Μάθημα Θρησκευτικών: Προαιρετικό ή όχι;

Πριν από λίγες ημέρες η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας, Σία Αναγνωστοπούλου, προέκρινε την απλοποίηση της διαδικασίας απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών για όσους μαθητές το επιθυμούν. Ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος αντέδρασε κάνοντας λόγο για «ανοησίες» και ο υπουργός Παιδείας, Νίκος Φίλης, ύστερα από συνάντησή του με τον αρχιεπίσκοπο, διαβεβαίωσε ότι «δεν θα υπάρξουν μονομερείς ενέργειες» εκ μέρους της κυβέρνησης. Η ATHENS VOICE φιλοξενεί τις διαφορετικές απόψεις των Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και πρόεδρο της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, και Θεόδωρου Φορτσάκη, βουλευτή Επικρατείας ΝΔ, καθηγητή της Νομικής Σχολής Αθηνών και τ. πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης - «ΝΑΙ»

Η θρησκευτική ελευθερία και η ισότητα όλων των πολιτών αποτελούν τα θεμέλια του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, μεταξύ άλλων. Επίσης, μεταξύ άλλων υποχρεώσεων, το κράτος οφείλει να καλλιεργεί τη θρησκευτική (όχι αναγκαστικά την ελληνοχριστιανική) συνείδηση των μαθητών με στόχο να γίνουν ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες, ενώ οι θρησκευτικές (όπως και οι πολιτικές) πεποιθήσεις δεν πρέπει να δηλώνονται σε τρίτους, αλλά και στο κράτος. Τέλος, οι γονείς έχουν δικαίωμα να ζητούν εκπαίδευση για τα παιδιά τους που να μην αντίκειται στα θρησκευτικά τους πιστεύω. Αυτή είναι μια πολύ συμπυκνωμένη αποτύπωση της σχέσης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων γύρω από το θρησκευτικό φαινόμενο. Η περίπτωση του σχολικού μαθήματος των θρησκευτικών είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πεδίο εφαρμογής των παραπάνω.

Σήμερα, το μάθημα έχει έναν σαφή ομολογιακό-κατηχητικό χαρακτήρα που προάγει το ορθόδοξο δόγμα, με περιορισμένα στοιχεία θρησκειολογίας, τα οποία συχνά τίθενται σε άμεση ή έμμεση κριτική αντιπαραβολή απέναντι στην κυρίαρχη αφήγηση. Για τον λόγο αυτό ορθά έχει θεσπιστεί εδώ και δεκαετίες η απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών των μη ορθοδόξων μαθητών. Εδώ αναδεικνύονται δύο ερωτήματα: πρώτον εάν το ίδιο το μάθημα θα πρέπει να γίνει θρησκειολογικού ή φιλοσοφικού-θεολογικού περιεχομένου, δηλαδή ένα μάθημα που δεν θα είναι ομολογιακού χαρακτήρα της πλειονοτικής θρησκείας/δόγματος και που θα απευθύνεται σε όλους τους μαθητές. Στην περίπτωση αυτή δεν θα χωρούσε το ερώτημα της απαλλαγής, καθώς δεν θα προσέκρουε στη θρησκευτική ελευθερία και την προστασία των θρησκευτικών πεποιθήσεων όσων μαθητών δεν είναι ορθόδοξοι. Είναι μια προοπτική που εναρμονίζεται πλήρως με το πλαίσιο δικαιωμάτων-υποχρεώσεων που αναφέρθηκε παραπάνω.

Το δεύτερο ερώτημα αφορά τα κριτήρια απαλλαγής από το μάθημα ως έχει σήμερα. Η εγκύκλιος για την οποία γίνεται η συζήτηση υπογράφηκε δύο ημέρες πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 ζητώντας την αιτιολόγηση των θρησκευτικών πεποιθήσεων του μαθητή που ζητά την εξαίρεση. Όμως, όπως αναφέρθηκε, δεν μπορεί να επιβληθεί η δήλωση των θρησκευτικών πεποιθήσεων σε όσους και όσες ασκούν το δικαίωμα αυτό, ακόμα και σε όσους ή όσες είχαν βαπτιστεί, καθώς η θρησκευτική πίστη είναι ένα μεταβλητό συστατικό της προσωπικότητας. Η θρησκευτική ταυτότητα, δηλαδή, δεν μπορεί να θεωρείται αμετάβλητη από τόσο νεαρή ηλικία ούτε να βεβαιώνεται με την επίδειξη ενός πιστοποιητικού. Είναι επίσης γεγονός ότι παρατηρήθηκαν περιπτώσεις κατάχρησης του δικαιώματος με αποτέλεσμα να αδειάζουν οι τάξεις την ώρα των θρησκευτικών σε ορισμένα Λύκεια. Αντίδοτο σε αυτό το φαινόμενο θα ήταν το μάθημα να καταστεί υποχρεωτικό εφόσον σχεδιαστεί ως μη ομολογιακού χαρακτήρα σε συνδυασμό με την επανεξέταση της υπερφόρτωσης του ωρολόγιου προγράμματος των σχολείων.

