Πλατεία Ταχρίρ

Είχε παιδιά, πολλά παιδιά πάνω στους ώμους του πατέρα, σε καρότσια, μανάδες που κρατούσαν στην αγκαλιά βρέφη, κι όμως δεν ήταν λούνα παρκ. Είχε αντίσκηνα, κουβέρτες και πλαστικά κατσαρολάκια για το συσσίτιο, νοικοκυρές που μοίραζαν φαγητό φερμένο από το σπίτι, κι όμως δεν ήταν κατασκήνωση. Είχε δεκάδες πιστούς που έκαναν την προσευχή τους, κι όμως δεν ήταν τζαμί. Είχε αυτοσχέδιους ρήτορες, μεσήλικες γυναίκες που διάβαζαν ποιήματα, νεαρές κοπέλες που εκφωνούσαν πύρινους λόγους, κι όμως δεν ήταν το Hyde park. Είχε φοιτητές και φοιτήτριες, γιατρούς που είχαν στήσει πρόχειρα ιατρεία, εργάτες, φτωχούς αγρότες με κελεμπίες, δικηγόρους γραβατωμένους, νεαρά ζευγάρια, υπαλλήλους, ιμάμηδες, ανάμεικτες γυναικοπαρέες με και χωρίς μαντίλα στο κεφάλι κι άλλες με το μαύρο ως κάτω τσαντόρ που αφήνει μόνο μια λεπτή σχισμή για τα μάτια. Όλοι και όλες συζητούσαν μεταξύ τους ζωηρά, απαντούσαν πρόθυμα σε ερωτήσεις, τραγουδούσαν, φώναζαν συνθήματα, κουνούσαν σημαίες, φορούσαν την τρίχρωμη κορδέλα της Επανάστασης, κρατούσαν μικρά χειροποίητα πλακάτ με συνθήματα στα αραβικά ή τα αγγλικά, αξιοπρέπεια έγραφε ένα από αυτά.

Πλατεία Ταχρίρ, επαναστατημένο Κάιρο. Είμαι κάτοικος της πλατείας Ταχρίρ μέχρις ότου φύγει αυτός, έγραφε το πλακάτ ενός διαδηλωτή.

Τι μπορεί να  οδηγήσει ένα ζευγάρι ώριμων σε ηλικία ανθρώπων να περάσουν τέσσερις μέρες σε μια εξεγερμένη μεσανατολική πόλη, όπου τα μουσεία, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μαγαζιά είναι κλειστά, οι τουρίστες έχουν όλοι βιαστικά αναχωρήσει εδώ και μέρες, οι φήμες για επέμβαση του στρατού και βιαιοπραγίες της αστυνομίας διαδέχονται η μία την άλλη, η κυκλοφορία απαγορεύεται μετά τις 8, τα ξενοδοχεία είναι άδεια και σε συσκότιση; Ο οδηγός του ταξί από το αεροδρόμιο, ο υπεύθυνος της ρεσεψιόν, ο υπαίθριος βιβλιοπώλης-κάτω-από-το-φουντωτό-φίκο (το πιο ωραίο βιβλιοπωλείο που έχω δει ποτέ) στη γέφυρα Qasr el-Nil, όλοι οι φίλοι που θα συναντήσεις αυτές τις τέσσερις μέρες στην πλατεία της Απελευθέρωσης θα σου κάνουν την ίδια ερώτηση κι εσύ, όσο κι αν βελτιώνεις κάθε φορά την απάντηση, δεν θα πείθεις κανέναν. Αλλά όσο αδέξια δεν θα καταφέρνεις εσύ να τους πείσεις, τόσο πιο πρόθυμοι θα αποδεικνύονται εκείνοι να σου κάνουν δώρα: συνωμοτικά χαμόγελα συμπάθειας,  προσωπικές εξομολογήσεις, ιδεολογικές συζητήσεις, πολιτικές αναλύσεις, προσκλήσεις να μοιραστείτε λούπινα και αραβική πίτα, ανταλλαγή e-mails και κινητών, πληροφορίες, πρόχειρες μεταφράσεις ενός κειμένου που μόλις κυκλοφόρησε, τις τελευταίες φήμες για το στρατό και την κυβέρνηση, εκτιμήσεις για το μέλλον. Ο Αϊμάν, η Εμπόνι, η Μάατ, ο Ακίλ, ο Αζίζι, ο Μπανίτι δεν κουράζονται να σου εξηγούν πώς ξεκίνησαν πριν από δύο χρόνια οι εργατικές απεργίες, γιατί ο κόσμος συμπαθεί το στρατό, γιατί η αστυνομία σκότωσε δεκάδες πολίτες, γιατί ο Ερντογάν και όχι ο Αχματινετζάν εμπνέει τους νέους στην Αίγυπτο, γιατί η Επανάσταση είναι και πρέπει να παραμείνει ειρηνική, γιατί δεν θα φύγουν από την πλατεία παρά μόνο όταν απομακρυνθεί ο Μουμπάρακ.

