Και μία ακόμη: Να στοχεύουμε στην εξατομίκευση. Να πασχίσουμε ώστε να γίνουμε πιο μεγάλοι, πιο δυνατοί από την περσόνα μας. Έτσι μας συμβούλευε ο Γιουνγκ πριν από πολλές δεκαετίες, όταν ακόμα δεν υπήρχε το Facebook.
Στην Κεντρική φωτό: Η Betty Page φωτογραφημένη από τον Weegee (1955).
10°