Εν τέλει το ζήτημα αγγίζει τον πυρήνα του ζητούμενου: την κατοχύρωση της θρησκευτικής ελευθερίας για όλους, και για κάθε θρησκευτική κοινότητα, χωρίς προνομιακή μεταχείριση της πλειονότητας. Αυτό επιτάσσει η αξίωση να είμαστε συνειδητά ισότιμα μέλη της κοινότητας των Ελλήνων πολιτών.

Θεόδωρος Φορτσάκης - «ΟΧΙ»

Η αναπληρώτρια υπουργός Παιδείας κυρία Αναγνωστοπούλου επανέφερε πρόσφατα την αμφισβήτηση του υποχρεωτικού χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών. Κατ’ αυτήν θα έπρεπε μια απλή δήλωση να αρκεί για την απαλλαγή από το μάθημα, χωρίς ειδική δήλωση του μαθητή ότι δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος και χωρίς επίκληση από αυτόν λόγων θρησκευτικής συνείδησης, όπως ισχύει σήμερα.

Η δυνατότητα απαλλαγής από το μάθημα έχει ήδη απασχολήσει και την ελληνική δικαιοσύνη. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη απόφαση 115/2012 του Διοικητικού Εφετείου Χανίων, που επαναλαμβάνει όσα είχαν δεχτεί και παλαιότερες αποφάσεις. Αυτή έκρινε ότι σύμφωνα με την προμετωπίδα του Συντάγματος, που το προκηρύσσει στο όνομα της Αγίας Τριάδας, σύμφωνα με το άρθρο 3 Σ., που ορίζει ως επικρατούσα θρησκεία την Ορθοδοξία, αλλά και το άρθρο 16 παρ. 2 Σ., που επιτάσσει την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των μαθητών, το κράτος υποχρεούται να την αναπτύσσει διασφαλίζοντας με αυτήν τη διδασκαλία του ορθόδοξου χριστιανικού δόγματος. Έκρινε ακόμη ότι η υποχρεωτική διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών στους χριστιανούς ορθόδοξους μαθητές δεν προσβάλλει την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης που κατοχυρώνουν το άρθρο 13 του Συντάγματος και η ΕΣΔΑ, δεδομένου ότι προβλέπεται δικαίωμα απαλλαγής για άθρησκους, αλλόθρησκους και ετερόδοξους. Επίσης έκρινε συνταγματική την υποχρέωση επίκλησης λόγων θρησκευτικής συνείδησης για την απαλλαγή.

Και η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων έκρινε στην πρόσφατη γνωμοδότησή της 4/2015 ότι για την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών δεν αρκεί απλή δήλωση χωρίς επίκληση των θρησκευτικών πεποιθήσεων του μαθητή. Έκρινε επίσης συνταγματική και νόμιμη τη δήλωση απαλλαγής με επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς ειδικότερη αναφορά τους.

Η άστοχη τοποθέτηση της υπουργού στην πραγματικότητα, αν γινόταν δεκτή, θα συνιστούσε προτροπή προς τους μαθητές να ζητούν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών μόνο και μόνο για να ελαφρύνουν το πρόγραμμά τους και να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις άλλες βαριές καθημερινές υποχρεώσεις τους. Όμως οι μαθητές μας πρέπει να διδάσκονται τον Χριστιανισμό. Ο Χριστιανισμός αποτελεί θεμέλιο και σταθερά της ιστορίας του έθνους μας, αλλά και της Ευρώπης και ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να έχει ως κύριο αντικείμενο διδασκαλίας τον Χριστιανισμό, ως θρησκεία και ως πολιτισμό, χωρίς όμως να συγχέεται με κατήχηση. Βεβαίως πρέπει να περιέχει και στοιχεία των άλλων θρησκειών, χωρίς όμως να συγχέεται με γενική θρησκειολογία. Η διδασκαλία αυτή δεν δεσμεύει την ελεύθερη επιλογή των νέων μας, αντίθετα την ενισχύει, διότι τους επιτρέπει να ενεργήσουν μετά λόγου γνώσεως. Γι’ αυτό πρέπει το μάθημα να εστιάζει στην ουσιαστική γνώση, χωρίς τυπολατρίες.  

Πιστεύετε ότι το μάθημα των θρησκευτικών πρέπει να είναι: