Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, τη στιγμή που ολόκληρη η Ευρώπη άλλαζε, η Ελλάδα κατόρθωσε να εγκλωβιστεί στην αντιδικία για το όνομα της γειτονικής χώρας. Για πολλά χρόνια, η χώρα μας σπατάλησε μεγάλο πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο για να οδηγηθεί τελικά σε μια μεγάλη ήττα, με την αναγνώριση των γειτόνων με το συνταγματικό τους όνομα από τις περισσότερες –και τις ισχυρότερες– χώρες του κόσμου. Η ήττα αυτή δεν ήταν προδιαγεγραμμένη. Ήταν αποτέλεσμα της αυτοπαγίδευσης σε έναν ανεδαφικό και αδιέξοδο μαξιμαλισμό. Ζητούσαμε να μην περιλαμβάνεται στο όνομα της γειτονικής χώρας η λέξη Μακεδονία ή κάποιο παράγωγό της. Όταν μας προτάθηκε με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο συμβιβασμός της σύνθετης ονομασίας, η λύση αυτή –που σήμερα την επιδιώκουμε– απορρίφθηκε από την ελληνική πλευρά.
Η ελληνική αυτοπαγίδευση ήταν προϊόν ενός εσωτερικού ντοπαρίσματος. Πολιτικοί και λοιποί διαμορφωτές της κοινής γνώμης πλειοδοτούσαν σε αδιαλλαξία. Το γειτονικό κράτος, που τότε ουσιαστικά δεν είχε καν οργανωμένο στρατό, παρουσιαζόταν σαν απειλή για την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας – μιας υπερδύναμης για τα δεδομένα της περιοχής. Πολλοί διέδιδαν ότι το «κρατίδιο των Σκοπίων» ήταν όργανο των μεγάλων δυνάμεων στην επιδίωξή τους να βλάψουν την Ελλάδα και να συρρικνώσουν τον ελληνισμό. Ήταν η εποχή που από το χώρο του «πατριωτικού ΠΑΣΟΚ» διακινούνταν χάρτες που εμφάνιζαν ένα μουσουλμανικό τόξο να απειλεί την Ελλάδα. Οι Έλληνες πίστεψαν πως είναι αδικημένοι και απειλούμενοι, και ξεχύθηκαν στις πλατείες των συλλαλητηρίων με συνθήματα όπως: «Το όνομα είναι η ψυχή μας».
Τους τελευταίους μήνες βιώνουμε μια νέα μεγάλη εθνική αποτυχία. Η Ελλάδα, μετά από ένα μικρό διάλειμμα ανάπτυξης, ξαναγύρισε στην ύφεση και την αύξηση της ανεργίας. Αυτό συμβαίνει τη στιγμή που ολόκληρη η Ευρωζώνη βρίσκεται σε ανάπτυξη, και όλες οι υπόλοιπες χώρες που βρίσκονταν σε προγράμματα διάσωσης έχουν αφήσει πίσω τους την ύφεση, πετυχαίνουν μείωση της ανεργίας, αύξηση των εξαγωγών και βελτίωση των εισοδημάτων.
Μοιάζει με τραγική ειρωνεία ότι η εποχή των μνημονίων παρατείνεται μόνο στην πιο αντιμνημονική χώρα. Πουθενά αλλού δεν έγιναν τόσοι αγώνες και πουθενά αλλού η αντίθεση στα μέτρα λιτότητας δεν είχε νεκρούς, δεν ζημίωσε τον τουρισμό, δεν κατέστρεψε το κέντρο της πρωτεύουσας. Πουθενά αλλού δεν υπήρξε κλίμα εμφυλίου πολέμου και κανείς άλλος δεν μίλησε για κατοχή και 4ο Ράιχ. Πουθενά αλλού η πραγματική οικονομία, οι θέσεις εργασίας και η ανάκαμψη της χώρας δεν υπονομεύτηκαν από την πολιτική αντιπαλότητα. Καμιά άλλη χώρα δεν βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού, καμία δεν απειλήθηκε με έξοδο από τη ζώνη του ευρώ. Μπορεί τα δύο πρώτα μνημόνια να ήταν αναπόφευκτα λόγω τεράστιων ελλειμμάτων και ύφεσης το τρίτο, όμως, ήταν αχρείαστο σε συνθήκες ανάπτυξης και πρωτογενούς πλεονάσματος.
