Ο Ντόναλντ Τραμπ στην ανοίκεια κοιλάδα (uncanny valley)

Παρακολουθώντας την αμερικανική πολιτική λίγους μήνες πριν από τις εκλογές του 2012, αναθεωρούσα τη γενναιόδωρη άποψη ότι υπάρχουν σοβαροί άνθρωποι σε όλες τις παρατάξεις. Στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα δεν φαινόταν να υπάρχουν αν και κάποτε δεν έλειπαν οι μετριοπαθείς, μερικοί από τους οποίους – όπως η Ελληνοαμερικανίδα Ολυμπία Σνόου – θα μπορούσαν να βρίσκονται στο Δημοκρατικό Κόμμα. Στις τηλεοπτικές συζητήσεις οι Ρεπουμπλικανοί εμφανίζονταν αλλόκοτοι, σαν μεταλλαγμένοι ή σαν πρόσωπα σε ανοίκεια κοιλάδα. Στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου του 2012, αράδιαζαν παράλογες ιδέες με μόνιμο χαμόγελο, μόνιμο εφόσον αυτό τους συμβουλεύουν συνήθως οι υπεύθυνοι «δημόσιας εικόνας»: Smile! Έτσι, όταν η βουλευτής της Άϊοουα Λίντα Άπμεϊερ εξηγούσε γιατί υποστήριζε την υποψηφιότητα του Νιουτ Γκρίνγκριτς, φοβήθηκα ότι χάλασε η τηλεόραση – το μόνιμο χαμόγελο δίνει την εντύπωση ότι παγώνει η εικόνα. Σκέφτηκα, για μια στιγμή, να δώσω μια μπουνιά στον δέκτη όπως κάναμε το 1969 όταν η Grundig είχε χιόνι. Η Λίντα Άπμεϊερ συνέχιζε να χαμογελάει –το χαμόγελο πλαισιωνόταν από κόμμωση στερεωμένη με σκληρό hairspray.

Από τότε που τα έγραφα αυτά, όλα έχουν χειροτερέψει – όλα. Η πολιτική μας ζωή εξέπεσε με απροσδόκητο τρόπο: η χειριστοκρατία, είναι μια πραγματικότητα. Το περίφημο τρένο στο τούνελ ερχόταν κατά πάνω μας αλλά δεν το βλέπαμε ή παριστάναμε ότι δεν το βλέπαμε. Το 2012 ο υποψήφιος για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών Μιτ Ρόμνι ήταν Μορμόνος: πρόκειται για δυνάμει εγκληματική αίρεση που δεν θα έπρεπε να απολαμβάνει της ανοχής που απολαμβάνει. Οι Μορμόνοι είναι απλώς τρελοί. Τρελοί είναι και οι ευαγγελιστές και οι τηλε-ευαγγελιστές που επηρεάζουν ολόκληρη πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Θα μπορούσα να χαρακτηρίσω με την ίδια απορριπτική λέξη και τους κομματικούς μεγαλοεπιχειρηματίες: στους Ρεπουμπλικανούς συνωστίζονται οι πιο βρόμικοι εκπρόσωποι του αμερικανικού συστήματος –ο Ρόμνι έγινε δισεκατομμυριούχος από την εταιρεία Bain Capital η οποία εξαγόραζε εταιρείες, απέλυε τους εργαζομένους και ύστερα τις μεταπουλούσε. Αλλά, σήμερα, μπροστά στον Ντόναλντ Τραμπ, μοιάζει αξιοπρεπής· μοιάζει «κανονικός». Σχεδόν τον νοσταλγώ.