Κι όταν ρωτάς πιο ευαίσθητα προσωπικά θέματα, όπως γιατί οι κοπέλες φορούν μαντίλα ή τσαντόρ, για το πόσος είναι ο μισθός τους, για τις σχέσεις με το φίλο ή τη φίλη τους πριν το γάμο, για την πατριαρχική οικογένεια και τους περιορισμούς της, για τη συμμετοχή σε πολιτική ή κοινωνική οργάνωση, για το αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή την πορνεία στην κοινωνία τους, πάλι οι απαντήσεις ακούγονται πρόθυμες. Όσο οι συζητήσεις προχωρούν, τόσο αντιλαμβάνεσαι πως έχεις να κάνεις με μια σύνθετη κοινωνία όπου αναπτύσσονται πολλές και διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες, όπου συνυπάρχει αλλά και μάχεται η παράδοση και η προσδοκία, η εσωστρέφεια και ο κοσμοπολιτισμός. Πάντως όχι με μια κοινωνία απαθή, κλειστή ή απομονωμένη. Πως έχεις να κάνεις με μια κοινωνία που ζει στον 21ο αιώνα, που διεκδικεί πολιτικά δικαιώματα και έκφραση στο λαβύρινθο της παγκοσμιοποίησης, που αντιλαμβάνεται το ρόλο της στον αραβικό κόσμο, που έχει επίγνωση των συνεπειών του πολιτικού ισλαμισμού και του φονταμενταλισμού, που αναζητά δρόμους για την οικονομική ανάπτυξη.   

Τρίτη απόγευμα, 14η ημέρα της Επανάστασης. Αθήνα-Κάιρο μία ώρα και σαράντα λεπτά. Απομεσήμερο. Το ξενοδοχείο άδειο, είμαστε οι μόνοι πελάτες μαζί με ένα συνεργείο της γαλλικής τηλεόρασης. Περνάμε με τα πόδια την Qasr el-Nil που οδηγεί στην πλατεία Ταχρίρ. Στα σταυροδρόμια τανκ με στρατιώτες, όλα είναι ήσυχα, όσο πλησιάζουμε προς την πλατεία ο κόσμος πυκνώνει. Στενό πέρασμα ανάμεσα στα τανκ και το συρματόπλεγμα. Πρέπει να δείξουμε ταυτότητες για να περάσουμε τον πρώτο έλεγχο. Επιτροπές αυτοοργάνωσης παντού, σωματική έρευνα. Η πλατεία συγκεντρώνει χιλιάδες κόσμο και διαρκώς καταφθάνουν κι άλλοι. Ο πυρήνας των πιο αποφασισμένων έχει κατασκηνώσει σε έναν πρόχειρο καταυλισμό με αντίσκηνα  και κουβέρτες ενώ καθημερινά, μετά το μεσημέρι που κλείνουν τα μαγαζιά και τα γραφεία, έρχονται κατά χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, επαγγέλματος, κοινωνικής τάξης, γυναίκες και άντρες. Παρακάτω μερικοί έχουν στρώσει και κοιμούνται μπροστά στις ερπύστριες.