Όπως και στην ιστορία του ονόματος της Μακεδονίας, έτσι και στο μνημόνιο ο δρόμος προς την αποτυχία ήταν γεμάτος από ηρωικά ταρατατζούμ. Και στις δύο περιπτώσεις, η ανάγνωση του προβλήματος έγινε με τα συναισθήματα να ξεχειλίζουν. Οι περισσότεροι Έλληνες αναγνώρισαν τους εαυτούς τους σαν αθώους, κατατρεγμένους, αδικημένους και απειλούμενους. Τότε... μας έκλεβαν το όνομα, τώρα... μας κλέψανε τα όνειρα. Και στις δύο περιπτώσεις, πίσω από τις συναισθηματικές εκρήξεις και τα ποιητικά συνθήματα κρυβόταν μια ιδιόμορφη επιθετικότητα. Τότε ζητούσαμε να επιβάλουμε στους άλλους την ονομασία που εμείς θέλαμε. Τους θεωρούσαμε παρακατιανούς (γυφτοσκοπιανούς), όπως κατώτερους εξακολουθούμε να θεωρούμε όλους τους βόρειους γείτονές μας που είχαν την ατυχία να γευθούν την πραγματικότητα του κομμουνισμού.
Τώρα με το μνημόνιο, απαιτούσαμε να ζούμε όσο καλά ζούσαμε όταν το κράτος δανειζόταν και μοίραζε δεκάδες δισεκατομμύρια. Ζητούσαμε να ζούμε όπως οι πλούσιοι Ευρωπαίοι την ώρα που η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας κατρακυλούσε σε αφρικάνικα επίπεδα. Οι απαιτήσεις αυτές εκφράστηκαν με μια ακραία επιθετικότητα εναντίον των ξένων –που υποτίθεται ότι επιδίωκαν τον αφανισμό των Ελλήνων– και των ντόπιων «δοσίλογων». Όπως και τότε, έτσι και τώρα, μέσα από την πυροδότηση του μίσους και της επιθετικότητας χτίστηκαν καριέρες. Κόμματα δημιουργήθηκαν και άλλα εκτοξεύτηκαν χειραγωγώντας με ψέματα και δημαγωγίες τους ψηφοφόρους τους. Μέσα ενημέρωσης, δημοσιογράφοι, καθηγητές και καλλιτέχνες κερδοσκόπησαν αδίστακτα πουλώντας εθνικιστικές και αντιμημονιακές μπαρούφες στο διψασμένο για παραμύθια κοινό.
Μερικά πρόσωπα είναι ακριβώς τα ίδια. Ο μακεδονομάχος Σαμαράς έγινε ο αντιμνημονιακός Σαμαράς της πρώτης περιόδου. Οι Λαζόπουλος και Τράγκας (με τα εκατομμύριά τους στις τράπεζες του εξωτερικού) κατήγγειλαν τους «προσκυνημένους» του μνημονίου με την ίδια ένταση που ξιφουλκούσαν τότε κατά των Σκοπίων και του συμβιβασμού. Όπως αντέδρασε στο μακεδονικό, αντέδρασε και στην κρίση μια σημαντική μερίδα των πολιτών, η οποία συνήθισε να βλέπει τη θέση της Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο γεμάτη στερεότυπα και αυταπάτες, καταναλώνοντας θεωρίες συνωμοσίας και τον τοξικό λόγο του μίσους. Οι αντιλήψεις που κυριάρχησαν και στις δύο αυτές καταστάσεις κλυδώνισαν τις κυβερνήσεις και τις έσπρωξαν προς την ταλάντευση και την αναποφασιστικότητα, παρότι οι ηγεσίες τους γνώριζαν τι ήταν το σωστό.
Οι ήττες σε μακεδονικό και μνημόνιο δείχνουν ότι δεν μπορούμε να επιβιώσουμε στη σημερινή πραγματικότητα με ψευδαισθήσεις και συναισθηματικές εξάρσεις, γιατί χωρίς την απαιτούμενη αυτογνωσία θα οδηγούμαστε από αποτυχία σε αποτυχία. Κι αν η ήττα στο μακεδονικό είχε κυρίως διπλωματικές συνέπειες, η αυτοκαταστροφική απάντηση στην κρίση θα έχει οδυνηρές επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων για πολλά χρόνια.
18°
