Μαύρες επέτειοι

Αναμφίβολα το παρακράτος –κάποτε οι μοναρχοφασίστες, τώρα οι ακροαριστεροί και ακροδεξιοί τρομοκράτες– σκοτώνει. Κατά καιρούς, στην πορεία της ιστορίας, το παρακράτος συγχωνεύτηκε και ταυτίστηκε με το κράτος· το εργατικό και γενικότερα το δημοκρατικό κίνημα σε όλο τον κόσμο έχει υποστεί την αγριότητά του: πολύνεκρες οδομαχίες, επίσημες εκτελέσεις, «ανεπίσημες» δολοφονίες· μια μακρά σειρά από πολυαίμακτους αγώνες κι από αυθαιρεσίες της εξουσίας.

Το ζήτημα σήμερα είναι γιατί το «λαϊκό» κίνημα προσκολλάται στις επετείους των αιματηρών γεγονότων· γιατί, αντί να γιορτάζει τις μεγάλες του νίκες, γιορτάζει τις πιο επαίσχυντες στιγμές του πολιτισμού. Σε τι χρησιμεύει η λατρεία μαρτύρων –συχνά μάλιστα η κατασκευή τους– και η συνεχής υπενθύμιση ότι η ζωή είναι μια τραγωδία που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά; Πού οφείλεται αυτή η λαγνεία για τον θάνατο και για τα θύματα της βίας; Η αντίσταση στη λήθη και η παρότρυνση για νέους αγώνες δεν μου φαίνεται επαρκές επιχείρημα· μου φαίνεται πρόσχημα για εκδηλώσεις βαθιάς ψυχοπάθειας.

Η αριστερά, υπό την ευρεία έννοια, αποτελεί μια μορφή θρησκείας. Υπάρχουν ιερά κείμενα, μεσσίες, ιεράρχες, μάρτυρες, όσιοι, αίμα και λείψανα. Η λατρεία των λειψάνων βασίζεται στην πίστη ότι μέσα στους ήρωες, στους προφήτες, στους μεσσίες και στους αγίους δρα μια ιδιαίτερη δύναμη η οποία παραμένει ενεργή και μετά τον θάνατό τους: πρόκειται για μια παγανιστική δοξασία την οποία υιοθέτησε ο χριστιανισμός και στη συνέχεια η διεθνής αριστερά.

Για παράδειγμα, όλοι ξέρουν αλλά λίγοι παραδέχονται πως ο Νίκος Μπελογιάννης, που εκτελέστηκε το 1952 ως κομμουνιστής με την κατηγορία της κατασκοπείας, δεν υπήρξε μόνο θύμα των μετεμφυλιακών διώξεων αλλά και του ίδιου του ΚΚΕ. Δεν ήταν το μόνο θύμα του ΚΚΕ. Το ΚΚΕ χρειαζόταν διαρκώς καινούργιους μάρτυρες: το παρασκήνιο είναι γνωστό σε όσους ασχολούνται με την ιστορία της ελληνικής αριστεράς. Κι ενώ ο Μπελογιάννης εκτελέστηκε μαζί με τον Δημήτρη Μπάτση, τον Ηλία Αργυριάδη και τον Νίκο Καλούμενο, κανείς δεν μνημονεύει τον Μπάτση, τον Αργυριάδη «διαλέγει» ενστικτωδώς ο μηχανισμός κατασκευής των μαρτύρων, τον καθαγιάζει, τον εξαϋλώνει και τον εκμεταλλεύεται.

Η ανθρώπινη ζωή δεν φαίνεται να έχει παντού και πάντα την ίδια αξία: για παράδειγμα, ο βίαιος θάνατος ενός αστυνομικού δεν συγκινεί κανέναν, ούτε υπολογίζεται· η κοινή γνώμη φρονεί ότι όταν προσχωρείς στο αστυνομικό σώμα αναλαμβάνεις σοβαρούς κινδύνους. Άρα, καλά να πάθεις. Επίσης, αν σε καίνε ζωντανό επειδή εργάζεσαι μια μέρα απεργίας, κανείς δεν εξεγείρεται· κυρίως, κανείς δεν ερευνά ποιοι είναι οι ένοχοι. Οι τρεις υπάλληλοι της Μarfin τον περασμένο Μάιο έπεσαν θύματα του όχλου· δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε γι’ αυτό: ο όχλος έχει μεγάλη πείρα στο λιντσάρισμα. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν ετέθη ζήτημα «επετείου»· ο δράστης δεν ήταν αστυνομικός· ήταν «δικό μας παιδί». Άρα, ας σιωπήσουμε. Έτσι κι αλλιώς, σ’ αυτή τη χώρα, ενώ οι μισοί κραυγάζουν κακόφωνα, οι άλλοι μισοί έχουν πιει το αμίλητο νερό.

Φτάνουμε σε μια μακάβρια θέαση του κόσμου, στην άρνηση της βελτίωσης της ζωής και στη διαρκή αναβολή κάθε αλλαγής μέχρι την πολυπόθητη «επανάσταση» ή την κατάλυση του απεχθούς κράτους. Το κίνημα των ακροτήτων που παρασύρει την Ελλάδα συσσωρεύει «ήρωες» εμπλουτίζοντας το μαρτυρολόγιο. Οι ακροαριστερές ηγεσίες πέφτουν κυριολεκτικά σαν όρνεα πάνω σε κάθε καινούργιο θύμα που πληροί τις προϋποθέσεις: το «κίνημα» τρέφεται με κρέας, κατά προτίμηση νεανικό· δεν θα κουνιόταν φύλλο αν στη θέση του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου βρισκόταν ένας συνταξιούχος. Η «λαϊκή οργή» θα περίμενε μιαν άλλη ευκαιρία για να ξεσπάσει. Πράγματι, σε πολλές πρόσφατες περιστάσεις, δεν κουνήθηκε φύλλο: όταν δολοφονήθηκε 24χρονος μετανάστης από το Μπανγκλαντές, όταν ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου ένας 23χρονος Αφγανός... δυο χρόνια νωρίτερα όταν τα ίδια έπαθε ένας Σουδανός στην Ομόνοια...

Ο εφιαλτικός συνδυασμός είναι η ψυχολογία του επιθετικού θύματος και η επιλεκτική «ιστορική» μνήμη. Για παράδειγμα, η «ημέρα της γυναίκας» στις 8 Μαρτίου, μια επέτειος που κατασκευάστηκε στο σοβιετικό μπλοκ, υπενθυμίζει δήθεν μια αιματηρή διαδήλωση υφαντριών το 1857. Πλην όμως, εκτός του ότι η εν λόγω διαδήλωση δεν συνέβη ποτέ (πρόκειται μάλλον για urban legend), θα έμοιαζε λογικό η «ημέρα της γυναίκας» να αναφέρεται π.χ. στην ημέρα που οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στις εκλογές: στις 19 Σεπτεμβρίου 1893... Αλλά οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες δεν είναι αρκετά επαναστατικές· η αριστερά και οι ελευθεριακοί ενδιαφέρονται μόνον για όσα συμβαίνουν στα οδοφράγματα. Όταν τίποτα θεαματικό δεν συμβαίνει, το προκαλούν: η τραγωδία πρέπει να συμβεί. Φανταστείτε λοιπόν να «γιορτάζουμε» κάθε μέρα τον χαμό ενός αγωνιστή, ή ενός ανθρώπου που βρέθηκε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή μπροστά στον λάθος ένοπλο: η καθημερινότητά μας θα μετατραπεί σε τελετή μίσους· είμαστε επιρρεπείς τόσο στις τελετές όσο και στα μίση.