«Γιατί επανάσταση;» ρωτάς. Θέλουμε ελευθερία και δημοκρατία απαντούν, να φύγει ο Μουμπάρακ, να αλλάξει το καθεστώς, να σταματήσει η διαφθορά, να αναπτυχθεί η οικονομία, να μειωθεί η ανεργία, υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που ζουν στα νεκροταφεία, οικογένειες ολόκληρες ζουν με λιγότερα από εκατό ευρώ το μήνα. Το βράδυ θα ακούσουμε στην κρατική τηλεόραση να μιλούν για ξένους υποκινητές.

Τετάρτη, 15η ημέρα της Επανάστασης. Σήμερα, από το σημείο που αποπειρόμαστε να περάσουμε, το μπλόκο είναι του στρατού κι όχι των διαδηλωτών, ο αξιωματικός μάς γυρίζει πίσω. «Γιατί, αφού έχουμε διαβατήριο;» ρωτάμε. Γιατί είστε ξένοι και απαγορεύεται να μπείτε στην πλατεία. Κάνουμε ένα μεγάλο γύρο και περνάμε από το μπλόκο των διαδηλωτών που μας καλωσορίζουν. Μετά το μεσημέρι συρρέουν πάλι χιλιάδες άνθρωποι. Συζητήσεις, συζητήσεις, συζητήσεις. Συναυλίες χιπ χοπ και ίντι ροκ, συνοδεία από ντέφια και τύμπανα, ομιλίες, αυτοσχέδια πλακάτ, συνθήματα, μια νεαρή με τζιν βγάζει λόγο ανεβασμένη σε ένα πεζούλι, μια μεσήλικη γυναίκα διαβάζει δυνατά ένα ποίημα. Συζητήσεις, συζητήσεις, συζητήσεις. Ο πρόεδρος της Νομικής Σχολής έχει εκδώσει ψήφισμα υποστηρίζοντας την εξέγερση. Οι φοιτητές μοιράζουν προκηρύξεις. Απεργία σε μεγάλα εργοστάσια.

Μετά από ώρα αποφασίζουμε να κάνουμε μια βόλτα στην πόλη. Περνάμε μέσα από φτωχές συνοικίες με τα σκουπίδια πεταμένα σε μεγάλους σωρούς. Παιδιά στα λασπόνερα. Κρέατα γυμνά στα τσιγκέλια. Ένα κοτόπουλο στοιχίζει τέσσερα μεροκάματα. Σαραβαλιασμένα αυτοκίνητα, κάρα με άλογα, κόσμος που κάθεται στα πεζούλια.

Ο Ομάρ Σουλεϊμάν, αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών και πιστός φίλος του προέδρου, μιλάει το βράδυ στην τηλεόραση και θέτει στο διαμαρτυρόμενο κόσμο το δίλημμα: διάλογος ή πραξικόπημα. Η αναθεώρηση του Συντάγματος απαιτεί χρόνο, λέει, οι υπουργοί θα τιμωρηθούν, απελευθερώθηκαν χίλιοι πολιτικοί κρατούμενοι, κυρίως μουσουλμάνοι αδελφοί. Αλλά ο κόσμος δεν ικανοποιείται. 

Πέμπτη, 16η ημέρα της Επανάστασης. Στην πλατεία επικρατεί αναστάτωση. Όλοι περιμένουν την παραίτηση του προέδρου. Συζητάμε με νέους φίλους, ξαναβρίσκουμε τους χτεσινούς που μας φιλεύουν σούπα και αραβική πίτα. Ρωτάω τις δύο φοιτήτριες που η μία φορά μαντίλα και η άλλη όχι, τι σημαίνει αυτό για κείνες. Ελευθερία, λένε με μια φωνή, ελευθερία επιλογής. Ο Αϊμάν είναι γύρω στα τριάντα και δουλεύει ως ξεναγός. Μένει στην πλατεία από την πρώτη μέρα και είναι αποφασισμένος να μη φύγει αν δεν αποχωρήσει ο Μουμπάρακ. Οι γιατροί με τις άσπρες μπλούζες γράφουν καινούργια πλακάτ. Οι δικηγόροι σήμερα είναι πολυπληθής ομάδα. Στεκόμαστε για ώρα και συζητάμε μαζί τους. Όταν φεύγουμε, ένας μας δίνει την κάρτα του, για περίπτωση ανάγκης, λέει. Το βράδυ στην κρατική τηλεόραση ο Μουμπάρακ προσπάθησε να εμφανιστεί σαν πατέρας που πονάει για τα παιδιά του. Έδινε την εντύπωση ότι δεν αντιλαμβάνεται τη βαρύτητα των εξελίξεων. Δηλώνει ότι δεν θα παραιτηθεί άμεσα. Όλοι στην πλατεία είναι θυμωμένοι και αποφασισμένοι να παραμείνουν όσο χρειαστεί. Το κλίμα είναι βαρύ. 

2η Παρασκευή του Θυμού. Αυτή η μέρα που προαναγγελλόταν θυμωμένη, έμελλε να γίνει η ημέρα της νίκης για τους διαδηλωτές. Η αραβική δημόσια σφαίρα ξεδιπλώθηκε στα μάτια του κόσμου σε μια ειρηνική κατάληξη που αιφνιδίασε φίλους και εχθρούς. Το αυταρχικό καθεστώς που εμφανιζόταν σαν ο εγγυητής απέναντι στο πολιτικό Ισλάμ παραχωρεί τη θέση του στο μόνο πραγματικό εγγυητή, που είναι ο δημοκρατικός λαός της Αιγύπτου. Η χώρα, που αποτελεί την καρδιά των εξελίξεων όχι μόνο για τη Μεσόγειο και τη Μ. Ανατολή αλλά και για το σύνολο του αραβικού κόσμου, ανοίγει το κεφάλαιο της δημοκρατίας, με όλες τις δυσκολίες που θα βρει μπροστά του.

Διασχίζοντας την Qasr el-Nil αφήνουμε πίσω μας τις ζητωκραυγές της πλατείας που φαίνεται πως θα συνεχιστούν για μέρες ωσότου διαμορφώσουν πολιτικές προτάσεις και εκπροσώπηση σε θεσμικές διαδικασίες. Πάνω από τα νερά του Νείλου ένα σμήνος πουλιά πετάει σε σχηματισμό. Μπορεί η αδιαμεσολάβητη πολιτική να είναι ειρηνική; Φάνηκε πως ναι. Μπορεί να ανανεώσει τις δομές ενός πολιτικού συστήματος ή να οδηγήσει ένα αυταρχικό καθεστώς σε κατάρρευση; Και πάλι ναι. Μπορεί το σπαταλημένο πολιτικό κεφάλαιο της εμπιστοσύνης, του σεβασμού των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, της χρηστής διοίκησης και του σεβασμού της αξιοπρέπειας των πολιτών να ανασυγκροτήσει ένα μείζον πολιτικό αίτημα; Ναι. Μπορεί η λαϊκή συνειδητοποίηση και κινητοποίηση να μετακινήσει μηχανισμούς και διεθνείς χειρισμούς, συμφέροντα και γεωπολιτικές στρατηγικές; Ναι, στο βαθμό που της αναλογεί, άλλωστε έτσι έχει γραφτεί ως τώρα η ιστορία.

➜ mzorba@otenet.gr