Το 2012, οι οκτώ υποψήφιοι για το προεδρικό χρίσμα των Ρεπουμπλικανών επεδείκνυαν, προσφυώς, τερατώδεις συζύγους: κι άλλα παγωμένα χαμόγελα, κι άλλες αγκαλιές και φιλιά ώστε να επιβεβαιωθεί η ιερότητα του γάμου και της οικογένειας. Ο Ρικ Σαντόρουμ, υποψήφιος από την Πενσυλβάνια, προσπαθούσε να κερδίσει ψήφους βουρκώνοντας, μαζί με τη σύζυγό του, επειδή ένα από τα επτά παιδιά του πέθανε σε βρεφική ηλικία, κι επειδή ένα άλλο πάσχει από σύνδρομο Down. Η βουλευτής της Μινεσότα Μισέλ Μπάκμαν από το Tea Party εμφανιζόταν στα τηλεοπτικά κανάλια μαζί με τον σύζυγό της, έναν «χριστιανό θεραπευτή» ο οποίος έφερνε, κατά τα λεγόμενά του, ομοφυλόφιλους άνδρες στον ίσιο δρόμο… Η σύζυγος του κυβερνήτη του Τέξας Ρικ Πέρι στεκόταν στο πλευρό του, αμίλητη και διακοσμητική: μια φορά που άνοιξε το στόμα της ουδείς κατάλαβε τι έλεγε. Όσο για τον Νιουτ Γκίνγκριτς, στις εκλογές του 2012 ήταν underdog και ήρθε τέταρτος στην Άϊοουα, αλλά, μαζί με τη σύζυγό του Καλίστα –το απόλυτο mutant— άφησε πίσω του ένα ίχνος γελοιότητας.

Πριν από τέσσερα χρόνια, φοβόμουν μήπως ένα από τα παραπάνω φαιδρά πρόσωπα κυριαρχήσει στον κόσμο. Ο κίνδυνος απεφεύχθη αλλά να που μετά από δύο τετραετίες καλοήθους και επιτυχημένης διακυβέρνησης, πέφτουμε πάλι πάρα πολύ χαμηλά: το reality show γίνεται reality. Aν και ο Ντόναλντ Τραμπ δεν πρόκειται να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, η παρουσία του μάς φέρνει πίσω στον Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, σε μια καταστροφική προεδρία που απειλεί να επαναληφθεί σαν φάρσα. Από μια άποψη, η παρουσία του, που φαίνεται να συγκεντρώνει όλα τα αμερικανικά και ανθρώπινα ελαττώματα –ανοησία, αμετροέπεια, προστυχιά, απαιδευσία – ευνοεί την υποψηφιότητα της Χίλλαρυ Κλίντον: η Χίλλαρυ είναι τυχερή που ο αντίπαλός της, αν τελικά ο Τραμπ κερδίσει το χρίσμα, είναι τόσο βαθιά αποκρουστικός. Το σκηνικό μοιάζει με συνωμοσία υπέρ της.

Δεν τίθεται ζήτημα ιδεών σε ό,τι αφορά τον Ντόναλντ Τραμπ. Ούτε το πρόσωπό του αντέχει κριτική ανάλυση. Πράγματι, πολλοί χωρικοί πιστεύουν ότι τα λέει έξω από τα δόντια κι ότι, επιτέλους, εμφανίστηκε κάποιος που ενσαρκώνει την αμερικανικότητα των αρχών του 20ού αιώνα: μια ελευθεριακή ιδέα για το κράτος και τις επιχειρήσεις, την απόρριψη οποιουδήποτε σοσιαλδημοκρατικού στοιχείου (ως «εισαγόμενο» και un-American), τον απομονωτισμό και την αμερικανική ηγεμονία –μαζί και ταυτοχρόνως— τον προτεσταντικό μισογυνισμό, την αμερικανική νηπιοπρέπεια, τη δυσπιστία έναντι των διανοουμένων, την ανάδειξη του «μικρού ανθρώπου» σε ήρωα της ζωής. Ο λαϊκισμός του είναι, ωστόσο, sui generis: κολακεύει τον χωρικό υπό τον όρον ότι ο redneck θέλει να γίνει πλούσιος και να κατακτήσει τον κόσμο· αν επιμένει να παραμείνει ήσυχος στο χωραφάκι του, τον περιφρονεί.

Στην πραγματικότητα, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν τα λέει έξω από τα δόντια· απλώς, δεν ξέρει τι λέει: πρόκειται για ένα είδος furor loquenti φασιστοειδών προσωπικοτήτων και μάλιστα χωρίς το προαναφερθέν χαμόγελο. Πράγμα που ίσως αποδεικνύει ότι, για να επιτύχεις στις μπίζνες, χρειάζεται μόνον αμοραλισμός και τύχη. Για να επιτύχεις όμως στην πολιτική χρειάζονται μερικά ακόμα πραγματάκια που ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει, ούτε μπορεί να τα αποκτήσει.